Để đánh giá tình hình triển khai công tác kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật từ năm 2005 đến tháng 4 năm 2008 theo chỉ đạo của Bộ Tư pháp tại Công văn số 1214/BTP-KTrVB ngày 24/4/2008. Qua đó chỉ ra những tồn tại, vướng mắc và biện pháp khắc phục tồn tại và từng bước hoàn thiện công tác kiểm tra và xử lý văn bản quy phạm pháp luật (QPPL), Sở Tư pháp xây dựng dự thảo báo cáo kết quả tình hình triển khai công tác kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật trình UBND tỉnh phê duyệt, theo báo cáo kết quả cụ thể đã đạt được:
1. Về công tác tự kiểm tra Tổng số văn bản đã tiến hành kiểm tra được 432 văn bản. Qua kiểm tra phát hiện 200 văn bản có dấu hiệu trái pháp luật, trong đó phần lớn các văn bản văn bản sai về căn cứ pháp lý, thể thức, kỹ thuật trình bày văn bản (127 văn bản), các văn bản còn lại đáp ứng đầy đủ các yêu cầu của pháp luật, đảm bảo hợp hiến, hợp pháp của văn bản.
Thực hiện Luật ban hành văn bản QPPL của HĐND và UBND, Nghị định 135/2003/NĐ-CP ngày 14/11/2003 của Chính phủ về kiểm tra và xử lý văn bản QPPL và Chỉ thị số 32/2005/CT-TTg ngày 10/10/2005 của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường công tác kiểm tra và xử lý văn bản QPPL, trong nhưng năm vừa qua, UBND tỉnh Sơn La đã thường xuyên chỉ đạo Sở Tư pháp Sơn La cùng phối hợp, đôn đốc các cơ quan ban ngành trong toàn tỉnh tích cực tăng cường công tác kiểm tra, rà soát từ đó tham mưu cho UBND tỉnh tiến hành xử lý văn bản đã được ban hành, cụ thể: 10/200 văn bản có dấu hiệu trái pháp luật văn bản đã được (bãi bỏ, huỷ bỏ, sửa đổi, bổ sung), 77/200 văn bản đang được cơ quan ban hành văn bản tiến hành xem xét, xử lý theo đúng trình tự quy định của pháp luật.
2. Về công tác kiểm tra theo thẩm quyền, toàn tỉnh đã tiến hành kiểm tra được 1506 văn bản. Qua kiểm tra phát hiện 609 văn bản có dấu hiệu trái pháp luật, vi phạm các quy định tại điều 3 Nghị định 135/2003/NĐ-CP ( có 523 văn bản sai về căn cứ pháp lý, thể thức, kỹ thuật trình bày văn bản; 100 văn bản ban hành sai thẩm quyền, nội dung không phù hợp theo quy định của pháp luật). Trong đó Sở Tư pháp tiến hành giúp Chủ tịch UBND tỉnh kiểm tra theo thẩm quyền 1.236 văn bản, phát hiện 411 văn bản có dấu hiệu trái pháp luật (phần lớn là các văn bản vi phạm về thể thức, kỹ thuật trình bày, căn cứ pháp lý ban hành) và đã thông báo đầy đủ những nội dung trái pháp luật cho HĐND, UBND các huyện, thị xã trong toàn tỉnh. Trên cơ sở đó, HĐND UBND các huyện, thị xã đã nghiêm túc rút kinh nghiệm đối với các văn bản vi phạm về thể thức kỹ thuật trình bày và bãi bỏ sửa đổi, bổ sung 57 văn bản sai thẩm quyền, nội dung không phù hợp theo quy định của pháp luật; 43 văn bản đang được cơ quan ban hành văn bản tiến hành xem xét, xử lý.
3. Một nội dung khác về công tác kiểm tra và xử lý văn bản
- Về thể chế: Nhằm tăng cường công tác kiểm tra và xử lý văn bản trên địa bàn tỉnh Sơn La ngày 18/01/2007 Uỷ ban nhân dân tỉnh Sơn La đã ban hành Chỉ thị số 04/2007/CT-UBND về việc tăng cường trách nhiệm của các cấp, các ngành trong công tác soạn thảo, ban hành, kiểm tra, xử lý và rà soát văn bản QPPL. Theo đó, hàng năm UBND tỉnh đều ban hành kế hoạch kiểm tra, xử lý, rà soát văn bản QPPL của tỉnh, giao Sở Tư pháp hướng dẫn, đôn đốc các Sở, Ban, Ngành, HĐND, UBND các huyện, thị xã thực hiện nghiêm túc kế hoạch của UBND tỉnh. Ở cấp tỉnh, kinh phí phục vụ công tác kiểm tra đúng nội dung và định mức chi theo Thông tư liên tịch số 158/2007/TTLT-BTC-BTP ngày 28/12/2007 của Bộ Tài chính và Bộ Tư pháp hướng dẫn về quản lý và sử dụng kinh phí hỗ trợ cho công tác kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật đã được bố trí. Tuy nhiên,ở một số huyện trong tỉnh vẫn chưa bố trí kinh phí hỗ trợ cho công tác kiểm tra văn bản.
Đội ngũ cộng tác viên kiểm tra văn bản của tỉnh đã được củng cố và tăng cường cả về số lượng và chất lượng. Thành phần nòng cốt là cán bộ các Sở, ngành có trình độ là cử nhân luật hoặc cử nhân chuyên ngành, có thẩm niêm, kinh nghiệm về công tác văn bản đã tích cực hoạt động phối hợp cùng Sở Tư pháp kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật do UBND tỉnh ban hành và kiểm tra theo địa bàn, từ đó giúp cho công tác kiểm tra văn bản ngày một tốt hơn, góp phần tích cực trong việc xây dựng và ban hành văn bản của các cấp từng bước được nâng cao, dần đáp ứng các yêu cầu của pháp luật.
Ở cấp tỉnh đã tổ chức 03 Hội nghị tập huấn cho các đối tượng: (Giám đốc, Chánh Văn phòng các cơ quan chuyên môn thuộc UBND tỉnh; Chủ tịch UBND, Chánh văn phòng HĐND, UBND; Trưởng phòng, Chuyên viên phòng Tư pháp các huyện, thị; Pháp chế viên các Sở, Ban, Ngành, cộng tác viên kiểm tra văn bản). Truyền đạt và hướng dẫn các quy định của pháp luật, cùng trao đổi và giải quyết những khó khăn, vướng mắc về công tác xây dựng, thẩm định, kiểm tra và xử lý văn bản, qua từng năm đã đạt kết quả tương đối tốt.
- Về tổ chức biên chế: Trên cơ sở đề án "Củng cố tổ chức, bộ máy và biên chế cán bộ, công chức" của Sở Tư pháp, UBND tỉnh đã ban hành Quyết định số 31/2005/QĐ-UBND ngày 30/3/2005 về thành lập Phòng kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật. Hiện nay có 04 biên chế chuyên trách gồm (01 Phó Trưởng phòng và 03 chuyên viên), tích cực tham mưu cho lãnh đạo Sở thực hiện tốt công tác quản lý nhà nước, nhiệm vụ chính trị địa phương và hoàn thành xuất sắc các nhiệm vụ được cấp trên giao.
- Về xây dựng cơ sở dữ liệu: Tuy điều kiện cơ sở vật chất còn khó khăn và thiếu thốn nhưng phòng Kiểm tra văn bản QPPL đã và đang từng bước xây dựng hệ cơ sở dữ liệu kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật từng bước đáp ứng quy định về tiêu chuẩn kỹ thuật, tiêu chuẩn pháp lý. Hiện nay đã có: Tra cứu văn bản bằng Thư viện pháp luật; hệ thống các văn bản pháp lý, văn bản chỉ đạo hướng dẫn; kết quả kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật.
Tuy nhiên việc gắn kết các thành phần của hệ cơ sở dữ liệu chưa chặt chẽ, còn lúng túng do thiếu một cơ chế và mô hình hệ cơ sở dữ liệu thống nhất từ trung ương.
3. Một số đánh giá và đề xuất
Qua 4 năm thực hiện công tác kiểm tra và xử lý văn bản QPPL trên địa bàn tỉnh nhận thấy, công tác kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật đã phát huy vai trò to lớn và có tác động tích cực đến việc xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật từ đó tăng cường công tác quản lý nhà nước ở địa phương. Nhận thức rõ vai trò và chức năng quan trọng không thể thiếu của công tác văn bản, trong những năm qua việc ban hành văn bản quy phạm pháp luật ở tỉnh Sơn La đã có nhiều chuyển biến tích cực cả về hình thức lẫn nội dung, góp phần tích cực trong việc chỉ đạo, điều hành các hoạt động kinh tế xã hội theo hướng đổi mới, thống nhất có trọng tâm, trọng điểm, giải quyết kịp thời các vấn đề phát sinh, hạn chế sự chồng chéo về chức năng, thẩm quyền giữa các cơ quan chuyên môn của Uỷ ban nhân dân tỉnh. Uỷ ban nhân dân tỉnh Sơn La đã và sẽ tiếp tục rà soát để sửa đổi, bổ sung hoặc huỷ bỏ những văn bản không phù hợp với quy định của pháp luật để ban hành văn bản mới đảm bảo tính hợp hiến, hợp pháp, tính thống nhất của văn bản, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước ở địa phương. Tuy nhiên, công tác ban hành văn bản vẫn còn một số tồn tại nhất định như: Một số ngành chưa tuân thủ nghiêm túc trình tự thẩm định văn bản theo quy định của pháp luật, có trường hợp cơ quan soạn thảo đề nghị thẩm định cả văn bản áp dụng pháp luật, ý kiến thẩm định chưa được thường xuyên tiếp thu theo đúng trình tự quy định dẫn đến việc ban hành văn bản còn có một số nội dung vi phạm pháp luật, chưa có sự đầu tư về thời gian; Cơ quan chuyên môn được giao chủ trì soạn thảo văn bản chưa tiến hành việc tự kiểm tra văn bản sau khi văn bản đã được UBND ban hành, vì vậy còn một số văn bản đến nay đã không còn phù hợp với quy định của pháp luật hiện hành mà chưa được xem xét, sửa đổi, bãi bỏ kịp thời; Công tác thẩm định, công tác tự kiểm tra, kiểm tra theo thẩm quyền mới chủ yếu được thực hiện ở cấp tỉnh, tại cấp huyện và cấp xã chưa được thường xuyên thực hiện.
Còn những tồn tại trên một phần là do năng lực của đội ngũ cán bộ của đơn vị được giao soạn thảo (đặc biệt là cấp huyện và cấp xã) còn hạn chế, chưa nhận thức được vai trò của công tác văn bản trong việc tuân thủ các quy định của cơ quan nhà nước cấp trên, những vấn đề được hay không được phân cấp cho địa phương...; một số huyện trong tỉnh chưa thực sự quan tâm đến công tác ban hành, kiểm tra văn bản như: không tuân thủ đúng trình tự, thủ tục ban hành văn bản QPPL (văn bản QPPL được ban hành nhưng không qua cơ quan tư pháp thẩm định), kinh phí cho công tác xây dựng và kiểm tra văn bản chưa được đảm bản và một phần do điều kiện kinh tế - xã hội của địa phươngc còn yếu.
Như vậy, qua công tác kiểm tra và xử lý văn bản từ 2005 đến nay, để đảm bản cho công tác kiểm tra và xử lý văn bản ngày một hoàn thiện để đáp ứng đầy đủ các yêu cầu của pháp luật và xu thể hội nhập kinh tế quốc tế và đặc biệt đáp ứng các yêu cầu của Tổ chức thương mại thế giới WTO nhận thấy còn một số vấn đề cần tiếp tục quan tâm như sau:
- Công tác kiểm tra và xử lý văn bản quy phạm pháp luật cần phải được các cấp các ngành quan tâm hơn nữa cả về số lượng và chất lượng, phải được thực hiện thường xuyên liên tục, kiên quyết không né trách... Ngoài việc kiểm tra thường xuyên văn bản do cơ quan có thẩm quyền ban hành gửi đến cần tổ chức kiểm tra theo chuyên đề, lĩnh vực và có trọng tâm, trọng điểm. Đồng thời thành lập Đoàn kiểm tra trực tiếp tại địa bàn, qua đó tăng cường trao đổi, thảo luận giữa các cấp, từng bước mang lại hiệu quả cao trong công tác văn bản.
- Vấn đề hoàn thiện các quy định của của pháp luật cần được thường xuyên khảo sát, đánh giá và điều chỉnh cho hợp lý.
Ví dụ: Luật ban hành văn bản QPPL của HĐND và UBND năm 2004, Nghị định số 135/2003/NĐ-CP ngày 14/11/2003 của Chính phủ về kiểm tra và xử lý văn bản quy phạm pháp luật và các văn bản có liên quan đã quy định tương đối đầy đủ và toàn diện làm cơ sở cho công tác kiểm tra, xử lý văn bản QPPL. Tuy nhiên, hệ thống thể chế vẫn cần tiếp tục được hoàn thiện để tạo điều kiện thuận lợi cho công tác này như: Việc phân biệt giữa văn bản nào là văn bản QPPL, văn bản nào không phải văn bản QPPL chưa được rõ ràng và thống nhất, gây không ít khó khăn vướng mắc cho cơ sở; Chưa xác định rõ trách nhiệm của cơ quan người có thẩm quyền ban hành văn bản trái quy định của pháp luật, hoặc không xử lý đối với văn bản trái pháp luật; Chưa có quy định cụ thể về trình tự, thủ tục rà soát, hệ thống hoá văn bản QPPL, nên gặp nhiều khó khăn trong việc thực hiện công tác này; Vấn đề tổ chức và quản lý cộng tác viên cần được quy định thống nhất...
- Đề nghị Chính phủ đặc biệt là Bộ Tư pháp cần quan tâm hơn nữa đến công tác xây dựng, thẩm định, kiểm tra, rà soát và xử lý văn bản ở các tỉnh miền núi, có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn; tiếp tục mở các lớp nghiệp vụ chuyên sâu về công tác văn bản cho các đối tượng trực tiếp làm công tác xây dựng, thẩm định, ban hành, kiểm tra văn bản; biên soạn các tài liệu chuyên ngành cho đội ngũ cán bộ trực tiếp làm công tác kiểm tra văn bản tại địa phương;
- Xây dựng và hoàn thiện hệ cơ sở dữ liệu chung, thống nhất trong toàn quốc để cung cấp cho địa phương phục vụ công tác kiểm tra văn bản.
- Thường xuyên tổ chức Đoàn kiểm tra theo thẩm quyền đối với các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương để trực tiếp kiểm tra, hướng dẫn các địa phương nghiệp vụ kiểm tra văn bản.
Vậy sau 4 năm thực hiện công tác kiểm tra và xử lý văn bản, các văn bản được ban hành trên địa bàn tỉnh Sơn La để thực hiện các chỉ thị, nghị quyết và đường lối chính sách của Đảng, các văn bản QPPL của cơ quan nhà nước cấp trên, đã tương đối kịp thời, nhanh chóng và hiệu quả, phù hợp với tình hình, điều kiện thực tế của địa phương, đáp ứng tương đối đầy đủ các yêu cầu của pháp luật. Qua đó tăng cường hoạt động quản lý nhà nước và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, củng cố quốc phòng - an ninh, xây dựng và củng cố hệ thống chính quyền cơ sở trên địa bàn, từng bước xây dựng Sơn La thành một tỉnh giàu mạnh - cùng cả nước hội nhập bền vững với quốc tế.
Đỗ Minh