Trong thời gian qua, Nhà nước luôn dành sự quan tâm đặc biệt đối với công tác cải cách thủ tục hành chính nhằm đáp ứng các yêu cầu dịch vụ, phục vụ xã hội và nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước. Kể từ khi Chính phủ ban hành Nghị quyết số 30c/NQ-CP ngày 08/11/2011 ban hành chương trình tổng thể cải cách hành chính Nhà nước giai đoạn 2011-20120, công tác cải cách thủ tục hành chính được triển khai đồng bộ trong phạm vi cả nước nói chung và tại Bộ Tư pháp, Cục Đăng ký quốc gia giao dịch bảo đảm nói riêng.
I. Thực trạng công bố, công khai thủ tục hành chính (TTHC) trong lĩnh vực đăng ký giao dịch bảo đảm
1. Ý nghĩa, mục đích của việc công bố, công khai TTHC
Trong nền kinh tế thị trường, có thể nói, thiết chế đăng ký giao dịch bảo đảm có ý nghĩa quan trọng trong việc xác định thứ tự ưu tiên thanh toán giữa các bên cùng nhận bảo đảm trong trường hợp dùng một tài sản để bảo đảm thực hiện nhiều nghĩa vụ, đồng thời góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên trong giao dịch bảo đảm, phòng tránh những rủi ro do hành vi vi phạm pháp luật trong hoạt động tín dụng, ngân hàng, tạo điều kiện thuận lợi cho thị trường tín dụng hoạt động trong thế ổn định và thuận lợi cho hoạt động xét xử của Tòa án đối với các tranh chấp về giao dịch bảo đảm. Chính vì vậy, vấn đề cải cách thủ tục hành chính - một công việc thuộc nội dung cải cách hành chính trong lĩnh vực đăng ký giao dịch bảo đảm có ý nghĩa quan trọng, trong đó, việc công bố, công khai TTHC cũng là một nội dung, yêu cầu trong cải cách TTHC và được Chính phủ, các cấp, các ngành đặc biệt chú trọng, quan tâm.
Khoản 1 Điều 1 Thông tư số 05/2014/TT-BTP ngày 07/02/2014 của Bộ Tư pháp hướng dẫn công bố, niêm yết thủ tục hành chính và báo cáo về tình hình, kết quả thực hiện kiểm soát thủ tục hành chính đã quy định muc đích của việc công bố, công khai thủ tục hành chính, thủ tục giải quyết công việc là nhằm đảm bảo thực hiện đầy đủ, chính xác, đồng bộ, thống nhất, minh bạch và kịp thời các quy định thủ tục hành chính, tạo điều kiện cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền và nhân dân kiểm tra, giám sát việc giải quyết thủ tục hành chính, góp phần phòng, chống tiêu cực, củng cố lòng tin của nhân dân đối với các cấp chính quyền.
Với mục đích như vậy, trong thời gian vừa qua, Cục Đăng ký đã triển khai có hiệu quả, chất lượng và đạt được một số kết quả đáng ghi nhận khi thực hiện công bố, công khai TTHC theo Kế hoạch cải cách thủ tục hành chính, Kế hoạch kiểm soát thủ tục hành chính mà Bộ Tư pháp ban hành.
2. Kết quả thực hiện công bố, công khai TTHC
2.1. Trước năm 2014, ngay khi các văn bản quy phạm pháp luật có quy định về TTHC trong lĩnh vực đăng ký giao dịch bảo đảm (gồm đăng ký, cung cấp thông tin bằng động sản; đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất; đăng ký, cung cấp thông tin về cầm cố tàu bay, thế chấp tàu bay, thế chấp tàu biển) được ban hành, Cục Đăng ký đã kịp thời triển khai công bố, công khai TTHC thông qua việc soạn thảo các dự thảo Quyết định công bố và Phụ lục các TTHC trong lĩnh vực nêu trên gửi Phòng Kiểm soát thủ tục hành chính (thuộc Văn phòng Bộ). Trên cơ sở đó, Bộ Tư pháp đã ban hành Quyết định số 645/QĐ-BTP ngày 18/4/2012 và Quyết định số 2272/QĐ-BTP ngày 8/8/2012 về các thủ tục hành chính được bành, sửa đổi, bổ sung thuộc phạm vi chức năng quản lý của Bộ Tư pháp. Theo các Quyết định nêu trên, tổng số TTHC trong lĩnh vực đăng ký giao dịch bảo đảm là 38 TTHC, trong đó, có 8 TTHC về đăng ký động sản; 6 TTHC về đăng ký cầm cố tàu bay, thế chấp tàu bay; 6 TTHC về đăng ký thế chấp tàu biển;18 TTHC về đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất (9 TTHC cấp tỉnh, 9 TTHC cấp huyện).
2.2. Trong năm 2014, Bộ Tư pháp đã chủ trì ban hành và phối hợp với các Bộ, ngành ban hành một số văn bản quy phạm pháp luật có quy định về thủ tục hành chính, gồm Thông tư số 08/2014/TT-BTP ngày 26/02/2014 sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 05/2011/TT-BTP ngày 16/02/2011 của Bộ Tư pháp hướng dẫn một số vấn đề về đăng ký, cung cấp thông tin về giao dịch bảo đảm, hợp đồng, thông báo việc kê biên tài sản thi hành án theo phương thức trực tiếp, bưu điện, fax, thư điện tử tại Trung tâm Đăng ký giao dịch, tài sản của Cục Đăng ký quốc gia giao dịch bảo đảm thuộc Bộ Tư pháp và Thông tư số 22/2010/TT-BTP ngày 06/12/2010 của Bộ Tư pháp hướng dẫn về đăng ký, cung cấp thông tin trực tuyến giao dịch bảo đảm, hợp đồng, thông báo việc kê biên tài sản thi hành án; Thông tư liên tịch số 01/2014/TTLT-NHNN-BXD-BTP-BTNMT ngày 24/4/2014 hướng dẫn thủ tục thế chấp nhà ở hình thành trong tương lai theo quy định tại Nghị định số 71/2010/NĐ-CP ngày 23 tháng 6 năm 2010 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật Nhà ở; Thông tư liên tịch số 16/2014/TTLT-BTP-BTNMT-NHNN ngày 06/6/2014 hướng dẫn một số vấn đề về xử lý tài sản bảo đảm.
Thực hiện Thông tư số 05/2014/TT-BTP ngày 07/02/2014 của Bộ Tư pháp hướng dẫn công bố, niêm yết thủ tục hành chính và báo cáo về tình hình, kết quả thực hiện kiểm soát thủ tục hành chính (có hiệu lực thi hành từ ngày 24/3/2014), Cục Đăng ký đã xây dựng dự thảo Quyết định về việc công bố thủ tục hành chính và kèm theo dự thảo thủ tục hành chính mới ban hành, sửa đổi, bổ sung trong lĩnh vực đăng ký giao dịch bảo đảm, trình Lãnh đạo Bộ xem xét. Ngày 5/11/2014, Bộ trưởng Bộ Tư pháp đã ban hành Quyết định số 2950/QĐ-BTP về việc công bố TTHC mới ban hành, thủ tục hành chính được sửa đổi, bổ sung hoặc thay thế trong lĩnh vực đăng ký giao dịch bảo đảm thuộc phạm vi chức năng quản lý của Bộ Tư pháp. Theo Quyết định số 2950/QĐ-BTP, có 2 TTHC cấp trung ương thuộc nhóm đăng ký giao dịch bảo đảm bằng động sản (1 TTHC mới, 1 TTHC sửa đổi, bổ sung); 6 TTHC cấp tỉnh thuộc nhóm đăng ký giao dịch bảo đảm bằng bất động sản và 6 TTHC cấp huyện thuộc nhóm đăng ký giao dịch bảo đảm bằng bất động sản (gồm các TTHC mới ban hành).
Trên cơ sở Quyết định số 2950/QĐ-BTP, Cục Đăng ký ban hành Công văn số 522/CĐKGDBĐ-QLNV ngày 24/11/2014 về việc công bố, công khai TTHC trong lĩnh vực đăng ký giao dịch bảo đảm để thực hiện việc cập nhật và công khai các TTHC trong lĩnh vực đăng ký giao dịch bảo đảm trên cơ sở dữ liệu quốc gia về TTHC. Sau khi nhận được yêu cầu, Cục Kiểm soát TTHC đã kịp thời cập nhật, công khai trên cơ sở dữ liệu quốc gia về TTHC đối với các TTHC trong lĩnh vực nêu trên.
Việc công bố, công khai TTHC được thực hiện tại Cục Đăng ký đảm bảo phù hợp theo quy định của Điều 6 Thông tư số 05/2014/TT-BTP về quy trình xây dựng, ban hành Quyết định công bố thủ tục hành chính; về hồ sơ (như Xây dựng Quyết định công bố; Kiểm soát chất lượng dự thảo Quyết định công bố; Tiếp thu, giải trình, hoàn thiện dự thảo Quyết định công bố và trình ký ban hành; Gửi và công khai Quyết định công bố sau khi được ban hành).
Công bố, công khai TTHC về đăng ký giao dịch bảo đảm đem lại lợi ích cho người dân trong quá trình tra cứu, tìm hiểu, nắm bắt và thực hiện thủ tục hành chính như quy trình đăng ký, cung cấp thông tin, thời gian thực hiện, cơ quan thực hiện, quy định rõ ràng quyền, nghĩa vụ của người yêu cầu đăng ký và trách nhiệm của cán bộ đăng ký; các TTHC quy định trong các văn bản pháp luật được ban hành thuộc lĩnh vực này đáp ứng tốt hơn các yêu cầu về cải cách thủ tục hành chính, đảm bảo sự thuận lợi, thân thiện với người dân, cộng đồng doanh nghiệp.
II. Những khó khăn, vướng mắc khi thực hiện công bố, công khai TTHC trong lĩnh vực đăng ký giao dịch bảo đảm
Bên cạnh kết quả đạt được, việc thực hiện công bố, công khai TTHC cũng gặp một số khó khăn, vướng mắc, cụ thể như sau:
1. Về đội ngũ cán bộ
Hiện nay, đối với các đơn vị xây dựng VB QPPL có quy định về TTHC thì mỗi đơn vị cử một cán bộ đầu mối thực hiện công tác kiểm soát thủ tục hành chính. Tuy nhiên, ngoài công tác kiểm soát thủ tục hành chính thì cán bộ được giao giải quyết các nhiệm vụ khác, do đó, trong một số trường hợp, công tác công bố, công khai TTHC còn chậm được ban hành.
2. Về phối hợp thực hiện nhiệm vụ
Trong quá trình xây dựng, hoàn thiện pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm có quy định về TTHC, Bộ Tư pháp phải phối hợp với nhiều Bộ, ngành khác nhau để liên tịch ban hành văn bản như: Bộ Tài nguyên và Môi trường, Ngân hàng Nhà nước, Bộ Xây dựng, Bộ Công an… Do đó, việc công bố thủ tục hành chính sẽ liên quan đến thẩm quyền của các Bộ, ngành nêu trên. Tuy nhiên, nhiệm vụ nêu trên chưa thật sự được các Bộ, ngành quan tâm nên việc công bố thủ tục hành chính liên quan đến lĩnh vực của Bộ, ngành khác sau khi văn bản được ban hành chưa được thực hiện kịp thời theo đúng quy định của pháp luật.
3. Về kinh phí
Kinh phí cho công tác kiểm soát thủ tục hành chính nói chung và công tác công bố, công khai TTHC còn hạn chế, do kinh phí công bố, công khai TTHC không nằm trong dự toán của đơn vị, đây là nội dung phát sinh thêm. Trong trường hợp đơn vị có nhiều văn bản QPPL mới được ban hành và đơn vị phải thực hiện việc công bố, công khai TTHC bằng kinh phí công bố, công khai TTHC thì sẽ ảnh hưởng đến kinh phí và các hoạt động khác của đơn vị.
III. Một số đề xuất
Nhằm hạn chế, khắc phục những khó khăn, vướng mắc trong việc thực hiện công bố, công khai TTHC, Cục Đăng ký đề xuất một số giải pháp sau đây:
1. Chủ động rà soát các quy định của pháp luật về kiểm soát thủ tục hành chính, tổng hợp các vướng mắc, bất cập của quy định, từ đó đề xuất hướng hoàn thiện pháp luật phù hợp với thực tiễn và đảm bảo yêu cầu quản lý về công tác kiểm soát thủ tục hành chính.
2. Thường xuyên tập huấn quy định của pháp luật trong lĩnh vực kiểm soát TTHC, trong đó có công tác công bố, công khai TTHC, kể cả cán bộ không làm công tác kiểm soát thủ tục hành chính.
3. Thực hiện nghiêm túc việc công bố, công khai TTHC; đăng tải, cập nhật các TTHC mới, sửa đổi, bổ sung lên Cơ sở dữ liệu quốc gia về TTHC. Đôn đốc, hướng dẫn các Bộ, ngành thực hiện Thông tư số 05/2014/TT-BTP về công bố thủ tục hành chính theo đúng quy định của pháp luật.
4. Quan tâm, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ làm công tác kiểm soát thủ tục hành chính và cán bộ không làm công tác kiểm soát thủ tục hành chính.
5. Tăng cường sự phối hợp có hiệu quả giữa các đơn vị trong và ngoài Bộ.
6. Bổ sung nguồn kinh phí cho công tác kiểm soát thủ tục hành chính.
Dương Thị Thu Trang - Cục Đăng ký quốc gia giao dịch bảo đảm