Hoà giải vốn là truyền thống đoàn kết, tương thân, tương ái trong cộng đồng dân cư; hoà giải hướng dẫn, giúp đỡ, thuyết phục các bên tranh chấp đạt được thoả thuận, tự nguyện giải quyết với nhau những vi phạm pháp luật và tranh chấp nhỏ, nhằm giữ gìn đoàn kết trong nội bộ nhân dân; củng cố, phát huy những tình cảm và đạo lý truyền thống tốt đẹp trong gia đình và cộng đồng dân cư; phòng ngừa, hạn chế vi phạm pháp luật, bảo đảm trật tự an toàn xã hội.
Thành phố Lào Cai đã có 100% thôn, tổ dân phố, khu dân cư có tổ hoà giải gồm 397 tổ với 1.985 thành viên, mỗi tổ hoà giải có từ 3 - 5 tổ viên, có nơi từ 5 - 7 tổ viên; cơ cấu tổ viên tổ hoà giải có nam, có nữ, có già, có trẻ, có đảng viên, đoàn viên, có đại diện tất cả các tổ chức chính trị - xã hội trong cộng đồng dân cư ở địa phương. Sau 10 năm thực hiện Pháp lệnh về tổ chức và hoạt động hoà giải ở cơ sở trên địa bàn thành phố Lào Cai, UBND các xã, phường đã quan tâm chỉ đạo, hướng dẫn, đến hoạt động của tổ hoà giải. Hầu hết đến nay các tổ hoà giải đã đi dần vào ổn định cả về mặt tổ chức và hoạt động, tạo sự chuyển biến tích cực cả về số lượng và chất lượng, đã huy động được nhiều người tham gia công tác hoà giải ở cơ sở, đó là sự đóng góp không nhỏ của các thành viên MTTQ, từ sự khéo léo phân tích, vận động của chị em phụ nữ cùng với việc am hiểu nếp sống, hay bằng những uy tín, kinh nghiệm của người cao tuổi, Hội Cựu chiến binh, các hoạt động tuổi trẻ sôi nổi của Đoàn Thanh niên là những nòng cốt vững chắc cho hoạt động của tổ hoà giải ở cơ sở đạt kết quả cao. Hoạt động của tổ hoà giải đã nắm bắt kịp thời tình hình trật tự an ninh ở khu dân cư, thôn, tổ dân phố; có biện pháp ngăn ngừa những nảy sinh, mâu thuẫn, tranh chấp có thể xảy ra. Từ đó có phương pháp giải quyết thấu tình đạt lý, hạn chế vi phạm pháp luật, góp phần làm giảm số lượng đáng kể đơn khiếu nại của nhân dân gửi cấp trên; đồng thời hàn gắn được tình làng nghĩa xóm trong cộng đồng dân cư. Kết quả hoà giải từ năm 1999 đến năm 2008 số vụ việc nhận hoà giải 4.927 vụ việc. Số vụ việc hoà giải thành 4.429 vụ việc đạt 89,9 %. Số vụ việc hoà giải không thành: 498 vụ việc.
Nguyên nhân phát sinh mâu thuẫn, tranh chấp nhỏ trong nội bộ nhân dân trên địa bàn thành phố Lào Cai những năm qua cho thấy có 60 – 70% vụ việc do tranh chấp nhà đất như lấn chiếm đất đai, xây nhà cửa trái phép gây ảnh hưởng đến hộ liền kề, lấn chiếm diện tích phụ thuộc sở hữu chung, vi phạm quy chế dân chủ ở cơ sở, mua bán nhà đất trái phép, không thực hiện cam kết trong hợp đồng mua bán bất động sản, tranh chấp về thừa kế về nhà đất; có khoảng 20- 25% vụ việc do xích mích, tranh chấp giữa các thành viên trong gia đình, anh chị em, họ hàng, vợ chồng ly hôn (với biểu hiện anh chị em bất hoà đánh cãi nhau, vợ chồng mải làm ăn thiếu chăm sóc con cái; người thân bức xúc vì gia đình có người cờ bạc, rượu chè, nghiện hút, vợ chồng lục đục ghen tuông dẫn đến ly hôn); còn lại khoảng 10 - 15 % vụ việc do tranh chấp trong sinh hoạt cộng đồng, xóm giềng (tranh chấp về lối đi, ngõ xóm, công trình phụ, sử dụng điện, vay mượn tiền, vàng không trả, trẻ em mất lòng người lớn, quan hệ ứng xử thiếu văn hoá). Trung bình một năm hoà giải viên đã hoà giải được 246 vụ việc đạt 80% vụ tranh chấp mâu thuẫn nhỏ có đề nghị hoà giải, có nơi hoà giải đạt 90% vụ tranh chấp.
Có được kết quả này là sự tận tâm, tận tụy và tâm huyết cống hiến hết lòng vì mọi người của cán bộ hoà giải; trong công tác hoà giải hiện nay trên địa bàn Thành phố ngày càng nhiều gương sáng tập thể, cá nhân có nhiều đóng góp cho thành công chung đối với công tác hoà giải ở cơ sở như tổ hoà giải số 3 phường Duyên Hải đã có các Thành viên Tổ hoà giải luôn nhiệt tình, có trách nhiệm cao trong tham gia công tác hoà giải, tuyên truyền vận động nhân dân nghiêm chỉnh chấp hành chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước tham gia hoà giải 30 vụ, hoà giải thành 25 vụ; giải quyết kịp thời những mâu thuẫn, xích mích tranh chấp nhỏ trong nhân dân; giữ gìn trật tự an ninh, giữ gìn tình làng nghĩa xóm, gia đình hoà thuận hạnh phúc, xây dựng khối đoàn kết toàn dân; xây dựng tổ dân phố đoàn kết, kỷ cương. Bà Trần Thị Thịnh- Thành viên Tổ hoà giải Thôn 9, xã Đồng Tuyển Luôn nhiệt tình, có trách nhiệm tham gia công tác hoà giải; bản thân và gia đình nghiêm chỉnh chấp hành chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước; tham gia hoà giải 60 vụ, hoà giải thành 60 vụ; giải quyết kịp thời những mâu thuẫn, xích mích tranh chấp nhỏ trong nhân dân; giữ gìn trật tự an ninh, giữ gìn tình làng nghĩa xóm, gia đình hoà thuận hạnh phúc, xây dựng khối đoàn kết toàn dân….
Để đạt được những kết quả đó là cả một quá trình các cơ quan tư pháp từ Thành phố đến các xã, phường có nhiều cố gắng, tích cực, khắc phục khó khăn đưa quản lý công tác hoà giải đi vào nền nếp. Trên cơ sở hướng dẫn hàng năm của Sở Tư Pháp Tỉnh Lào Cai, Thành phố có kế hoạch chỉ đạo, hướng dẫn việc kiện toàn tổ chức và hoạt động của các tổ hoà giải, bồi dưỡng nghiệp vụ. Ngoài ra còn biên soạn tài liệu tờ gấp, hỏi đáp pháp luật cung cấp cho các tổ hoà giải cập nhật được thông tin, nâng cao kiến thức pháp luật. Công tác hoà giải được UBND các xã, phường tổ chức đánh giá, rút kinh nghiệm để nâng cao hiệu quả công tác này; đồng thời Thành phố đã tổ chức tốt 2 cuộc thi “ Hoà giải viên giỏi” năm 2000 và 2002 cấp Thành phố; thi cấp Tỉnh đạt giải nhất, nhì và nhiều giải thưởng khác. Thông qua việc thi “ Hoà giải viên giỏi” từ xã, phường công tác hoà giải đã giới thiệu được nhiều kinh nghiệm hay, nhiều việc làm thiết thực, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động hoà giải lên một bước. Bên cạnh đó công tác hoà giải còn có sự phối hợp giữa cơ quan Tư Pháp với Mặt Trận Tổ Quốc các cấp và các tổ chức thành viên của Mặt Trận trong công tác hoà giải ở cơ sở. Ghi nhận những thành tích, đóng góp của tập thể, và cá nhân trong công tác hoạt động hoà giải ở cơ sở, UBND Thành phố đề nghị Hội đồng Thi đua khen thưởng tỉnh Lào Cai khen thưởng cho 3 tập thể và 5 cá nhân và UBND Thành phố xét khen cho 11 tập thể và 17 cá nhân được bình chọn từ cơ sở.
Nguyễn Lê Hằng – Sở Tư pháp Lào Cai