Ninh Bình là tỉnh nằm ở phía nam đồng bằng Bắc bộ, là nơi tiếp nối giao lưu kinh tế và văn hoá giữa lưu vực sông Hồng và lưu vực sông Mã. Ninh Bình có diện tích tự nhiên khoảng 1.400 km2; toàn tỉnh có 6 huyện, 1 thành phố, 1 thị xã với 147 xã, phường, thị trấn; dân số toàn tỉnh có trên 94 vạn người; có 2 dân tộc chính: Dân tộc Kinh chiếm gần 96 %, dân tộc Mường gần 2 %; có 2 tôn giáo chính: Phật giáo chiếm 5,06 % dân số, Thiên chúa giáo chiếm 16,1 % dân số toàn tỉnh.
Trong những năm gần đây, kinh tế của tỉnh luôn phát triển, tốc độ tăng trưởng khá, cơ cấu kinh tế chuyển dịch đúng hướng, văn hoá xã hội có tiến bộ, đời sống nhân dân ổn định và được cải thiện nhiều, bộ mặt đô thị và nông thôn có nhiều đổi mới; an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội được giữ vững, quốc phòng được tăng cường, hệ thống chính trị được củng cố.
Trong những thành tích chung ấy có sự đóng góp rất quan trọng của hoạt động hoà giải và lực lượng hoà giải viên ở cơ sở.
Ngay sau khi Pháp lệnh về tổ chức và hoạt động hoà giải ở cơ sở có hiệu lực, Tỉnh uỷ Ninh Bình đã ban hành Nghị quyết lãnh đạo về nâng cao hiệu quả hoạt động của chính quyền cơ sở và hoạt động hoà giải ở các khu dân cư, UBND tỉnh đã xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện pháp lệnh về tổ chức và hoạt động hoà giải ở cơ sở; phân định rõ chức năng nhiệm vụ cụ thể của từng cơ quan, ban ngành, từng tổ chức chính trị xã hội cũng như trách nhiệm của các cấp chính quyền trong việc thành lập, quản lý chỉ đạo hoạt động của các tổ hoà giải ở các thôn, xóm, làng, bản và các khu phố trên toàn tỉnh. UBND tỉnh giao cho ngành Tư pháp phối hợp chặt chẽ với MTTQ tỉnh xây dựng chương trình kế hoạch, biện pháp quản lý và hướng dẫn UBND các huyện, thành phố, thị xã để chỉ đạo UBND, Ban Mặt trận các phường, xã, thị trấn tiến hành rà soát số lượng tổ hoà giải hiện có ở từng khu phố, thôn, xóm, bản. Trên cơ sở đó đánh giá đúng thực trạng về số lượng cũng như về chất lượng hoạt động của các tổ hoà giải hiện có để kiện toàn bổ sung; đồng thời MTTQ các xã, phường, thị trấn cũng đã phối hợp với các tổ chức thành viên hiệp thương giới thiệu những người có đủ phẩm chất, năng lực, uy tín đáp ứng với yêu cầu công tác hoà giải để nhân dân bầu vào tổ hoà giải và UBND các xã, phường, thị trấn ra quyết định công nhận theo đúng quy định của Pháp lệnh về tổ chức và hoạt động hoà giải.
Do có sự phối hợp chặt chẽ, đồng bộ giữa cơ quan Tư pháp với MTTQ các cấp, trong 10 năm qua công tác tổ chức hoạt động của các tổ hoà giải trên địa bàn tỉnh Ninh Bình luôn được củng cố và kiện toàn đủ sức đáp ứng và hoàn thành tốt nhiệm vụ hoà giải ở các địa phương. Tính đến hết tháng 6 năm 2008, toàn tỉnh đã thành lập được 1704 tổ hoà giải ở 1662 thôn, xóm, làng, bản, tổ dân phố với 1061 hoà giải viên (khi chưa có Pháp lệnh tỉnh Ninh Bình mới có khoảng 30% các thôn, xóm, tổ dân phố thành lập được tổ hoà giải nhưng hoạt động còn mang tính tự phát là chủ yếu, một số nơi chỉ khi có vụ việc xảy ra mới bắt đầu thành lập Tổ hoà giải)
Để thực hiện tốt việc quản lý, chỉ đạo hoạt động hoà giải cơ sở, UBND tỉnh đã chỉ đạo các cơ quan, ban ngành, các tổ chức thành viên của Mặt trận, UBND các huyện, thành phố, thị xã; các xã, phường, thị trấn căn cứ vào chức năng nhiệm vụ của từng tổ chức để có trách nhiệm tham gia xây dựng, quản lý, hướng dẫn các tổ hoà giải ở các thôn, xóm, làng, bản đi vào hoạt động có nề nếp, cụ thể:
- Hàng năm, Sở Tư pháp kết hợp cùng với MTTQ tỉnh tổng hợp báo cáo kết quả về công tác hoà giải trong toàn tỉnh, tham mưu cho UBND tỉnh xây dựng kế hoạch, ban hành các văn bản chỉ đạo để triển khai hoạt động hoà giải cho năm tới, đồng thời phối hợp với các đơn vị thành viên của MTTQ xây dựng chương trình, nội dung tập huấn nghiệp vụ hoà giải cũng như triển khai việc biên soạn, cấp phát tài liệu có nội dung liên quan trực tiếp đến hoạt động hoà giải cho đội ngũ cán bộ Tư pháp, MTTQ, các thành viên của MTTQ tại các huyện, thành phố,thị xã.
- Phòng Tư pháp tham mưu cho UBND các huyện, thành phố,thị xã thực hiện việc quản lý nhà nước về tổ chức hoạt động hoà giải trên địa bàn, đồng thời có trách nhiệm xây dựng kế hoạch nội dung tập huấn nghiệp vụ hoà giải và giới thiệu các văn bản pháp luật liên quan cho các cán bộ tham gia làm công tác hoà giải ở xã, phường, thị trấn và tổ trưởng các tổ hoà giải, hướng dẫn Ban Tư pháp các xã, phường, thị trấn thực hiện các quy định về công tác hoà giải, tổng kết đánh giá hoạt động hoà giải ở địa phương.
- Đối với các Ban tư pháp xã, phường, thị trấn có trách nhiệm tổ chức việc bồi dưỡng nghiệp vụ hoà giải,cấp phát tài liệu và các văn bản pháp luật có liên quan đến hoạt động hoà giải cho các thành viên của tổ hoà giải, đồng thời giúp UBND xã, phường, thị trấn phối hợp với MTTQ cùng cấp để thường xuyên làm tốt công tác bổ sung kiện toàn thành viên của các tổ hoà giải, tổng kết công tác hoà giải hàng năm và thực hiện nghiêm chỉnh chế độ báo cáo về huyện, thành phố, thị xã.
Hiện nay, trong điều kiện kinh tế xã hội của đất nước ta đang trên con đường hội nhập và phát triển, trình độ dân trí ngày càng được nâng cao, diễn biến các mâu thuẫn xã hội phát sinh rất đa dạng và phức tạp đòi hỏi người làm công tác hoà giải không chỉ có tâm huyết, đạo đức và uy tín mà còn phải có kiến thức hiểu biết xã hội trên nhiều phương diện và nhất là mỗi hoà giải viên phải nắm vững quan điểm, đường lối chủ trương chính sách của Đảng, pháp luật của nhà nước và nghiệp vụ về hoà giải. Xác định được yêu cầu trên, trong 10 năm qua tỉnh Ninh Bình đã tổ chức 487 lớp tập huấn bồi dưỡng về nghiệp vụ hoà giải cho đội ngũ làm công tác quản lý cũng như các hoà giải viên cụ thể:
- Ở cấp tỉnh tổ chức 3 lớp tập huấn về quản lý và nghiệp vụ hoà giải cho trên 954 lượt người tham dự; thành phần là các đồng chí lãnh đạo UBND, cán bộ Phòng Tư pháp các huyện, thành phố, thị xã; Trưởng, phó Ban Tư pháp các xã, phường, thị trấn.
- Ở cấp huyện 8/8 huyện, thành phố, thị xã trong tỉnh tổ chức được 43 lớp tập huấn về nghiệp vụ hoà giải, giới thiệu văn bản pháp luật tới 6254 lượt thành viên trong Ban Tư pháp xã, phường, thị trấn, tổ trưởng các tổ hoà giải.
- UBND, Ban Tư pháp của 147 xã, phường, thị trấn đã tổ chức được 441 lớp tập huấn về nghiệp vụ hoà giải cũng như giới thiệu các văn bản pháp luật mới và các văn bản pháp luật có liên quan tới hoạt động hoà giải cho 10.188 lượt hoà giải viên ở các thôn, xóm, làng, bản.
Ngoài việc mở các lớp tập huấn, bồi dưỡng về công tác hoà giải những năm qua Sở Tư pháp Ninh Bình đã biên soạn, sao in hàng trăm loại tài liệu, băng đĩa CD có nội dung tuyên truyền về các lĩnh vực: quan hệ pháp luật hình sự, dân sự, Luật Đất đai, hôn nhân gia đình... các loại tài liệu về nghiệp vụ công tác hoà giải ở cơ sở để cấp phát cho các huyện, thành phố, thị xã, xã, phường, thị trấn và các tổ hoà giải.
Qua 10 năm thực hiện Pháp lệnh về tổ chức và hoạt động hoà giải ở cơ sở, đến nay 100% các khu phố, bản, làng, thôn, xóm trong toàn tỉnh Ninh Bình đã thành lập được Tổ hoà giải và đi vào hoạt động có nề nếp; các tổ hoà giải luôn được củng cố kiện toàn về tổ chức, được cập nhật kiến thức pháp luật, bồi dưỡng về nghiệp vụ hoà giải và đã tổ chức hoà giải đạt được những kết quả rất đáng khích lệ; cụ thể:
- Tổng số vụ việc tiếp nhận thụ lý hoà giải: 35807 vụ việc
+ Lĩnh vực Dân sự: 15149 vụ
+ Lĩnh vực Hôn nhân gia đình: 6325 vụ
+ Lĩnh vực Đất đai: 8610 vụ
+ Lĩnh vực khác: 5723 vụ
- Số vụ việc hoà giải thành: 30464 vụ, đạt tỷ lệ 86,5% số vụ việc đã tiếp nhận hoà giải.
- Số vụ việc hoà giải không thành: 5343 vụ
- Số vụ việc đang hoà giải: 379 vụ
- Số vụ việc hướng dẫn chuyển cơ quan chức năng giải quyết: 242
Thông qua hoạt động hoà giải đã giải quyết được mâu thuẫn phát sinh trong cộng đồng dân cư, nhiều vụ tranh chấp nhỏ đã được hoà giải kịp thời, không để xảy ra các mâu thuẫn lớn. Những vụ việc hoà giải thành đều dựa trên cơ sở tự nguyện nên được các bên tự giác chấp hành, mâu thuẫn phát sinh được giải quyết đến tận gốc và mang tính bền vững. Điều đó đã góp phần củng cố giữ gìn khối đại đoàn kết toàn dân, duy trì và phát huy những tình cảm, truyền thống, đạo lý tốt đẹp trong mỗi gia đình và cộng đồng, thông qua hoạt động hoà giải đã góp phần tích cực vào việc phòng ngừa,ngăn chặn các hành vi, vi phạm pháp luật, hạn chế một lượng khá lớn đơn thư khiếu nại, tố cáo của công dân, góp phần giữ vững an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội, củng cố và nâng cao niềm tin của nhân dân vào chủ trương đường lối đổi mới của đảng, xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam phấn đấu vì mục tiêu dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ văn minh.
Để Pháp lệnh về tổ chức và hoạt động hoà giải ở cơ sở được tiếp tục thực hiện có hiệu quả, tỉnh Ninh Bình xác định tập trung thực hiện tốt một số nhiệm vụ, mục tiêu, giải pháp cụ thể sau:
1. Tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp uỷ đảng, chính quyền từ tỉnh tới cơ sở:
- Từng cấp uỷ đảng, chính quyền trong tỉnh phải xác định "công tác tổ chức và hoạt động hoà giải vừa là nhiệm vụ chính trị vừa là nhiệm vụ thường xuyên của địa phương, đơn vị mình", các cấp uỷ Đảng phải xây dựng được Nghị quyết chuyên đề về công tác hoà giải theo từng nhiệm kỳ đại hội.
- Đối với các cấp chính quyền phải đề ra được kế hoạch và ban hành các văn bản pháp lý cụ thể để chỉ đạo hướng dẫn một cách đồng bộ về công tác tổ chức và hoạt động hoà giải cơ sở; đồng thời làm tốt công tác bồi dưỡng cập nhật kiến thức pháp luật, bồi dưỡng về nghiệp vụ hoà giải cho cán bộ quản lý, thành viên của các tổ hoà giải.
2. Tập trung tuyên truyền về bản chất của công tác hoà giải ở cơ sở, làm cho mọi người hiểu rõ đây là truyền thống, đạo lý tốt đẹp của người Việt Nam, đưa Pháp lệnh thực sự đi vào đời sống xã hội:
- Tăng cường tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng từ tỉnh đến cơ sở; đồng thời lồng ghép trong các buổi sinh hoạt cộng đồng và các cuộc thi...
- Phát huy vai trò của cán bộ, đảng viên trong việc tuyên truyền giáo dục cho cán bộ nhân dân với nhiều hình thức phong phú, đa dạng, phù hợp với tình hình thực tế của từng địa phương, đơn vị, đối tượng cần tuyên truyền. Nội dung tuyên truyền phải có trọng tâm, trọng điểm, không tổ chức tuyên truyền dàn trải, chung chung.
3. Thực hiện tốt chức năng quản lý nhà nước về công tác tổ chức và hoạt động hoà giải ở các xã, phường, thị trấn:
- Thường xuyên rà soát, bổ sung, kiện toàn các tổ hoà giải, nhất là tổ hoà giải ở các địa bàn vùng sâu, vùng xa, vùng có đông đồng bào theo đạo; nâng cao năng lực thực hiện nhiệm vụ hoà giải của từng hoà giải viên, phấn đấu các vụ việc hoà giải thành từ 85% đến 90% trong tổng số các vụ việc được thụ lý hoà giải.
- Làm tốt công tác thi đua, khen thưởng để kịp thời động viên những tập thể, cá nhân có thành tích xuất sắc trong hoạt động hoà giải ở cơ sở./.
Thiều Thị Tú