Theo số liệu thống kê của Bộ Kế hoạch và Đầu tư thì hiện nay, cả nước ta có khoảng 260 nghìn doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) đang hoạt động và thực hiện nghĩa vụ thuế. Là khu vực phát triển nhanh và năng động nhất, các DNNVV đóng góp hơn 40% GDP, tạo việc làm cho hơn 50% số lao động và nắm giữ 29% tổng số vốn trong khối DN (số liệu thống kê năm 2007). Như vậy có thể thấy về quy mô và tầm quan trọng của DNNVV trong nền kinh tế nước ta. Đại đa số DNNVV tập trung ở các thành phố lớn như Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng, Hải Phòng, Bình Dương, Thái Nguyên, Bắc Ninh…còn lại ở các tỉnh thành mới chia tách hoặc các tỉnh Miền núi thì bộ phận DNNVV chưa nhiều, chưa mạnh mặc dù nhà nước đã có nhiều chính sách hỗ trợ DNNVV trên cả nước. Bài viết này chỉ xin đề cập đến thực trạng và một số giải pháp hỗ trợ để giúp các DNNVV tại địa bàn các địa phương mà lực lượng DNNVV còn đang gặp rất nhiều khó khăn, cần được quan tâm, đầu tư nhiều hơn nữa.
I. Tình hình phát triển DNNVV tại các địa phương
Trong những năm qua, nhờ có những chính sách khuyến khích và hỗ trợ phát triển các DNNVV nhà nước ban hành, nhất là từ sau khi Luật Doanh nghiệp 2005 có hiệu lực từ năm, số lượng các doanh nghiệp nhỏ và vừa ở nước ta đã phát triển rất nhanh. Phần lớn các doanh nghiệp khu vực kinh tế dân doanh thành lập trong thời gian qua là các DNNVV. Nhà nước ta cũng đã có nhiều giải pháp xây dựng, cải thiện môi trường pháp lý đầu tư kinh doanh; các chính sách khuyến khích phát triển và hỗ trợ DN nhỏ và vừa trong các lĩnh vực được ban hành và phát huy tác dụng bước đầu. Tuy nhiên Trong quá trình hoạt động các DNNVV trong cả nước nói chung và tại các địa phương nói riêng còn gặp nhiều khó khăn, tập trung vào các lĩnh vực như sau:
- Cơ sở sản xuất chủ yếu có quy mô nhỏ, vốn đầu tư sản xuất thấp, thiết bị sản xuất lạc hậu, chủ yếu vẫn là sản xuất thủ công. Các đơn hàng sản xuất chủ yếu là gia công và sơ chế nên tạo ra giá trị gia tăng thấp. Tổ chức sản xuất còn nhỏ lẻ, tự phát là chính, thiếu tập trung nên tính liên kết hợp tác trong sản xuất kinh doanh rất thấp, hiệu quả sản xuất không cao.
- Điểm khó khăn nhất hiện nay đối với các cơ sở sản xuất dân doanh là thiếu thị trường tiêu thụ sản phẩm. Do sản xuất mang tính tự phát, đơn chiếc nên chỉ thực hiện một số đơn hàng nhất định có sẵn (đối với các đơn vị gia công), vì vậy không thể chủ động được thị trường tiêu thụ sản phẩm, hoặc phải chịu sự lệ thuộc chi phối quá nhiều vào thị trường vì không nắm bắt đầy đủ thông tin biến động của thị trường tiêu thụ (đối với các đơn vị sơ chế).
- Năng lực quản lý doanh nghiệp của các cơ sở sản xuất còn yếu, nguyên nhân là do các cơ sở sản xuất được hình thành đi lên từ kiểu sản xuất hộ gia đình, vì vậy quản lý doanh nghiệp cũng theo kiểu hộ gia đình. Điều này đã hạn chế rất nhiều đến khả năng phát triển kinh doanh của các cơ sở.
- Nguồn vốn cho các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất vay để đổi mới thiết bị công nghệ, mở rộng sản xuất chưa đa dạng về hình thức và còn nhiều quy định hạn chế.
- Đối với các cơ sở đủ năng lực phát triển, mở rộng sản xuất thì khó khăn hiện nay là sự cạnh tranh trong thu hút lao động, đặc biệt là khu vực đầu tư nước ngoài đã thu hút lượng lớn lao động của Tỉnh, dẫn đến các cơ sở sản xuất, các doanh nghiệp vừa và nhỏ đã thiếu hụt lao động cho sản xuất, cả lao động phổ thông lẫn lao động kỹ thuật.
- Các cơ sở sản xuất muốn mở rộng quy mô sản xuất gặp nhiều khó khăn về mặt bằng sản xuất. Mặc dù một số tỉnh như Vĩnh Phúc, Đồng Nai, …đã tích cực trong việc phát triển các cụm công nghiệp phục vụ cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ trong nước nhưng vẫn chưa đáp ứng mặt bằng sản xuất cho các doanh nghiệp, làm mất cơ hội phát triển kinh doanh của các cơ sở sản xuất công nghiệp vừa và nhỏ trong nước.
II. Hỗ trợ phát triển DNNVV
1/ Một số chính sách hỗ trợ phát triển DNNVV tại Việt Nam
Để hỗ trợ các DNNVV, trước đây Chính phủ đã ban hành Nghị định 90/2001/CP-NĐ ngày 23/11/2001 về trợ giúp phát triển DNNVV. Theo nghị định, DNNVV là cơ sở sản xuất, kinh doanh độc lập, đã đăng ký kinh doanh theo pháp luật hiện hành, có vốn đăng ký không quá 10 tỷ đồng hoặc số lao động hàng năm không quá 300 người. Căn cứ vào tình hình kinh tế - xã hội cụ thể của ngành, địa phương, trong quá trình thực hiện các biện pháp, chương trình trợ giúp có thể linh hoạt áp dụng đồng thời cả hai chỉ tiêu vốn và lao động hoặc một trong hai chỉ tiêu nói trên. Cũng theo Nghị định này thì phát triển DNNVV là một nhiệm vụ quan trọng trong Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Nhà nước khuyến khích và tạo thuận lợi cho DNNVV phát huy tính chủ động sáng tạo, nâng cao năng lực quản lý, phát triển khoa học - công nghệ và nguồn nhân lực mở rộng các mối liên kết với các loại hình doanh nghiệp khác, tăng hiệu quả kinh doanh và khả năng cạnh tranh trên thị trường, phát triển sản xuất, kinh doanh, tạo việc làm và nâng cao đời sống cho người lao động. Các chính sách trợ giúp gồm chính sách khyến khích đầu tư, thành lập quỹ bảo lãnh tín dụng DNNVV, chính sách mặt bằng sản xuất, hỗ trợ tiếp cận thị trường, xúc tiến xuất khẩu và tăng khả năng cạnh tranh, hỗ trợ thông tin tư vấn và đào tạo nguồn nhân lực.
Ngày 16/12/2005, Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị số 40/2005/CT-TTg chỉ thị cho Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ, Thủ trưởng cơ quan thuộc Chính phủ, Chủ tịch UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương chỉ đạo sâu sát việc thực hiện có kết quả các giải pháp và nhiệm vụ để tạo lập môi trường kinh doanh thuận lợi và hỗ trợ phát triển cho các doanh nghiệp, nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của DNNVV.
Ngày 28/5/2008, Chính phủ tiếp tục ban hành Nghị định 66/NĐ-CP về hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp trong đó quy định hình thức, nội dung hỗ trợ pháp lý, tạo điều kiện bảo đảm hoạt động hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp và tổ chức, cá nhân kinh doanh, đồng thời quy định trách nhiệm của các Bộ, cơ quan ngang bộ và Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh trong việc hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp. Việc hỗ trợ pháp lý được thực hiện đối với mọi doanh nghiệp, không có bất kỳ sự phân biệt nào, theo nguyên tắc có sự phối hợp giữa cơ quan nhà nước với các tổ chức đại diện của doanh nghiệp.
Theo đó, các Bộ, UBND tỉnh tổ chức xây dựng, duy trì, cập nhật cơ sở dữ liệu về văn bản quy phạm pháp luật trong phạm vi ngành, lĩnh vực, thẩm quyền do mình quản lý có liên quan đến hoạt động của doanh nghiệp để đăng tải trên trang thông tin điện tử chính thức của Bộ, UBND cấp tỉnh. Doanh nghiệp sẽ được tiếp cận và sử dụng miễn phí thông tin đăng tải trên các trang tin điện tử này.
Các Bộ tổ chức biên soạn tài liệu bồi dưỡng kiến thức pháp luật và phối hợp với UBND cấp tỉnh, các tổ chức đại diện của doanh nghiệp thực hiện việc bồi dưỡng kiến thức pháp luật cho doanh nghiệp.
Cũng theo Nghị định 66/NĐ-CP thì doanh nghiệp có quyền yêu cầu các cơ quan chuyên môn thuộc UBND cấp tỉnh giải đáp pháp luật trong phạm vi ngành, lĩnh vực do mình quản lý có liên quan đến hoạt động của doanh nghiệp trong thời hạn 15 ngày kể từ ngày doanh nghiệp cung cấp đủ thông tin có liên quan đến yêu cầu giải đáp pháp luật. Hiện tại, hoạt động của chương trình hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp với những biện pháp cụ thể đang được Bộ Tư pháp lấy ý kiến và trình Chính phủ trong thời gian tới.
Đây cũng cơ chế thiết thực giải quyết phần nào khó khăn cho DNNVV hiện nay trong việc tháo gỡ những vướng mắc liên quan đến pháp luật đồng thời tạo điều kiện cho khối DNNVV có cơ hội nâng cao hiểu biết pháp luật, hạn chế những rủi ro trong hoạt động kinh doanh và nâng cao năng lực cạnh tranh của mình.
2/ Triển khai hỗ trợ phát triển DNNVV:
a/ Tổ chức thực hiện hỗ trợ phát triển DNNVV
Nhận thức được vai trò quan trọng của DNNVV trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, các cơ quan quản lý ở một số tỉnh thành cũng tích cực triển khai chính sách hỗ trợ phát triển DNNVV của Chính phủ. Nhiều tỉnh đã thành lập các Trung tâm thực hiện hỗ trợ DNNVV với chức năng hỗ trợ nhằm giải quyết khó khăn, vướng mắc trong hoạt động sản xuất kinh doanh của DNNVV với những việc làm cụ thể như:
- Tư vấn cho doanh nghiệp tìm hiểu, giải thích chính sách, pháp luật; cung cấp văn bản pháp luật về thuế, đất đai, tín dụng, thi hành luật doanh nghiệp... có liên quan đến hoạt động của doanh nghiệp; tìm kiếm khách hàng, tham gia hội trợ, triển lãm trong và ngoài nước.
- Cung cấp dịch vụ hỗ trợ cho doanh nghiệp trong việc:
+ Lập dự án đầu tư và phương án vay vốn các tổ chức tín dụng.
+ Tìm địa điểm đầu tư để giới thiệu cho doanh nghiệp, lập hồ sơ cho doanh nghiệp được sử dụng đất hợp pháp vào sản xuất kinh doanh hoặc thuê đất của nhà nước.
+ Lập hồ sơ và xin giấy phép xây dựng.
+ Ghi sổ sách kế toán, lập báo cáo tài chính và khai thuế.
+ Hướng dẫn và đào tạo người làm kế toán tại doanh nghiệp.
- Đào tạo và tập huấn kiến thức quản lý doanh nghiệp.
- Đại diện cho doanh nghiệp và bảo vệ lợi ích hợp pháp cho doanh nghiệp trong quan hệ với các cơ quan nhà nước và các cơ quan pháp luật.
- Hướng dẫn, hỗ trợ tổ chức cá nhân khởi sự doanh nghiệp lập dự án đầu tư phát triển công nghiệp nông thôn, tìm kiếm mặt bằng sản xuất, tuyển dụng đào tạo lao động, huy động vốn, xin ưu đãi đầu tư và các thủ tục hành chính khác theo đúng quy định của pháp luật, phù hợp với quy hoạch phát triển công nghiệp theo vùng, lãnh thổ và địa phương.
- Hướng dẫn, tư vấn cơ sở sản xuất công nghiệp nông thôn đầu tư xây dựng dây chuyền sản xuất, mở rộng quy mô sản xuất, đổi mới và ứng dụng tiến bộ khoa học - công nghệ, nâng cao năng lực sản xuất, quản lý chất lượng sản phẩm và bảo vệ môi trường.
- Tổ chức các hoạt động trao đổi kinh nghiệm, tham quan, khảo sát; hỗ trợ và tạo điều kiện để các cơ sở sản xuất công nghiệp nông thôn liên doanh, liên kết, hợp tác kinh tế, tham gia các hiệp hội ngành nghề, hiệp hội doanh nghiệp
b/ Biện pháp hỗ trợ DNNVV phát triển tại các địa phương trong thời gian tới:
Mặc dù Chính phủ đã có nhiều chính sách trợ giúp phát triển DNNVV, có tác động to lớn đến sự phát triển của các DNNVV, góp phần phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn nhiều tỉnh của các nước trong thời gian qua. Tuy nhiên, việc triển khai thực hiện những chính sách này còn chậm, nhiều nội dung chưa được thực hiện hoặc được thực hiện nhưng chưa đáp ứng yêu cầu trong việc trợ giúp các DNNVV phát triển. Có nhiều nguyên nhân nhưng nguyên nhân chủ yếu do nhận thức về ý nghĩa và tầm quan trọng của các chính sách trợ giúp phát triển DNNVV trong các kế hoạch phát triển kinh tế xã hội còn hạn chế; thiếu các giải pháp phù hợp với điều kiện và yêu cầu cụ thể của các doanh nghiệp; sự phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện chính sách trợ giúp còn lỏng lẻo, phân tán; chưa tập trung chỉ đạo sát sao, kịp thời giải quyết dứt điểm khó khăn, vướng mắc của doanh nghiệp. Để giải quyết những hạn chế trên, trong thời gian tới các cơ quan chức năng cần chỉ đạo đẩy mạnh công tác triển khai Nghị định 66/NĐ-CP về hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp đồng thời phối hợp với các cơ quan quản lý địa phương trợ giúp các DNNVV phát triển tập trung vào một số nội dung cơ bản sau:
Về khuyến khích đầu tư:
Trợ giúp đầu tư cho DNNVV thông qua biện pháp về tài chính, tín dụng, áp dụng trong một thời gian nhất định đối với các DNNVV đầu tư vào một số ngành nghề, bao gồm ngành nghề truyền thống và tại các địa bàn khuyến khích theo quy định của Chính phủ.
Về mặt bằng sản xuất:
Các địa phương cần tạo điều kiện cho các DNNVV được hưởng các chính sách ưu đãi trong việc thuê đất, chuyển nhượng, thế chấp và các quyền khác về sử dụng đất đai theo quy định của pháp luật.
Về thị trường và tăng cường khả năng cạnh tranh:
- Hỗ trợ, tạo điều kiện để DNNVV tiếp cận các thông tin về thị trường, giá cả hàng hoá, trợ giúp DNNVV mở rộng thị trường, tiêu thụ sản phẩm.
- Trợ giúp việc trưng bày, giới thiệu, quảng cáo, tiếp thị các sản phẩm có tiềm năng của các DNNVV, để tạo điều kiện mở rộng thị trường
- Tạo điều kiện để các DNNVV tham gia cung ứng hàng hoá và dịch vụ theo kế hoạch mua sắm bằng nguồn ngân sách nhà nước; có kế hoạch ưu tiên đặt hàng và các đơn hàng theo hạn ngạch phân bổ cho các DNNVV sản xuất hàng hoá và dịch vụ bảo đảm chất lượng và đáp ứng yêu cầu.
- Khuyến khích phát triển, tăng cường sự liên kết giữa các DNNVV với các doanh nghiệp khác về hợp tác sản xuất sản phẩm, sản xuất linh kiện, phụ kiện, phụ tùng..., nhằm thúc đẩy chuyển giao công nghệ, mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm, nâng cao năng lực cạnh tranh của các DNNVV.
- Thông qua chương trình trợ giúp, các địa phương tạo điều kiện cho các DNNVV đổi mới công nghệ, trang thiết bị, máy móc, phát triển sản phẩm mới, hiện đại hoá quản lý nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm hàng hoá,tăng khả năng cạnh tranh trên thị trường.
Về xúc tiến xuất khẩu:
Khuyến khích DNNVV tăng cường xuất khẩu, tạo điều kiện thuận lợi cho các DNNVV liên kết hợp tác với nước ngoài, mở rộng thì trường xuất khẩu hàng hoá dịch vụ. Thông qua chương trình trợ giúp xúc tiến xuất khẩu, trợ giúp một phần chi phí cho DNNVV khảo sát, học tập, trao đổi hợp tác và tham dự hội chợ, triển lãm giới thiệu sản phẩm, tìm hiểu thị trường nước ngoài.
Về thông tin, tư vấn và đào tạo nguồn nhân lực:
Tạo điều kiện, cung cấp các thông tin cần thiết qua các ấn phẩm và qua mạng Internet cho các DNNVV
Trợ giúp kinh phí để tư vấn và đào tạo nguồn nhân lực cho DNNVV thông qua chương trình trợ giúp đào tạo. Tạo điều kiện và khuyến khích các tổ chức trong và ngoài nước trợ giúp các DNNVV trong việc cung cấp thông tin, tư vấn và đào tạo nguồn nhân lực.
Các Sở ngành, các đơn vị liên quan đến việc hỗ trợ phát triển DNNVV ở các địa phương tuỳ theo đặc trưng của DNNVV trên địa bàn cần xây dựng và triển thực hiện các Chương trình trợ giúp DNNVV. Chương trình trợ giúp gồm: mục tiêu, đối tượng DNNVV cụ thể theo ngành nghề, lĩnh vực và địa bàn hoạt động, nội dung trợ giúp, nguồn lực, kế hoạch, tổ chức thực hiện.
Ngoài ra, cũng cần nâng cao năng lực của các hiệp hội doanh nghiệp tại địa phương để thông qua các tổ chức này, doanh nghiệp có thể trao đổi, giải quyết những khó khăn, vướng mắc và đề xuất những hoạt động hỗ trợ thiết thực cho DNNVV. Nếu thực hiện tốt những mục tiêu, chính sách nêu trên trong việc hỗ trợ cho DNNVV thì chắc chắn, trong thời gian tới, bộ phận DNNVV sẽ ngày càng lớn mạnh, góp phần thúc đẩy nền kinh tế xã hội phát triển.
Phạm Thị Lệ Hằng