I. Thực trạng tổ chức và hoạt động của Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước
Sau 06 năm thực hiện Luật Trợ giúp pháp lý (TGPL), trong tổ chức và hoạt động của Trung tâm TGPL Nhà nước (gọi tắt là Trung tâm) đã đạt được kết quả:
Thứ nhất, thể chế pháp lý điều chỉnh tổ chức, hoạt động của Trung tâm tương đối đầy đủ, toàn diện, bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ, khả thi, phù hợp với điều kiện giai đoạn đầu thực hiện Luật TGPL. Mô hình tổ chức và hoạt động của Trung tâm đã được hướng dẫn cụ thể tại Nghị định số 07/2007/NĐ-CP ngày 12/01/2007 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật TGPL; Đề án Quy hoạch mạng lưới Trung tâm TGPL nhà nước và Chi nhánh của Trung tâm giai đoạn 2008-2010, định hướng đến năm 2015 (kèm theo Quyết định số 792/QĐ-TTg ngày 23/6/2008 của Thủ tướng Chính phủ); Thông tư liên tịch số 08/2008/TTLT-BNV-BTP ngày 07/11/2008 của Bộ Nội vụ, Bộ Tư pháp hướng dẫn về tổ chức và biên chế của Trung tâm TGPL Nhà nước; Thông tư liên tịch số 81/2008/TTLT-BTC-BTP ngày 25/9/2008 của Bộ Tài chính, Bộ Tư pháp hướng dẫn việc lập, quản lý, sử dụng và quyết toán kinh phí bảo đảm hoạt động của cơ quan TGPL Nhà nước; các Quyết định của Bộ trưởng Bộ Tư pháp: Quyết định số 02/2008/QĐ-BTP ngày 28/02/2008 ban hành Quy chế mẫu về tổ chức và hoạt động của Trung tâm TGPL Nhà nước; Quyết định số 05/2008/QĐ-BTP ngày 13/5/2008 ban hành Quy chế Cộng tác viên TGPL của Trung tâm TGPL Nhà nước. Mô hình tổ chức và hoạt động của Trung tâm TGPL Nhà nước được định hình rõ nét đến năm 2020, định hướng đến năm 2030 trong Chiến lược phát triển TGPL Việt Nam đến năm 2020, định hướng đến năm 2030 (kèm theo Quyết định số 678/QĐ-TTg ngày 10/5/2010 của Thủ tướng Chính phủ). Uỷ ban nhân dân (UBND) các tỉnh đã ban hành Quyết định phê duyệt Đề án quy hoạch mạng lưới Trung tâm TGPL Nhà nước và Chi nhánh; đổi tên, quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, cơ cấu tổ chức của Trung tâm; thành lập các phòng chuyên môn, nghiệp vụ, thành lập các Chi nhánh; xếp hạng đơn vị sự nghiệp đối với Trung tâm. Một số tỉnh đã phê duyệt phương án tự chủ trong quản lý về tổ chức bộ máy, biên chế và kinh phí bảo đảm cho hoạt động của Trung tâm (Lào Cai) hoặc ban hành Kế hoạch công tác TGPL hằng năm để huy động các nguồn lực, giao trách nhiệm cho các cấp, các ngành trong triển khai thực hiện (Nghệ An) hoặc giao bổ sung thêm nhiệm vụ cho Trung tâm trong thực hiện TGPL cho một số đối tượng đặc thù như trẻ em, người lao động trong các doanh nghiệp (Thành phố Hồ Chí Minh, Bình Dương); thậm chí thí điểm sẽ thực hiện việc cung cấp dịch vụ pháp lý cho một số doanh nghiệp và đối tượng khác từ năm 2014 trở đi (Nghệ An); hoặc tham gia tiếp dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo, tranh chấp cùng lãnh đạo UBND tỉnh (Kiên Giang). Giám đốc Sở Tư pháp một số tỉnh đã ban hành theo thẩm quyền hoặc phân cấp để Giám đốc Trung tâm ban hành Quy chế làm việc; Quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các Phòng chuyên môn, các Chi nhánh của Trung tâm cũng như các quy chế nghiệp vụ, Quy chế chi tiêu nội bộ của Trung tâm.
Thứ hai, tổ chức bộ máy của Trung tâm được củng cố, kiện toàn đáp ứng yêu cầu những năm đầu thực hiện Luật TGPL. Đến nay, 100% Trung tâm đã đổi tên, khắc con dấu mới và hoạt động theo Luật TGPL; có Quy chế tổ chức và hoạt động riêng. Bộ máy lãnh đạo được kiện toàn với Giám đốc và Phó Giám đốc. Các Phòng chuyên môn và Chi nhánh được thành lập, bảo đảm chuyên môn hóa, tách hoạt động quản lý hành chính với hoạt động nghiệp vụ TGPL hướng mạnh hoạt động TGPL về cơ sở với 120 Phòng chuyên môn; 161 Chi nhánh được thành lập. Trung bình mỗi Trung tâm có từ 15 - 20 biên chế (80% - 90% có trình độ cử nhân Luật). Một số Trung tâm có trên 30 biên chế (Lào Cai, Cần Thơ, Quảng Nam, Hà Nội). Đội ngũ người thực hiện TGPL tăng về số lượng, có đủ năng lực chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ TGPL. Cả nước đã có 304 Trợ giúp viên; 8.535 cộng tác viên TGPL (cấp tỉnh: 2.713 người; cấp huyện: 3.043 người và cấp xã 3.319 người), trong đó luật sư: 1.045 người; tư vấn viên pháp luật: 150 người. Công tác bồi dưỡng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực TGPL đã được coi trọng với trên 1.000 đợt tập huấn được tổ chức cho trên 91.000 lượt người tham dự. Chất lượng nguồn nhân lực TGPL tại cơ sở được nâng lên đáng kể, về cơ bản đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ nhất là tham gia tố tụng để đại diện, bào chữa, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người được TGPL.
Thứ ba, các hoạt động nghiệp vụ TGPL đã được triển khai khá bài bản, theo Chương trình, Kế hoạch đã được UBND tỉnh hoặc Sở Tư pháp phê duyệt. Công tác tiếp dân, tiếp nhận, thụ lý và thực hiện TGPL đã đi vào nề nếp, bài bản hơn. Việc phân công, kiểm tra, giám sát người thực hiện TGPL được chú trọng hơn. Hồ sơ sổ sách thụ lý vụ việc, hồ sơ vụ việc được lập, quản lý, khai thác, sử dụng và lưu trữ theo đúng quy định và hướng dẫn của Cục TGPL. Hoạt động tư vấn pháp luật, nhất là TGPL lưu động được quan tâm, chất lượng được nâng lên. Hoạt động tham gia tố tụng, đại diện ngoài tố tụng ngày càng đi vào nề nếp, ổn định và bảo đảm chất lượng với việc Trợ giúp viên ngày càng tích cực và chủ động trong các hoạt động nghiệp vụ TGPL. Đến hết tháng 6/2011, cả nước đã thực hiện được gần 490.000 vụ việc cho 498.000 đối tượng. Trong đó có trên 464.000 vụ tư vấn pháp luật (chiếm 93,28%); gần 26.000 vụ việc tham gia tố tụng (20.399 vụ bào chữa, 5.366 vụ đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp), chiếm 5,18%; trên 380 vụ việc đại diện ngoài tố tụng (chiếm 0,08%); gần 1.700 vụ việc kiến nghị (chiếm 0,34%) và trên 5.600 vụ việc khác (chiếm 1,13%).
Thứ tư, công tác đánh giá chất lượng và quản lý nhà nước về chất lượng vụ việc TGPL được hầu hết các Trung tâm triển khai thực hiện nghiêm túc, nhờ vậy, chất lượng vụ việc TGPL được nâng lên; không để xảy ra những sai sót, vi phạm pháp luật để người được TGPL phải khiếu nại, tố cáo, phản ánh, kiến nghị hoặc yêu cầu bồi thường thiệt hại. Theo báo cáo của 59/63 Trung tâm TGPL nhà nước, sau 04 năm triển khai thực hiện Bộ tiêu chuẩn đánh giá chất lượng vụ việc TGPL, các Trung tâm đã đánh giá 57.126 vụ việc/218.502 tổng số vụ việc đã hoàn thành (chiếm tỷ lệ 26,13%). Trong đó tự đánh giá: 45.948 vụ việc; Trung tâm TGPL đánh giá: 35.389 vụ việc; các tổ chức tham gia TGPL đánh giá: 885 vụ việc. Số vụ việc đạt chất lượng tốt chiếm từ 60-70%; số vụ việc đạt chất lượng từ 30-40% và không đạt chất lượng chiếm gần 1%.
Thứ năm, quan hệ giữa Trung tâm với các cơ quan tiến hành tố tụng, cơ quan thông tin, truyền thông, báo chí và chính quyền cơ sở và các cơ quan, tổ chức, cá nhân khác có liên quan trong quá trình thực hiện các hoạt động nghiệp vụ TGPL ngày càng chặt chẽ, bài bản hơn và phát huy hiệu quả trên thực tế. Hội đồng phối hợp công tác TGPL trong hoạt động tố tụng và Tổ giúp việc cho Hội đồng được thành lập (63/63 tỉnh, thành phố) và đi vào hoạt động thường xuyên hơn theo chương trình, kế hoạch hằng năm và từng bước đi vào nề nếp, chất lượng được nâng lên. Các cơ quan thông tin, báo chí truyền thông đã dành thời lượng nhiều hơn để phổ biến, truyền thông về tổ chức và hoạt động của Trung tâm TGPL Nhà nước và Chi nhánh của Trung tâm. Đến nay, các Trung tâm đã phối hợp với cơ quan thông tin, báo chí để thông tin, truyền thông về tổ chức và hoạt động TGPL đến với nhân dân với 1.711 chuyên trang, chuyên mục và số lần phát sóng; đã phối hợp chặt chẽ với Mặt trận tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên…, đặc biệt là chính quyền cơ sở khi triển khai các hoạt động nghiệp vụ TGPL với trên 1.000 đợt TGPL lưu động, sinh hoạt chuyên đề pháp luật và hướng dẫn sinh hoạt Câu lạc bộ TGPL được tổ chức, cũng như trong phát triển đội ngũ cộng tác viên và thực hiện các vụ việc TGPL.
Thứ sáu, kinh phí, cơ sở vật chất bảo đảm cho hoạt động của Trung tâm được quan tâm hơn, phù hợp với lộ trình phát triển về tổ chức bộ máy, cán bộ và yêu cầu thực hiện các hoạt động nghiệp vụ TGPL tại cơ sở. Ngân sách trung ương đã dành nguồn kinh phí nhất định cho các địa bàn có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Ngân sách địa phương bảo đảm tương đối đầy đủ kinh phí chi cho tổ chức bộ máy, cán bộ và một nguồn kinh phí nhất định cho hoạt động nghiệp vụ TGPL. Theo báo cáo, tổng kinh phí cấp cho 63 Trung tâm trong 05 năm là 335.455.447.200 đồng (địa phương gần 200 tỷ đồng; Chương trình mục tiêu quốc gia gần 30 tỷ đồng; Quỹ TGPL Việt Nam gần 8 tỷ đồng, dự án hỗ trợ hệ thống TGPL ở Việt Nam gần 98 tỷ đồng. Một số Trung tâm, Chi nhánh đã có trụ sở riêng, đủ về diện tích, thuận lợi cho tiếp người được TGPL. Trang thiết bị, cơ sở vật chất của Trung tâm cũng được quan tâm hơn trước. Cả nước đã có 24/63 Trung tâm có trụ sở làm việc riêng, độc lập, thuận tiện cho người được TGPL tiếp cận; 39 Trung tâm vẫn chung trụ sở làm việc với Sở Tư pháp; 21 Trung tâm được trang bị xe ôtô để đi TGPL lưu động và phục vụ các hoạt động TGPL ở cơ sở.
Tuy nhiên, trong tổ chức và hoạt động của Trung tâm vẫn còn một số tồn tại, hạn chế sau đây:
Một là, sau khi Luật Công chức, Luật viên chức có hiệu lực pháp luật, thể chế pháp lý về tổ chức và hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập có sự điều chỉnh, trong khi đó thể chế pháp lý điều chỉnh về mô hình tổ chức và hoạt động của Trung tâm TGPL Nhà nước vẫn chưa được sửa đổi, bổ sung cho phù hợp. Thực trạng này đã ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả hoạt động của Trung tâm, nhất là chế độ, chính sách đãi ngộ đối với đội ngũ cán bộ, viên chức của Trung tâm chưa được điều chỉnh tương xứng với yêu cầu và trách nhiệm của công việc (không có chế độ phụ cấp công vụ; chưa có chế độ phụ cấp thâm niên theo nghề để Trợ giúp viên gắn bó với công tác TGPL; đội ngũ cán bộ, viên chức khác không được hưởng chế độ phụ cấp ưu đãi theo nghề…).
Hai là, tiến độ củng cố, kiện toàn tổ chức bộ máy, cán bộ của Trung tâm vẫn chưa bảo đảm tiến độ đề ra, nhất là trong thực hiện Đề án quy hoạch mạng lưới Trung tâm TGPL Nhà nước và Chi nhánh của Trung tâm. Việc quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng gắn với sử dụng đội ngũ lãnh đạo, quản lý còn lúng túng, bị động. Tình trạng Giám đốc Trung tâm do lãnh đạo Sở Tư pháp kiêm nhiệm vẫn còn (Yên Bái; Quảng Trị, Bến Tre, Sóc Trăng). Một số tỉnh chưa có Giám đốc (Hà Nội, Sơn La); chưa có Phó Giám đốc (12/63) hoặc Trưởng các Phòng chuyên môn; Trưởng Chi nhánh; 05/63 tỉnh chưa triển khai thành lập các Chi nhánh (Thái Bình, Hà Nam) hoặc tuy có thành lập nhưng hoạt động không theo mô hình được quy định trong Luật TGPL. Một số địa phương, Trưởng Chi nhánh vẫn do lãnh đạo Trung tâm, Trưởng phòng chuyên môn hoặc Trưởng phòng Tư pháp kiêm nhiệm và chưa có Trợ giúp viên làm việc thường xuyên tại các Chi nhánh (Hoà Bình, Điện Biên). Một số địa phương, số lượng Trợ giúp viên trên đầu biên chế rất thấp, từ 03 – 05 người (chiếm 30 – 40%); có địa phương không có nguồn để bổ sung. Một số lãnh đạo Trung tâm nhận thức chưa đầy đủ về vị trí, vai trò và trách nhiệm của mình trước yêu cầu phát triển ngày càng nhanh chóng và phức tạp của công tác TGPL nên chưa thực sự thay đổi tư duy; nỗ lực tự hoàn thiện mình để đổi mới và nâng cao năng lực quản lý, chỉ đạo điều hành đáp ứng yêu cầu phát triển của mạng lưới TGPL tại địa phương.
Ba là, chất lượng nguồn nhân lực làm công tác TGPL phát triển chưa tương xứng với yêu cầu nhiệm vụ công tác TGPL trong tình hình mới. Công tác quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng, tìm kiếm nguồn lực cán bộ để bổ sung cho đội ngũ Trợ giúp viên còn bị động, lúng túng, thiếu tính tổng thể trong tầm nhìn dài hạn, thậm chí chắp vá. Đội ngũ Trợ giúp viên phát triển chậm, chất lượng hoạt động chưa tương xứng với yêu cầu nhiệm vụ hoặc thiếu ổn định, chưa có đủ số lượng cần thiết, thiếu kinh nghiệm tham gia tố tụng, một số cộng tác viên giỏi thì phải kiêm nhiệm nhiều việc trong cơ quan, đơn vị nên không có điều kiện tham gia thường xuyên. Chất lượng hoạt động của một số Cộng tác viên còn chưa bảo đảm; thiếu cộng tác viên là luật sư; chưa thu hút được người có kiến thức, hiểu biết pháp luật tham gia TGPL. Công tác bồi dưỡng nghiệp vụ thường xuyên cho đội ngũ người thực hiện TGPL còn chưa được chú trọng đúng mức, nội dung thường tập trung vào cập nhật văn bản mới, thời lượng cho các kỹ năng thực hiện TGPL cụ thể chưa nhiều.
Bốn là, vẫn còn một số Trung tâm triển khai hoạt động TGPL theo phong trào, chất lượng chưa cao, thậm chí còn chạy theo số lượng mà chưa chú trọng đến chất lượng vụ việc. Chất lượng và hiệu quả của các đợt TGPL lưu động, tổ chức và duy trì sinh hoạt Câu lạc bộ TGPL, sinh hoạt chuyên đề pháp luật, đặc biệt là công tác đánh giá chất lượng vụ việc và quản lý nhà nước về chất lượng vụ việc TGPL vẫn là những vấn đề cần phải được lưu tâm trong những năm tới.
Năm là, kinh phí, cơ sở vật chất, trang thiết bị làm việc của Trung tâm và Chi nhánh ở một số tỉnh còn chưa được quan tâm đầu tư đúng mức, chưa tương xứng với yêu cầu nhiệm vụ (kinh phí cấp cho hoạt động nghiệp vụ TGPL rất thấp, không đủ để triển khai nhiệm vụ, trong khi nhu cầu TGPL của người dân là rất lớn). Một số Trung tâm, Chi nhánh chưa có trụ sở làm việc riêng, chưa thuận lợi cho người dân tiếp cận, trang bị máy tính, phương tiện làm việc không đủ theo định mức tiêu chuẩn. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý về tổ chức và hoạt động của Trung tâm chưa được quan tâm đúng mức.
Những tồn tại, hạn chế trên xuất phát từ những nguyên nhân sau đây:
Thứ nhất, Luật TGPL và các văn bản hướng dẫn được ban hành đã mang lại sự thay đổi nhanh chóng của mô hình TGPL so với thời điểm triển khai thực hiện Quyết định số 734/TTg. Trong khi đó nhận thức của cấp uỷ, chính quyền, địa phương chưa theo kịp với sự thay đổi của thể chế, chính sách; năng lực lãnh đạo, chỉ đạo và tham mưu của một số lãnh đạo Sở Tư pháp và Trung tâm chưa theo kịp yêu cầu nhiệm vụ nên trong triển khai còn lúng túng, bị động, thậm chí e dè, chờ đợi nên chưa có kế hoạch dài hạn để đề ra các giải pháp quyết liệt trong chỉ đạo, tổ chức thực hiện phù hợp với điều kiện thực tiễn địa phương.
Thứ hai, để triển khai thực hiện Luật TGPL và các văn bản hướng dẫn thi hành, một khối lượng công việc rất lớn, rất đồ sộ được đặt ra đòi hỏi phải tập trung cao độ nguồn lực mới đáp ứng được yêu cầu, trong khi đó, nguồn nhân lực của Trung tâm rất hạn chế. Ngành tư pháp lại được giao triển khai nhiều nhiệm vụ mới, trong điều kiện biên chế, tổ chức bộ máy không được quan tâm củng cố, kiện toàn cũng phần nào ảnh hưởng đến khả năng tham mưu, tổ chức thực hiện.
Ngoài ra, do bị ảnh hưởng bởi thói quen, nếp nghĩ cũ nên một số tỉnh còn thụ động, chông chờ vào cấp trên, vào sự hỗ trợ, tài trợ của các dự án và các chương trình mục tiêu quốc gia. Các điều kiện bảo đảm cho việc triển khai thực hiện Luật TGPL và cho công tác TGPL không tương xứng với mục tiêu và yêu cầu của nhiệm vụ. Nguồn lực đầu tư, hỗ trợ từ các chương trình mục tiêu quốc gia, dự án hợp tác quốc tế cho TGPL bị cắt giảm và không còn kể từ năm 2010.
II. Giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của Trung tâm
1. Nhận thức đầy đủ hơn về vị trí, vai trò của công tác trợ giúp pháp lý và yêu cầu đặt ra đối với Trung tâm trong điều kiện mới
Tiếp tục nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn về tổ chức và hoạt động TGPL để có đủ cơ sở lý luận và thực tiễn nhận diện đầy đủ về vị trí, vai trò, ý nghĩa của công tác TGPL trong tình hình mới. Nhận diện đầy đủ hơn về vị trí, vai trò, trách nhiệm của Trung tâm hiện nay, nhất là trước yêu cầu của cải cách hành chính, cải cách tư pháp, thực hiện xoá đói, giảm nghèo về pháp luật, phát huy dân chủ, tăng cường pháp chế gắn với bảo đảm quyền con người, quyền công dân để các Trung tâm TGPL Nhà nước và Chi nhánh thực sự trở thành lực lượng nòng cốt trong cung cấp dịch vụ pháp lý miễn phí cho người được TGPL.
Nghiên cứu làm rõ hơn về mô hình tổ chức và hoạt động của Trung trong tổng thể mô hình các đơn vị sự nghiệp công lập; làm rõ mối quan hệ giữa Trung tâm với các tổ chức thực hiện TGPL, với các cơ quan quản lý nhà nước về TGPL và các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan trong quá trình thực hiện các hoạt động nghiệp vụ TGPL. Tiếp tục nghiên cứu và nhận diện đầy đủ về xu thế phát triển của TGPL trên thế giới, khả năng khuyến khích, huy động các nguồn lực xã hội tham gia TGPL và khả năng bảo đảm của Nhà nước cho công tác TGPL để xác định những vấn đề, những hoạt động trọng tâm, trọng điểm cần chú trọng triển khai thực hiện trong điều kiện nguồn nhân lực rất hạn chế.
2. Hoàn thiện thể chế, chính sách liên quan đến tổ chức và hoạt động của Trung tâm TGPL Nhà nước
Rà soát, sửa đổi, bổ sung Nghị định số 07/2007/NĐ-CP và một số văn bản liên quan đến tổ chức và hoạt động của Trung tâm cho phù hợp với Luật Viên chức và quan điểm, chính sách của Đảng và Nhà nước về đơn vị sự nghiệp công lập không có thu; định hình rõ về mô hình tổ chức và hoạt động của Trung tâm gắn với xếp hạng đơn vị sự nghiệp công lập cho phù hợp với vị trí, vai trò, nhiệm vụ và quyền hạn của Trung tâm. Hoàn thiện thể chế để nâng cao trách nhiệm của người đứng đầu Trung tâm trong lãnh đạo, chỉ đạo và quản lý, điều hành thực hiện các nhiệm vụ của Trung tâm; nâng cao trách nhiệm trong thực hiện các vụ việc TGPL của người thực hiện TGPL.
Hoàn thiện thể chế điều chỉnh tổ chức, hoạt động của Trung tâm như: Quy chế tổ chức và hoạt động; Quy chế làm việc; Quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các Phòng chuyên môn và các Chi nhánh; Quyết định phân công giữa các lãnh đạo Trung tâm; các Quy trình nghiệp vụ TGPL (tiếp công dân; tiếp nhận, thụ lý và thực hiện vụ việc TGPL; tiếp nhận và xử lý thông tin, giải quyết khiếu nại, tố cáo, phản ánh, kiến nghị về việc thụ lý và thực hiện TGPL và đánh giá chất lượng vụ việc TGPL; TGPL lưu động, sinh hoạt Câu lạc bộ TGPL, sinh hoạt chuyên đề pháp luật; cử Trợ giúp viên, Cộng tác viên TGPL là luật sư tham gia tố tụng, đại diện ngoài tố tụng và thực hiện các hình thức khác; quản lý, sử dụng cộng tác viên TGPL và thực hiện chế độ, thù lao cho người thực hiện TGPL; Quy chế chi tiêu nội bộ; Quy chế quản lý và sử dụng công sản).
Hoàn thiện thể chế về kinh phí bảo đảm cho hoạt động của Trung tâm mà trọng tâm là sửa đổi, bổ sung Thông tư liên tịch số 81/2008/TTLT-BTP-BTC ngày 29/6/2008 để xác định rõ định mức kinh phí khoán hành chính, kinh phí chi cho các hoạt động chuyên môn nghiệp vụ TGPL do ngân sách nhà nước cấp hằng năm cho Trung tâm; tiếp tục nghiên cứu, đề xuất việc sửa đổi, bổ sung chính sách, chế độ đãi ngộ đối với người thực hiện TGPL tương xứng với yêu cầu nhiệm vụ và chế độ, chính sách đãi ngộ đối với cán bộ của các cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng và các chức danh tư pháp khác (các chế độ phụ cấp thâm niên nghề, ưu đãi theo nghề, thu hút, vụ việc, trang phục đối với Trợ giúp viên pháp lý; nâng mức thù lao phụ cấp vụ việc cho cộng tác viên; đổi mới công tác thi đua, khen thưởng để động viên khích lệ kịp thời…).
Nghiên cứu xây dựng vị trí việc làm đối với từng vị trí công tác, chức danh nghề nghiệp tại Trung tâm từ lãnh đạo Trung tâm đến lãnh đạo các Phòng chuyên môn, Trưởng Chi nhánh đến Trợ giúp viên và các cán bộ, viên chức, người lao động khác của Trung tâm. Tiếp tục nghiên cứu, làm rõ về điều kiện tham gia khoá bồi dưỡng nghiệp vụ cấp chứng chỉ bồi dưỡng nghiệp vụ TGPL một cách linh hoạt để bảo đảm có đủ nguồn lực bổ sung; tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện cơ chế quản lý, sử dụng đội ngũ Cộng tác viên tham gia hoạt động TGPL để tận dụng và khai thác có hiệu quả nguồn lực tại chỗ.
Bổ sung quy định về đánh giá chất lượng vụ việc TGPL và chất lượng, hiệu quả hoàn thành công việc được giao của các chức danh, vị trí công tác, đặc biệt là các Trợ giúp viên cho tương xứng với chế độ, chính sách đãi ngộ. Xây dựng cơ chế kiểm tra, giám sát đối với đội ngũ người thực hiện TGPL trong quá trình thực hiện các hoạt động nghiệp vụ TGPL để không lợi dụng danh nghĩa, hoạt động TGPL để trục lợi hoặc thực hiện hành vi vi phạm pháp luật, vi phạm quy tắc nghề nghiệp. Nghiên cứu, xây dựng cơ chế kiểm tra, giám sát việc khai thác, sử dụng các nguồn lực đầu tư có nguồn gốc từ ngân sách nhà nước cho hoạt động TGPL tại các địa phương để bảo đảm sử dụng tiết kiệm, hiệu quả, không để sai sót, vi phạm làm mất cán bộ hoặc ảnh hưởng đến uy tín của Trung tâm.
3. Tiếp tục củng cố, kiện toàn tổ chức bộ máy của Trung tâm bảo đảm đủ năng lực hoàn thành nhiệm vụ được giao
Kiện toàn đội ngũ lãnh đạo Trung tâm đủ về số lượng, chức danh, bảo đảm về năng lực lãnh đạo, quản lý, điều hành triển khai thực hiện các nhiệm vụ. Quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng gắn với sử dụng đội ngũ viên chức lãnh đạo để tạo nguồn ổn định, lâu dài cho Trung tâm, bảo đảm tính kế thừa, phát triển, không để hụt hẫng trong quá trình chuyển giao các thế hệ lãnh đạo của Trung tâm.
Kiện toàn các phòng chuyên môn của Trung tâm mà trọng tâm là các phòng trực tiếp cung cấp dịch vụ pháp lý miễn phí; tách hoạt động nghiệp vụ TGPL với hoạt động tổ chức hành chính phục vụ công tác nghiệp vụ và đánh giá chất lượng vụ việc TGPL. Phòng có Trưởng phòng, Phó Trưởng phòng và các Trợ giúp viên chuyên sâu các lĩnh vực pháp luật; có đội ngũ viên chức giúp việc cho Trợ giúp viên tạo nguồn đào tạo, bồi dưỡng Trợ giúp viên về lâu dài.
Củng cố, kiện toàn mạng lưới Chi nhánh của Trung tâm, chú trọng thành lập, kiện toàn tại các địa bàn xa trung tâm, có điều kiện giao thông đi lại khó khăn để có đủ năng lực cung cấp dịch vụ pháp lý miễn phí trong phạm vi phân công. Chi nhánh có Trưởng Chi nhánh, Trợ giúp viên chuyên sâu và có đủ Cộng tác viên theo các lĩnh vực pháp luật có khả năng thực hiện TGPL ngay tại địa bàn. Có cơ chế hợp lý để bảo đảm điều kiện cần thiết cho Chi nhánh hoạt động; phân cấp mạnh cho Chi nhánh trong thực hiện các hoạt động nghiệp vụ TGPL.
4. Xây dựng đội ngũ cán bộ, viên chức của Trung tâm đủ về số lượng, bảo đảm về chất lượng, không ngừng đào tạo, bồi dưỡng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực của Trung tâm
Xác định rõ vị trí công tác, số lượng chức danh cần có tại Trung tâm (cả lãnh đạo, quản lý và chuyên môn nghề nghiệp); Quy hoạch, tuyển dụng, đào tạo, bồi dưỡng gắn với sử dụng có hiệu quả đội ngũ cán bộ, viên chức chuyên môn, nhất là đội ngũ Trợ giúp viên. Có kế hoạch tuyển dụng, đào tạo, bồi dưỡng nguồn bổ sung cho đội ngũ Trợ giúp viên bảo đảm hoàn thành mục tiêu đề ra. Tiếp tục củng cố, nâng cao hiệu quả hoạt động của đội ngũ Cộng tác viên TGPL mà trọng tâm là khai thác và sử dụng có hiệu quả các Cộng tác viên là luật sư, cán bộ, công chức làm việc tại các cơ quan tiến hành tố tụng và các cơ quan, tổ chức liên quan trực tiếp đến các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.
Đổi mới công tác đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ Trợ giúp viên và các viên chức ủa Trung tâm theo hướng kết hợp giữa tự học, tự nghiên cứu hoàn thiện mình với đào tạo, bồi dưỡng, tập huấn lại, trong đó đặc biệt chú trọng việc tự học tập nâng cao trình độ, cập nhật kiến thức mới và kỹ năng làm việc. Tiếp tục nâng cao chất lượng nguồn nhân lực TGPL, không chỉ về kiến thức pháp luật, chuyên môn, nghiệp vụ TGPL mà còn gắn với đào tạo, bồi dưỡng kiến thức quản lý nhà nước, tin học, ngoại ngữ, tiếng nói của đồng bào dân tộc thiểu số (tại vùng có nhiều đồng bào dân tộc thiểu số); các kỹ năng mềm, nhất là kỹ năng làm việc với các đối tượng đặc thù. Xây dựng kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực TGPL của địa phương hằng năm và dài hạn. Đổi mới nội dung, phương pháp đào tạo theo hướng tập trung vào hoạt động đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn nghề nghiệp, kỹ năng TGPL và kỹ năng làm việc với các đối tượng đặc thù và thực hiện TGPL trên từng lĩnh vực.
5. Nâng cao hiệu quả hoạt động, tăng cường mối quan hệ phối hợp trong công tác trợ giúp pháp lý
Đổi mới cách thức tổ chức các đợt TGPL lưu động để thu hút sự tham gia đông đảo của người thực hiện TGPL tại địa phương. Nâng cao hiệu quả hoạt động của Câu lạc bộ TGPL tại cơ sở để kịp thời giải toả vướng mắc pháp luật của người được TGPL ngay tại cộng đồng. Nâng cao chất lượng TGPL trong tố tụng; chú trọng đúng mức công tác đánh giá và quản lý chất lượng vụ việc TGPL, bảo đảm chất lượng vụ việc TGPL tương xứng với sự đầu tư của Nhà nước về thể chế, chính sách, tổ chức bộ máy, cán bộ, các nguồn lực bảo đảm.
Nghiên cứu, hoàn thiện thể chế về công tác phối hợp trong TGPL; chú trọng công tác tổ chức thực hiện và các điều kiện bảo đảm cũng như công tác đôn đốc, hướng dẫn kết hợp với theo dõi, đánh giá kết quả thực hiện.
Nâng cao hiệu quả hoạt động của các chuyên trang, chuyên mục TGPL trên các cơ quan thông tin, truyền thông, báo chí; tăng cường phối hợp TGPL trong tố tụng mà trọng tâm là hoạt động giới thiệu người được TGPL đến với tổ chức thực hiện TGPL và kiểm tra, giám sát việc thực hiện vụ việc TGPL từ phía cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng. Đẩy mạnh và nâng cao chất lượng công tác phối hợp giữa Trung tâm với các cấp uỷ, chính quyền, đoàn thể của địa phương trong triển khai các hoạt động nghiệp vụ TGPL tại cơ sở.
6. Tăng cường công tác quản lý nhà nước kết hợp với kiểm tra, giám sát, phản biện xã hội đối với tổ chức và hoạt động của Trung tâm
Duy trì chế độ kiểm tra định kỳ và đột xuất về tổ chức và hoạt động của Trung tâm từ phía các cơ quan quản lý nhà nước để bảo đảm đúng pháp luật, không để xảy ra sai sót hoặc lợi dụng TGPL để trục lợi; kịp thời phát hiện, đấu tranh và xử lý đối với các hành vi vi phạm pháp luật về TGPL. Làm tốt công tác khen thưởng, tôn vinh, nêu gương người tốt, việc tốt, điển hình hoặc có đóng góp tích cực cho TGPL; phê phán, lên án với hành vi lệch lạc, lợi dụng TGPL để trục lợi. Xây dựng cơ chế kiểm tra, giám sát, phản hồi kết quả giải quyết vụ việc đối với vụ việc phức tạp, kéo dài; làm tốt công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo, xử lý phản ánh, kiến nghị của công dân liên quan đến tổ chức và hoạt động của Trung tâm, nhất là về chất lượng vụ việc TGPL. Quản lý chặt chẽ các nguồn lực đầu tư, nguồn lực bảo đảm cho hoạt động của Trung tâm để bảo đảm sử dụng đúng định mức, tiêu chuẩn và có hiệu quả trong điều kiện các nguồn lực có hạn.
Tăng cường vai trò giám sát, phản biện của Mặt trận tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận cũng như các cơ quan thông tin, báo chí đối với tổ chức và hoạt động của Trung tâm. Kịp thời phát hiện, nêu gương người tốt, việc tốt, những mô hình hay, điển hình cần được nhân rộng. Phê phán, lên án đối với các hành vi sai trái, vi phạm pháp luật để có giải pháp đấu tranh, khắc phục, sửa chữa. Tăng cường hơn nữa công tác giám sát xã hội trong việc khai thác, quản lý và sử dụng các nguồn lực đầu tư cho công tác TGPL, nhất là nguồn kinh phí hỗ trợ từ các dự án hợp tác quốc tế, các chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo hoặc các nguồn vốn có nguồn gốc từ sự đóng góp của nhân dân.
7. Bảo đảm các điều kiện về kinh phí, cơ sở vật chất, phương tiện làm việc cho Trung tâm và Chi nhánh
Có giải pháp bảo đảm đủ nguồn lực kinh phí chi cho các hoạt động nghiệp vụ TGPL của Trung tâm và chi chế độ, chính sách đãi ngộ đối với đội ngũ người thực hiện TGPL từ nguồn ngân sách địa phương nhất là trong điều kiện các dự án hợp tác quốc tế về TGPL kết thúc.
Đầu tư xây dựng trụ sở làm việc cho Trung tâm, Chi nhánh, bảo đảm khang trang, sạch đẹp, đủ về diện tích theo định mức, tiêu chuẩn, bảo đảm thuận tiện cho người được TGPL tiếp cận. Ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin trong tổ chức và hoạt động của Trung tâm. Có giải pháp để chia sẻ thông tin liên quan đến các hoạt động nghiệp vụ TGPL giữa các tổ chức thực hiện TGPL.
Làm tốt công tác khuyến khích, huy động các nguồn lực xã hội tham gia TGPL, đặc biệt là sự hỗ trợ, tài trợ, đầu tư từ các tổ chức, các doanh nghiệp, các nhà hảo tâm trong và ngoài nước cho hoạt động TGPL./.
Minh Anh