Thực hiện Nghị định số 59/2012/NĐ-CP ngày 23/7/2012 của Chính phủ về theo dõi tình hình thi hành pháp luật, trong năm 2014 Bộ Tư pháp đã chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành liên quan tổ chức theo dõi tình hình thi hành pháp luật về an toàn thực phẩm theo chuỗi sản phẩm rau, củ, quả và chè. Kế hoạch theo dõi tình hình thi hành pháp luật trong lĩnh vực nêu trên mặc dù không được ban hành ngay từ đầu năm (tháng 5/2014 Bộ Tư pháp mới ban hành) nhưng việc lựa chọn lĩnh vực liên quan trực tiếp đến nhiệm vụ quản lý nhà nước của nhiều ngành, nhiều cấp, đồng thời lại là lĩnh vực phức tạp, tồn tại nhiều bức xúc trong thực tiễn cũng đã nhận được sự quan tâm, đồng thuận của cộng đồng xã hội và được đánh giá là một trong những điểm mới, sáng tạo trong công tác theo dõi tình hình thi hành pháp luật.
Triển khai thực hiện Kế hoạch sau khi được ban hành, Bộ Tư pháp đã thành lập Đoàn kiểm tra kết hợp điều tra, khảo sát liên ngành với thành phần gồm đại diện Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Y tế, Bộ Công thương, Bộ Khoa học và Công nghệ để tiến hành kiểm tra tình hình thi hành pháp luật về an toàn thực phẩm theo chuỗi rau, củ, quả và chè tại TP. Hồ Chí Minh, Long An và Thái Nguyên. Trong khi đó, các bộ, ngành, địa phương đã tổ chức 7.959 cuộc kiểm tra, 01cuộc điều tra, khảo sát, đã xử lý 1.201 thông tin liên quan đến an toàn thực phẩm theo chuỗi sản phẩm rau, củ, quả và chè. Việc ban hành và tổ chức kiểm tra kết hợp với điều tra, khảo sát liên ngành đã giúp công tác theo dõi tình hình thi hành pháp luật năm 2014 từng bước đi vào thực chất, mang lại hiệu quả tích cực. Đoàn kiểm tra đã kịp thời ghi nhận, phát hiện những vướng mắc, bất cập trong các quy định của pháp luật, đồng thời cũng đã chấn chỉnh, lưu ý đối tượng kiểm tra về những vấn đề còn thiếu sót trong quá trình tổ chức thực hiện. Kết quả kiểm tra, điều tra, khảo sát là cơ sở quan trọng để các cơ quan nhà nước có thẩm quyền tiếp tục nghiên cứu, đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật trong lĩnh vực an toàn thực phẩm theo chuỗi sản phẩm rau, củ, quả và chè. Đồng thời, nhiều kinh nghiệm cũng đã được rút ra nhằm tiếp tục nâng cao chất lượng của hoạt động theo dõi tình hình thi hành pháp luật đối với các lĩnh vực trọng tâm, liên ngành trong thời gian tới. Tuy nhiên, qua theo dõi, đánh giá kết quả thực hiện cho thấy, công tác này còn những hạn chế như: (i) Việc xây dựng kế hoạch và triển khai thực hiện theo dõi tình hình thi hành pháp luật đối với lĩnh vực trọng tâm, liên ngành tại nhiều địa phương còn chậm, cá biệt có địa phương không tổ chức theo dõi thi hành pháp luật về lĩnh vực này. Tổ chức theo dõi vẫn còn lúng túng, hình thức theo dõi thi hành pháp luật đơn điệu, chủ yếu căn cứ trên báo cáo của các cơ quan nhà nước, việc tổ chức điều tra, khảo sát, thu thập và xử lý thông tin về tình hình thi hành pháp luật chưa thường xuyên, chậm được thực hiện, trong khi nguồn nhân lực, kinh phí phục vụ công tác này còn hạn chế; (ii) Việc gửi báo cáo theo dõi tình hình thi hành pháp luật về an toàn thực phẩm theo chuỗi sản phẩm rau, củ, quả và chè còn chậm; nhiều báo cáo còn sơ sài, chưa bảo đảm yêu cầu; một số nhận định mang tính định tính, chủ quan, ít thông tin mang tính định lượng, chưa đưa ra được nhận định khách quan về xu hướng, mức độ và nguyên nhân nên chưa đưa ra các giải pháp khắc phục; nhiều báo cáo chưa phân định được công tác quản lý nhà nước của đơn vị như kiểm tra việc thực hiện pháp luật, thanh tra... với công tác theo dõi tình hình thi hành pháp luật trong lĩnh vực trọng tâm, liên ngành; (iii) Công tác theo dõi thi hành pháp luật đối với lĩnh vực trọng tâm, liên ngành vẫn còn thiếu sự tham gia, phối hợp chặt chẽ, toàn diện giữa các cơ quan, tổ chức có liên quan, giữa trung ương và địa phương, giữa các cơ quan thực hiện chức năng quản lý theo ngành, lĩnh vực với các cơ quan có thẩm quyền chung, giữa các cơ quan trong hệ thống cơ quan hành chính với Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân các tổ chức đoàn thể, các cơ quan thông tin đại chúng… (iv) Việc triển khai nhiệm vụ nêu trên vẫn chủ yếu dựa vào nguồn ngân sách nhà nước, mà chưa thu hút được sự hỗ trợ của các tổ chức, cá nhân trong xã hội, đặc biệt là từ các tổ chức quốc tế.
Một số giải pháp
Năm 2014 là năm đầu tiên triển khai thực hiện việc theo dõi tình hình thi hành pháp luật đối với lĩnh vực trọng tâm, liên ngành nên Bộ Tư pháp nói riêng, các bộ, ngành, địa phương nói chung vẫn còn lúng túng trong quá trình tổ chức thực hiện. Để khắc phục những hạn chế nêu trên, bên cạnh việc bố trí đầy đủ nguồn nhân lực và kinh phí thực hiện từ ngân sách nhà nước, chúng tôi đề xuất một số giải pháp chủ yếu sau đây:
Thứ nhất, xác định “trúng” lĩnh vực trọng tâm, liên ngành để tổ chức theo dõi tình hình thi hành pháp luật
Đây là vấn đề quan trọng, gắn chặt với tình hình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, của địa phương. Về nguyên tắc, lĩnh vực trọng tâm, liên ngành được theo dõi phải là lĩnh vực “nóng”, phát sinh nhiều vấn đề bức xúc trong dư luận xã hội, do vậy cần có sự theo dõi, xử lý kịp thời của các cấp, các ngành. Việc xác định “trúng” lĩnh vực cần theo dõi sẽ tạo sự chuyển biến trong nhận thức và hành động thực tiễn, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước của các ngành, các cấp. Về thời điểm, kế hoạch theo dõi tình hình thi hành pháp luật trong lĩnh vực trọng tâm, liên ngành phải được xây dựng, ban hành ngay từ đầu tháng 01 hàng năm, vì nếu ban hành chậm sẽ dẫn đến hệ quả là thiếu sự chủ động trong việc bố trí nguồn lực để triển khai thực hiện. Ngoài ra, các bộ, ngành có liên quan, Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương khi xây dựng kế hoạch của mình phải bám sát kế hoạch chung về nhiệm vụ, thời hạn thực hiện, cũng như phải xác định được rõ ràng, cụ thể trách nhiệm của từng cơ quan, đơn vị trong quá trình triển khai thực hiện.
Thứ hai, bám sát quy định của Nghị định số 59/2012/NĐ-CP ngày 23/7/2012 của Chính phủ về theo dõi tình hình thi hành pháp luật để xây dựng nội dung theo dõi tình hình thi hành pháp luật trong lĩnh vực trọng tâm, liên ngành
Theo đó, công tác theo dõi tình hình thi hành pháp luật trong lĩnh vực trọng tâm, liên ngành được triển khai đầy đủ 03 nội dung, cụ thể là: Xem xét, đánh giá tình hình ban hành văn bản quy định chi tiết, (ii) Xem xét, đánh giá tình hình bảo đảm các điều kiện cho thi hành pháp luật và (iii) Xem xét, đánh giá tình hình tuân thủ pháp luật. Qua theo dõi cho thấy, nội dung thứ nhất và thứ hai tương đối cụ thể, thuận lợi trong việc đánh giá, còn nội dung thứ ba thì phức tạp, khó khăn để có thể định lượng và đánh giá chính xác, cụ thể. Để khắc phục khó khăn này, nội dung thứ ba có thể đánh giá dựa trên các thông số như: Tỷ lệ vi phạm pháp pháp luật hành chính trong lĩnh vực theo dõi; tỷ lệ các vụ án liên quan đến lĩnh vực theo dõi được Tòa án thụ lý giải quyết; thời gian giải quyết hồ sơ, yêu cầu của người dân, doanh nghiệp; các loại giấy tờ trên thực tế mà cơ quan nhà nước có thẩm quyền yêu cầu so với quy định của pháp luật hiện hành; tình hình niêm yết công khai hồ sơ, thủ tục… Sau khi có kết quả theo dõi, các bộ, ngành, địa phương cần tổng hợp, xử lý kịp thời vướng mắc, đồng thời kiến nghị để hoàn thiện pháp luật, cơ chế tổ chức thực thi pháp luật phải rất cụ thể, phù hợp với chức năng, nhiệm vụ quản lý nhà nước được giao.
Thứ ba, nghiên cứu, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành kế hoạch theo dõi tình hình thi hành pháp luật trong lĩnh vực liên ngành, trọng tâm
Lĩnh vực được lựa chọn theo dõi liên quan trực tiếp đến chức năng quản lý nhà nước của nhiều bộ, ngành nên cơ chế phối hợp phải rất chặt chẽ, tích cực. Do vậy, nhằm đẩy mạnh hiệu quả phối hợp và nâng cao trách nhiệm của các cấp, các ngành, chúng tôi cho rằng kế hoạch theo dõi tình hình thi hành pháp luật trong lĩnh vực trọng tâm, liên ngành hàng năm cần được báo cáo, trình Thủ tướng Chính phủ ký quyết định ban hành. Trên cơ sở kế hoạch đó, các bộ, ngành có liên quan và Ủy ban nhân dân cấp tỉnh sẽ cụ thể hóa trong kế hoạch theo dõi thuộc phạm vi quản lý nhà nước của mình. Với chức năng, nhiệm vụ được pháp luật quy định, cơ quan tư pháp các cấp (Bộ Tư pháp, tổ chức pháp chế các bộ, ngành, Sở Tư pháp) chịu trách nhiệm giúp Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các bộ, ngành có liên quan, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh đôn đốc, theo dõi và chủ trì, phối hợp liên ngành trong việc triển khai thực hiện kế hoạch.
Thứ tư, xây dựng chi tiết đề cương báo cáo để thống nhất thực hiện, từ đó thiết lập bảng câu hỏi, nội dung kiểm tra, khảo sát, thu thập thông tin phù hợp
Giải pháp nêu trên giúp các bộ, ngành có liên quan, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh thuận lợi trong quá trình đánh giá, tổng hợp, cũng như nâng cao chất lượng của các báo cáo về kết quả theo dõi tình hình thi hành pháp luật trong lĩnh vực trọng tâm, liên ngành. Chúng tôi nhận thấy, báo cáo năm 2014 của các bộ, ngành có liên quan và các địa phương vẫn chưa thực sự đạt được mục đích, yêu cầu đặt ra, vì một số nội dung chưa thực sự thiết thực, chưa có tính thuyết phục. Ngoài ra, nội dung theo dõi phải bám sát hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh lĩnh vực được lựa chọn để theo dõi. Hệ thống văn bản này là kết quả của quá trình rà soát, hệ thống hóa các văn bản quy phạm pháp luật hiện đang có hiệu lực thi hành.
Thứ năm, quá trình tổ chức thực hiện phải chú ý đến tình hình thực tế của địa phương được lựa chọn để kiểm tra, khảo sát, thu thập thông tin
Lĩnh vực theo dõi trọng tâm, liên ngành thường có phạm vi rộng, tính chất phức tạp nên việc lựa chọn địa phương tiến hành kiểm tra, khảo sát, thu thập thông tin phải vừa mang tính đại diện, vừa mang tính đặc thù riêng biệt. Ví dụ như: Bên cạnh đặc điểm chung, thì tình hình buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả ở TP. Hà Nội có những điểm đặc thù khác với tỉnh Quảng Ninh. Do vậy, các bộ, ngành liên quan và các địa phương cần lưu ý đến tính đặc thù để lựa chọn chính xác đối tượng, cách thức, nội dung kiểm tra, khảo sát, thu thập thông tin.
Thứ sáu, tích cực thu hút sự tham gia, hỗ trợ về kinh nghiệm, nguồn lực tài chính từ các tổ chức quốc tế
Một thời gian dài, Nhà nước ta đã có các giải pháp nhằm thu hút sự tham gia, hỗ trợ tích cực về kinh nghiệm và nguồn lực tài chính từ các tổ chức quốc tế trong quá trình xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam. Trong khi đó, theo dõi tình hình thi hành pháp luật nói chung và theo dõi trong lĩnh vực trọng tâm, liên ngành nói riêng là nhiệm vụ mới, phức tạp, liên quan trực tiếp đến mục tiêu xây dựng nhà nước pháp quyền. Do vậy, bên cạnh nỗ lực chung của Ngành Tư pháp, của các bộ, ngành, địa phương thì Nhà nước cần xác định chủ trương nhất quán, giải pháp đồng bộ để có thể thu hút và tạo điều kiện thuận lợi cho các tổ chức quốc tế tham gia tích cực, hiệu quả vào quá trình tổ chức thực thi các quy định của pháp luật, trong đó có hoạt động theo dõi tình hình thi hành pháp luật ở nước ta./.
Hồ Quang Huy