I- THÔNG TIN LIÊN QUAN ĐẾN CÔNG TÁC TƯ PHÁP
1. Báo Pháp luật Việt Nam có bài Quy định về hộ gia đình “làm khó“ người giao dịch dân sự. Bài báo phản ánh: Bộ luật Dân sự (BLDS), Luật Đất đai, Luật Cư trú, Luật HNGĐ... và rất nhiều luật khác đều có quy định về hộ gia đình. Giữa "rừng luật" như vậy nhưng trên thực tế, việc vận dụng gặp rất nhiều khó khăn, vướng mắc, nhất là trong các giao dịch chuyển nhượng tài sản.
Ông Nguyễn Văn V. ở Từ Liêm, Hà Nội kết hôn với bà Trịnh Mai P. năm 1995. Năm 2002, trong sổ hộ khẩu gia đình ông V được cấp thể hiện có 5 thành viên. Ngoài ông V (chủ hộ), bà P, có hai con nhỏ và anh Nguyễn Văn T (em ruột ông V). Tuy nhiên, chỉ 2 năm sau, tại sổ hộ khẩu của gia đình ông V. đã phát sinh thêm một số thành viên mới. Đó là do anh T, em ruột ông V. khi đó đã đi lấy vợ, vợ của anh này và con nhỏ mới sinh cũng được nhập khẩu vào gia đình ông V, nâng tổng số thành viên trong gia đình ông lên con số 7 người.
Năm 2010, UBND huyện cấp cho hộ gia đình ông V. giấy chứng nhận quyền sử dụng đất với diện tích hơn 1.000 m2. Năm 2011, ông V. cần vốn làm ăn nên quyết định chuyển nhượng diện tích đất đã được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng. Tuy nhiên, khi làm các thủ tục chuyển nhượng, công chứng viên đã yêu cầu phải có sự đồng ý của tất cả các thành viên trong gia đình (trừ cháu bé mới 6 tuổi), mặc cho ông V. ra sức thanh minh gia đình người em trai của mình chỉ "nhập nhờ" trong sổ hộ khẩu mà không có quyền với tài sản, rằng hiện nay em trai của ông đi công tác nửa năm ở nước ngoài, nên không thể ký vào hợp đồng chuyển nhượng hoặc giấy ủy quyền...nhưng ông được lý giải đây là quy định bắt buộc.
Trường hợp như ông V. không phải là hiếm, khi chính sách nhập khẩu tại các thành phố lớn một thời là vô cùng khắt khe (ví dụ phải có nhà mới được nhập khẩu và ngược lại, phải có hộ khẩu mới được mua nhà), vì thế nhiều người đã chọn cách nhập nhờ hộ khẩu vào gia đình người thân, họ hàng, bạn bè... từ đó dẫn đến những chuyện dở khóc dở cười.
BLDS hiện hành chưa định nghĩa rõ ràng khái niệm như thế nào là hộ gia đình (mà chỉ khẳng định hộ gia đình có thể là chủ thể trong quan hệ pháp luật dân sự) và khi thực hiện các giao dịch dân sự thì căn cứ vào tiêu chí nào để xác định các thành viên trong hộ gia đình đó.
Hiện nay, cách xác định phổ biến về thành viên hộ gia đình là căn cứ vào sổ hộ khẩu. Cho rằng "sổ hộ khẩu không có giá trị chứng minh quyền sở hữu/ sử dụng một khối tài sản chung nào đó của những người có tên trong sổ hộ khẩu" nhưng theo ông Tuấn Đạo Thanh - Trưởng Phòng Công chứng số 1 Hà Nội - thì "phương pháp dùng sổ hộ khẩu để xác định số lượng thành viên trong hộ gia đình trên thực tế lại là biện pháp duy nhất hiện đang được các công chứng viên sử dụng". Bên cạnh đó, nhiều ý kiến cho rằng, sự biến động về thành viên trong hộ gia đình cũng chưa được BLDS dự liệu. Bởi lẽ, trên thực tế, gia đình không phải là một chủ thể bất biến mà luôn chứa đựng những yếu tố biến động của sinh, ly, tử, biệt, tách, nhập…, tuy nhiên, do quy định của BLDS không rõ ràng nên khó xác định thành viên của hộ trong trạng thái biến động đó.
Bà Lê Thị Hoàng Thanh và ông Phạm Văn Bằng - Viện Khoa học Pháp lý, Bộ Tư pháp - cho rằng: Sau khi chính sách về đất đai được rà soát lại, Luật Đất đai năm 2003 được xem xét sửa đổi, bổ sung toàn diện, cơ quan có thẩm quyền nên rà soát, xác định lại từng mảnh đất ghi nhận quyền sử dụng của hộ gia đình thuộc về thành viên cụ thể trong gia đình.
Những giấy chứng nhận đã cấp cho hộ gia đình cần được chỉnh sửa theo hướng ghi rõ các cá nhân là thành viên, nghĩa là ghi đủ tên các thành viên của hộ hoặc ghi một hay một số cá nhân là chủ sử dụng đất thực sự khi có đủ căn cứ chứng minh nguồn gốc đất đó do cá nhân được chuyển nhượng, chia tách hoặc do thừa kế, tặng cho riêng. Với đề xuất này, hai chuyên gia nói trên ủng hộ phương án không duy trì hộ gia đình là chủ thể của quan hệ pháp luật dân sự.
Tuy nhiên, theo ông Tuấn Đạo Thanh thì việc quy định hộ gia đình là chủ thể pháp luật dân sự trong thời điểm hiện nay là cần thiết do hộ gia đình không những chỉ tham gia các quan hệ về đất đai mà còn là chủ thể của rất nhiều loại hình giao dịch khác. Tuy nhiên vấn đề đặt ra là phải quy định cụ thể, rõ ràng cách thức xác định số lượng thành viên của hộ gia đình, quyền và nghĩa vụ của từng cá nhân thành viên cũng như chế định đại diện trong hộ gia đình.
2. Báo Tuổi trẻ Online có bài Sau 5 ngày nghỉ lễ: Dân chờ chứng thực giấy tờ. Bài báo phản ánh: Ngày 2-5, ngày đầu tiên các cơ quan hành chính nhà nước tại TP.HCM làm việc lại sau năm ngày nghỉ lễ, nhiều người dân đã tranh thủ đi chứng giấy tờ.
Ông Mai Đình Phượng, phó chủ tịch UBND P.13, Q.Tân Bình, cho biết lượng người đến chứng thực hồ sơ giấy tờ tăng hơn 30% so với ngày thường. Để tránh tình trạng người dân phải chờ đợi lâu, phường đã bố trí đủ cán bộ và lãnh đạo trực để ký ngay giấy tờ trả cho người dân. Tuy nhiên theo ghi nhận, một số trường hợp hồ sơ sao y có quá nhiều trang, cán bộ phường vẫn phải hẹn người dân đến lấy vào hôm sau thay vì được nhận trong ngày như trước đây.
Tại UBND P.Bình Hưng Hòa A, Q.Bình Tân, gần 11g nhưng vẫn còn hàng chục người ngồi chờ để chứng giấy tờ. Nhiều người cho biết thời gian chờ giải quyết xong một bộ hồ sơ của họ lâu hơn so với ngày thường. Ông Dương Thanh Hậu, phó chủ tịch UBND phường, cho biết lãnh đạo phường đã phân công người trực ký và cán bộ giải quyết hồ sơ, hạn chế đến mức tối thiểu việc người dân phải chờ đợi lâu, nhất là bộ phận chứng thực sao y, song do hồ sơ tăng cao sau lễ nên thời gian chờ đợi của người dân khi đến phường vào buổi sáng 2-5 có lâu hơn bình thường.
Trong khi đó anh H., một bạn đọc, phản ảnh: sáng 2-5, anh đến UBND P.Tân Phú, Q.7 để sao y giấy tờ gồm bằng lái, chứng minh nhân dân, hộ khẩu... Tuy nhiên, khi anh nộp hồ sơ thì được một cán bộ phường nói tất cả lãnh đạo đang đi họp nên hẹn người dân nộp hồ sơ lại để chiều lấy. Nếu không có thời gian thì người dân có thể qua phường khác để công chứng.
Anh H. bức xúc: “Tôi cần công chứng giấy tờ gấp để về Đồng Nai có việc. Tôi phải đợi mấy ngày nay vì nghỉ lễ, cơ quan nhà nước không làm, giờ tiếp tục phải đợi nữa. Nếu lãnh đạo phường bận họp nên cử người để tiếp dân chứ không thể bắt dân chờ như vậy”.
Theo ông Lê Thanh Đức - phó chủ tịch UBND P.Tân Phú, sáng 2-5 lãnh đạo UBND phường có cuộc họp với Đảng ủy phường. Ông Đức nói phường đã cử cán bộ văn phòng giải thích cho người dân hiểu, tiếp nhận hồ sơ. Do chưa biết cuộc họp kết thúc lúc nào nên cán bộ nói dân có thể sang phường khác làm hoặc chờ đến chiều sẽ trả hồ sơ. Tuy nhiên theo ông Đức, cuộc họp kết thúc lúc 9g30 nên các lãnh đạo phường đã làm việc với người dân bình thường.
3. Báo Thanh niên Online có bài Ngồi nhà nhận lý lịch tư pháp và bản sao hộ tịch. Bài báo đưa tin: Ngày 29.4, ông Trần Ngọc Kim, Giám đốc bán hàng khu vực Bưu điện TP.HCM, cho biết Bưu điện TP vừa ký văn bản phối hợp với Sở Tư pháp TP.HCM triển khai cung cấp dịch vụ phát trả kết quả giải quyết hồ sơ lý lịch tư pháp và bản sao giấy tờ hộ tịch (khai sinh, đăng ký kết hôn, quyết định nhận nuôi con nuôi...) qua đường bưu điện kể từ ngày 3.5.
Theo đó, việc sử dụng dịch vụ này hết sức đơn giản, sau khi hoàn tất thủ tục yêu cầu cấp lý lịch tư pháp và bản sao giấy tờ hộ tịch, người dân chỉ cần đăng ký với nhân viên Sở Tư pháp TP.HCM được nhận kết quả tại nhà. Bưu điện TP.HCM sẽ thay mặt người dân nhận kết quả và chuyển giao đến tận nhà trong vòng 1 ngày đối với khu vực nội thành và tối đa 2 ngày đối với khu vực huyện Củ Chi và Cần Giờ. Ông Kim cũng cho biết, chi phí phát kết quả tận nhà ở khu vực quận 1, 3, 4: 30.000 đồng/bộ hồ sơ; khu vực quận/huyện khác: 40.000 đồng/bộ hồ sơ. Kể từ bộ hồ sơ thứ hai trở đi có cùng địa chỉ nhận thì người dân chỉ phải trả thêm 10.000 đồng/bộ hồ sơ. Trong thời gian đầu, dịch vụ này chỉ triển khai trên địa bàn TP.HCM.
Bà Đặng Thị Nga, Giám đốc Bưu điện TP.HCM, cho biết thêm: “Trong lĩnh vực hành chính công, bưu điện đang tiếp tục làm việc với các sở ban ngành liên quan để mở rộng việc chuyển phát nhiều loại hình hồ sơ khác như giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh, giấy phép lái xe, chi trả lương hưu, thu hộ các khoản thuế, nộp phạt. Với năng lực phục vụ về mạng lưới, nhân sự và công nghệ cao, bưu điện sẽ hướng tới đảm nhận việc tiếp nhận đăng ký yêu cầu thực hiện các loại hồ sơ thông qua cổng giao dịch điện tử của các sở ban ngành hoặc trực tiếp tại bưu cục”.
4. Báo Pháp luật Việt Nam có bài “Giải khát” pháp lý với… “Cà phê pháp luật”. Bài báo phản ánh: Sở Tư pháp TP Cần Thơ vừa phối hợp Phòng Tư pháp huyện Cờ Đỏ tổ chức khai trương hoạt động quán “Cà phê pháp luật Anh Thơ” tọa lạc tại khu dân cư vượt lũ Thới Đông (xã Thới Đông, huyện Cờ Đỏ, TP Cần Thơ). Đây cũng là mô hình điểm quán cà phê pháp luật tại Cần Thơ được đông đảo người dân vùng sâu, vùng xa của TP hoan nghênh.
Quán được trang bị 1 tủ sách pháp luật với hàng chục đầu sách pháp luật, đa dạng các loại tạp chí, tờ bướm… tập trung vào công tác tuyên truyền, phổ biến các kiến thức liên quan đến pháp luật phục vụ đông đảo người dân ở địa bàn đông dân cư.
Theo ông Trần Tấn Lợi - Phó trưởng Phòng Tư pháp huyện Cờ Đỏ: “Đây cũng là quán cà phê pháp luật thứ ba trên địa bàn xã Thới Đông và là quán thứ 33 của huyện Cờ Đỏ. Tới đây huyện sẽ phát triển thêm 7-10 quán cà phê pháp luật như thế phục vụ đắc lực nhu cầu của bà con nông dân".
Bà Phan Quỳnh Dao - Trưởng Phòng Phổ biến - giáo dục pháp luật (Sở Tư pháp TP Cần Thơ) cho biết: “Theo quy định, ở mỗi UBND xã, phường, thị trấn đều có tủ sách pháp luật. Tuy nhiên do hầu hết các tủ sách đều đặt tại trụ sở UBND xã nên người dân rất ngại tìm đọc, chủ yếu phục vụ cho cán bộ công chức tại trụ sở cơ quan. Đó cũng là một khó khăn làm hạn chế hiệu quả việc khai thác tủ sách pháp luật. Chính vì thế một số địa phương có sáng kiến mở một số điểm quán cà phê pháp luật trên cơ sở được Sở Tư pháp hỗ trợ. Quá trình đúc kết thấy mô hình hay nên ngành tư pháp TP quyết tâm nhân rộng ra”.
Xét thấy huyện Cờ Đỏ là địa bàn nằm ở vùng sâu vùng xa của TP Cần Thơ so với các quận, huyện khác nên lãnh đạo Sở Tư pháp quyết định chọn Cờ Đỏ làm điểm thực hiện mô hình cà phê pháp luật nhằm tạo điều kiện cho người dân đến đây mượn sách đọc thuận lợi hơn khi đến trụ sở ủy ban; việc đi lại của người dân cũng đỡ vất vả hơn.
Trên cơ sở đó, Sở Tư pháp TP sẽ chịu trách nhiệm toàn bộ về cơ sở vật chất, theo dõi chặt chẽ hoạt động để làm điểm cho những đơn vị đã thành lập quán cà phê pháp luật trước đó tiếp tục củng cố, đồng thời làm điểm cho những đơn vị chưa thành lập sẽ thành lập theo mô hình này.
Theo ông Nguyễn Thành Đông - Giám đốc Sở Tư pháp Cần Thơ - hưởng ứng chủ trương xây dựng nông thôn mới ngành tư pháp Cần Thơ xác định chức năng chính của ngành là tuyên truyền, phổ biến pháp luật trên cơ sở đa dạng hóa các hình thức tuyên truyền.
Riêng mô hình quán cà phê pháp luật là một sáng kiến mới, gần gũi với người dân, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tiếp cận pháp luật. Đây cũng là điểm mà người dân có thể cùng nhau trao đổi, tự nâng cao về mặt kiến thức pháp luật. Từ đó tạo thuận lợi cho chính quyền địa phương trong việc tuyên truyền, vận động người dân thực hiện các nhiệm vụ chính trị của địa phương. Ông Đông cũng cho hay bước đầu mô hình đã mang lại hiệu quả lớn, đó là được sự đồng thuận trong nhân dân, phù hợp với chủ trương chính sách của Đảng và nhà nước đề ra trong việc xây dựng nông thôn mới mà chính ngành tư pháp phải hưởng ứng một cách thiết thực. “Tới đây định kỳ hàng quý chúng tôi sẽ tổ chức họp rút kinh nghiệm để nghiên cứu các hình thức cao hơn trong việc tuyên truyền giáo dục pháp luật, có thể bằng hình thức sân khấu hóa hoặc nâng lên thành tủ sách pháp luật điện tử” - ông Đông nói.