Năm 2012, bên cạnh những tác động về mặt thể chế, công tác theo dõi thi hành pháp luật trên địa bàn thành phố Đà Nẵng đã được UBND thành phố quan tâm chỉ đạo triển khai đồng bộ, chặt chẽ trên nhiều lĩnh vực. Trong đó, phải kể đến công tác mang tính đột phá của thành phố đó là việc theo dõi, kiểm tra về xử lý vi phạm hành chính trong các lĩnh vực đất đai, môi trường, xây dựng tại các quận, huyện trên địa bàn thành phố Đà Nẵng.
Có thể nhận thấy rằng, sau khi Viện Kiểm sát không còn chức năng kiểm sát chung thì vấn đề kiểm tra, theo dõi việc xử phạt vi phạm hành chính trong tất cả các lĩnh vực chưa được giao cho ngành nào thống nhất kiểm tra, theo dõi. Do đó, vẫn còn tình trạng xử phạt VPHC chưa thật sự tuân thủ đúng thẩm quyền, quy trình, thủ tục, theo quy định về xử phạt vi phạm hành chính. Điều này dẫn đến tình trạng cả người dân lẫn các cơ quan nhà nước chấp hành pháp luật chưa nghiêm; tình trạng khiếu kiện các quyết định xử phạt VPHC trong lĩnh vực đất đai, xây dựng và môi trường tuy không nhiều nhưng cũng đã xảy ra và một số địa phương đã để xảy ra điểm nóng do chưa tuân thủ chặt chẽ các quy định của pháp luật về xử lý VPHC. Ngoài ra việc theo dõi, kiểm tra hoạt động xử lý vi phạm hành chính và áp dụng các biện pháp xử lý hành chính, công tác báo cáo, thống kê, xây dựng, quản lý cơ sở dữ liệu… về xử lý vi phạm hành chính trên phạm vi cả nước nói chung và tại Đà Nẵng nói riêng chưa được pháp luật quy định cụ thể. Thực tiễn cho thấy, việc “bỏ trống” đầu mối thống nhất quản lý, kiểm tra hướng dẫn về xử lý vi phạm hành chính đã gây không ít khó khăn trong thực tiễn áp dụng ở địa phương. Riêng đối với thành phố Đà Nẵng, trong những năm gần đây, với việc thực hiện chỉnh trang đô thị, xây dựng kết cấu hạ tầng, giao thông đô thị với tốc độ nhanh nên địa phương có số hộ dân phải di dời giải tỏa tương đối lớn so với cả nước. Do vậy việc thực hiên các quy định của pháp luật mà đặc biệt là việc áp dụng pháp luật của UBND cấp xã, huyện trong việc xử lý vi phạm hành chính nói chung và trong lĩnh vực liên quan đến đất đai, môi trường và xây dựng nói riêng cũng như việc thực hiện cưỡng chế thu hồi đất chắc chắn sẽ nảy sinh nhiều vấn đề phức tạp. Vấn đề giải tỏa, bố trí tái định cư nhằm tạo nguồn lực xây dựng cơ sở hạ tầng luôn được chính quyền thành phố Đà Nẵng đặc biệt quan tâm. Chính vì vậy, các hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực đất đai, xây dựng và môi trường xảy ra thường xuyên, liên tục làm ảnh hưởng rất lớn đến chính sách của thành phố.
Xuất phát từ thực tế đó, trên cơ sở tham mưu của Sở Tư pháp, ngày 30/7/2012, UBND thành phố đã ban hành Kế hoạch số 5676/KH-UBND về việc kiểm tra liên ngành về xử lý vi phạm hành chính trong các lĩnh vực đất đai, môi trường, xây dựng tại các quận, huyện trên địa bàn thành phố Đà Nẵng năm 2012 và Quyết định số 7010/QĐ-UBND ngày 28/8/2012 của Chủ tịch UBND thành phố về việc thành lập Đoàn kiểm tra liên ngành về xử lý vi phạm hành chính trong các lĩnh vực đất đai, môi trường, xây dựng, gồm có các quận Sơn Trà, Ngũ Hành Sơn, Liên Chiểu, Cẩm Lệ và Hòa Vang do lãnh đạo Sở Tư pháp làm Trưởng đoàn để tổ chức kiểm tra về công tác xử lý vi phạm hành chính trong các lĩnh vực đất đai, môi trường, xây dựng với mục đích: Đánh giá việc chấp hành các quy định pháp luật về xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực đất đai, môi trường, xây dựng tại UBND các quận, huyện; thông qua công tác kiểm tra, kịp thời phát hiện, ngăn chặn, xử lý các trường hợp vi phạm pháp luật trong hoạt động xử lý vi phạm hành chính; tăng cường vai trò, trách nhiệm của cơ quan, đơn vị có liên quan trong công tác xử lý vi phạm hành chính theo đúng quy định pháp luật; từng bước nâng cao chất lượng, hiệu quả của công tác xử lý vi phạm hành chính tại các quận, huyện trên địa bàn thành phố.
Trước khi tiến hành kiểm tra, Sở Tư pháp thông báo cho các địa phương tổ chức tự kiểm tra hồ sơ xử phạt VPHC. Việc để cho địa phương tự kiểm tra nhằm giúp cho Phòng Tư pháp và các phòng, ban tham mưu của UBND quận, huyện có thời gian nghiên cứu các văn bản về xử phạt VPHC một cách nghiêm túc để từ đó tự đối chiếu với từng hồ sơ xử phạt cụ thể nhằm tự nhận ra những vi phạm, sai sót trong việc thực hiện trình tự, thủ tục xử phạt VPHC.
Cùng với Thanh tra chuyên ngành, Sở Tư pháp đã tổ chức kiểm tra tại 05 quận, huyện, qua kiểm tra đã phát hiện và xử lý tổng cộng 328 trường hợp xử phạt VPHC trong lĩnh vực đất đai, xây dựng và môi trường (trong đó: Đất đai: 183 trường hợp; xây dựng: 93 trường hợp; môi trường: 52 trường hợp.). Các hồ sơ chủ yếu tập trung ở sai sót trong việc lập biên bản vi phạm; việc ban hành Quyết định xử phạt, quyết định cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt không đúng mẫu, không đúng thẩm quyền …
Qua kiểm tra hồ sơ xử lý vi phạm hành chính trong 03 lĩnh vực đất đai, môi trường và xây dựng tại 05 quận, huyện cho thấy hầu hết UBND các quận, huyện đã có sự quan tâm chỉ đạo trong việc tuyên truyền, thuyết phục, vận động người dân chấp hành các quy định của pháp luật về xây dựng, đất đai và môi trường, trong đó phải kể đến nỗ lực ngăn chặn hạn chế việc xây dựng trái phép và vận động bàn giao mặt bằng; Chủ tịch UBND một số quận đã có văn bản ủy quyền cho Phó Chủ tịch UBND xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực được phân công theo quy định; các trường hợp vi phạm đã được phát hiện, lập biên bản và xử lý đúng với hành vi vi phạm; một số quận, huyện bước đầu đã thực hiện quy trình cưỡng chế thu hồi đất theo quy định tại Nghị định 69/2009/NĐ-CP của Chính phủ Quy định bổ sung về quy hoạch sử dụng đất, giá đất, thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư.
Sau đợt kiểm tra tại mỗi quận, huyện, Đoàn Kiểm tra đều có buổi làm việc thông báo kết luận kiểm tra. Qua đó, chỉ ra được những sai sót phổ biến của từng lĩnh vực cũng như của từng hồ sơ để lãnh đạo UBND quận, huyện và các phòng tham mưu có liên quan của quận huyện nhận biết sai sót để kịp thời khắc phục. Cũng thông qua buổi làm việc, Đoàn Kiểm tra đã cùng các cán bộ trực tiếp tham mưu cho UBND quận, huyện đã trao đổi và giải đáp các vướng mắc về pháp lý, cũng như đề ra các biện pháp khắc phục các hạn chế, sai sót, đồng thời Đoàn kiểm tra cũng ghi nhận những kiến nghị của địa phương để tham mưu cho UBND thành phố kịp thời chỉ đạo.
Sau khi nhận được báo cáo kết quả kiểm tra, UBND thành phố đã có văn bản chỉ đạo các UBND quận, huyện tổ chức thực hiện:
- Tổ chức kiểm tra, rà soát việc xử lý vi phạm hành chính trên tất cả các lĩnh vực và kịp thời khắc phục các sai sót mà Đoàn Kiểm tra liên ngành đã kiểm tra, phát hiện trong lĩnh vực đất đai, xây dựng và môi trường nói riêng và các lĩnh vực khác nói chung.
- Giao cho Phòng Tư pháp quận, huyện giúp UBND quận, huyện kiểm tra, giám sát và theo dõi tình hình thực hiện các quy định của pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính trên địa bàn quận, huyện.
- Trường hợp Chủ tịch UBND quận, huyện ủy quyền cho Phó Chủ tịch UBND xử phạt vi phạm hành chính thì phải được thực hiện bằng văn bản (Quyết định), trong đó phải nêu rõ phạm vi ủy quyền.
- UBND quận, huyện phải tổ chức cho các phòng, ban nghiên cứu Luật Xử lý vi phạm hành chính, Nghị định số 128/2008/NĐ-CP, các nghị định và thông tư về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực chuyên ngành để kịp thời áp dụng nhằm bảo đảm việc xử phạt vi phạm hành chính tuân thủ quy trình lập biên bản, xử lý vi phạm hành chính, cưỡng chế hành chính. Việc xử phạt phải đúng thẩm quyền và phải tuân thủ biểu mẫu quy định tại nghị định, thông tư về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực chuyên ngành để tránh việc người bị xử phạt khiếu kiện quyết định xử phạt hành chính của UBND các quận, huyện tại Tòa án nhân dân.
- Tổ chức tập huấn nghiệp vụ xử phạt vi phạm hành chính cho đội ngũ cán bộ, công chức làm công tác tham mưu cho Chủ tịch UBND xã, phường, quận, huyện trong việc xử phạt vi phạm hành chính.
- Giao cho Sở Tư pháp và Sở Tài nguyên và môi trường xây dựng Quyết định Quy định về trình tự thủ tục thu hồi đất và cưỡng chế thu hồi đất trên địa bàn thành phố Đà Nẵng, theo đó ban hành kèm theo các biểu mẫu phục vụ công tác cưỡng chế thu hồi đất để thống nhất thực hiện. Trong khi chờ ban hành quy định, UBND thành phố giao cho Sở Tư pháp chủ trì, phối hợp với Sở Tài nguyên và Môi trường xây dựng mẫu quyết định cưỡng chế thu hồi đất để trình UBND TP cho áp dụng chung trên toàn thành phố.
Cũng trên cơ sở kết quả kiểm tra, UBND thành phố đã chỉ đạo các ngành rà soát và tham mưu cho UBND thành phố xử lý các văn bản của thành phố ban hành không còn phù hợp với quy định của pháp luật và xử phạt VPHC và không còn phù hợp với thực tế địa phương.
Từ kết quả đạt được nêu trên, năm 2013 UBND thành phố tiếp tục ban hành kế hoạch và giao cho Sở Tư pháp tổ chức kiểm tra việc xử phạt VPHC, tập trung ở 3 lĩnh vực đất đai, môi trường, xây dựng trên địa bàn thành phố, tuy nhiên mở rộng thêm đối tượng kiểm tra không chỉ tại các quận, huyện mà cả các Sở, ngành. Theo đó, UBND quận, huyện giao cho Phòng Tư pháp kiểm tra việc xử phạt VPHC đối với xã, phường. Trong đó, tập trung vào các lĩnh vực “nóng” có nhiều vi phạm như đất đai, xây dựng, môi trường và các lĩnh vực khác.
Bên cạnh những kết quả đạt được, việc triển khai công tác theo dõi thi hành pháp luật trên địa bàn thành phố Đà Nẵng trong năm qua còn gặp những trở ngại, khó khăn. Theo đánh giá chung, tuy đã có sự quan tâm bố trí nhân lực nhưng hầu hết cán bộ, công chức phụ trách công tác theo dõi thi hành pháp luật tại sở, ngành đều làm việc kiêm nhiệm, chưa được bồi dưỡng, đào tạo chuyên sâu nên hiệu quả công việc chưa cao, chưa đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn công việc. Kinh phí cho công tác theo dõi thi hành pháp luật (trong kinh phí chi thường xuyên) còn thấp, chưa đáp ứng được yêu cầu thực tế. Cơ sở vật chất phục vụ cho công tác theo dõi thi hành pháp luật của một số cơ quan, đơn vị còn hạn chế, bất cập.
Về mặt thể chế, mặc dù Nghị định số 59/2012/NĐ-CP ra đời thay thế Thông tư 03/2010/TT-BTP, tuy nhiên về cơ bản công tác theo dõi thi hành pháp luật vẫn là một nhiệm vụ phức tạp, nội dung này lại chưa có bộ tiêu chí cụ thể nên việc đánh giá toàn diện, đầy đủ đối với cấp chính quyền địa phương là rất khó khăn, đặc biệt trong bối cảnh hiện nay các địa phương còn khá bị động trong việc xây dựng Chương trình xây dựng pháp luật hàng năm gồm Nghị quyết của HĐND, Quyết định, Chỉ thị của UBND theo quy định của Luật Ban hành văn bản QPPL của HĐND, UBND năm 2004.
Để làm rõ hơn nội dung của chuyên đề này, chúng tôi xin nêu một số kiến nghị, đề xuất nhằm góp phần nâng cao hiệu quả công tác theo dõi thi hành pháp luật trong thời gian tới:
Một là, đề nghị Bộ Tư pháp phối hợp với các bộ, ngành sớm tham mưu Chính phủ ban hành các Nghị định quy định chi tiết thi hành Luật Xử lý vi phạm hành chính, đồng thời nghiên cứu giảm thiểu số lượng lớn các nghị định để góp phần kiểm soát tình hành ban hành văn bản; đảm bảo tính đơn giản, gọn nhẹ, minh bạch hơn, tránh tình trạng chồng chéo, mâu thuẫn giữa các nghị định. Qua đó, tạo điều kiện cho người dân nghiêm túc chấp hành pháp luật, cán bộ, công chức thực thi nhiệm vụ được thuận lợi. Từ thực tế Đà Nẵng, chúng tôi cũng đề xuất với Bộ Tư pháp sớm có kế hoạch triển khai Khoản 2 Điều 17 của Luật Xử lý vi phạm hành chính (có hiệu lực từ ngày 01/01/2013), theo đó sớm đề xuất, xây dựng và trình cơ quan có thẩm quyền ban hành hoặc ban hành theo thẩm quyền văn bản quy phạm pháp luật về xử lý vi phạm hành chính; trong đó giao nhiệm vụ cho Sở Tư pháp tham mưu giúp UBND cấp tỉnh và Phòng Tư pháp tham mưu giúp UBND quận, huyện theo dõi, kiểm tra việc xử phạt VPHC, đồng thời phối hợp với các bộ ngành trung ương tăng cường công tác tập huấn nghiệp vụ về xử phạt VPHC cho đội ngũ Thanh tra chuyên ngành và cán bộ theo dõi, kiểm tra về xử phạt VPHC.
Hai là, kiến nghị Bộ Tư pháp sớm ban hành văn bản hướng dẫn thực hiện Nghị định số 59/2012/NĐ-CP của Chính phủ cũng như xây dựng tài liệu hướng dẫn thực hiện công tác theo dõi tình hình thi hành pháp luật cho các địa phương theo nội dung Kế hoạch của Bộ Tư pháp (ban hành kèm theo Quyết định số số 2508/QĐ-BTP ngày 11/9/2012) về việc triển khai thi hành Nghị định 59 của Chính phủ.
Ba là, đề nghị Bộ Tư pháp tổ chức tập huấn Luật Xử lý vi phạm hành chính tại khu vực miền Trung - Tây Nguyên; tiếp tục tăng cường công tác tổ chức tập huấn Nghị định số 59/2012/NĐ-CP của Chính phủ cũng như nghiệp vụ công tác theo dõi thi hành pháp luật cho đội ngũ cán bộ làm công tác này của địa phương theo hướng cụ thể, chuyên sâu để tạo điều kiện cho đội ngũ này nắm bắt công việc, nâng cao dần nghiệp vụ, đáp ứng tốt hơn nhiệm vụ công tác theo dõi thi hành pháp luật trong thời gian đến.
Phan Thanh Long, Sở Tư pháp Đà Nẵng