I- THÔNG TIN VỀ NHỮNG SỰ KIỆN NỔI BẬT CỦA ĐẤT NƯỚC:
1. Báo Hà Nội mới phản ánh: Ngày 5-10, dưới sự chủ trì của Chủ tịch nước Trương Tấn Sang, Ban Chỉ đạo cải cách tư pháp TƯ (BCĐ) nhiệm kỳ 2011-2016 đã họp phiên thứ nhất. Cùng dự có Phó Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc; Bộ trưởng Bộ Công an Trần Đại Quang.
Phát biểu khai mạc, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang - Trưởng ban Chỉ đạo cải cách tư pháp TƯ nhấn mạnh, cải cách tư pháp (CCTP) hướng đến hệ thống tư pháp công minh, uy tín, trong sạch, vững mạnh là mong muốn của Đảng, Nhà nước và nhân dân. Vì vậy, BCĐ và các cơ quan liên quan cần nỗ lực cố gắng, vượt qua khó khăn để hoàn thành tốt nhiệm vụ. Lưu ý, một trong những nhiệm vụ trọng tâm thời gian tới của công tác CCTP là tích cực tham gia phối hợp để đẩy nhanh việc sửa đổi Hiến pháp 1992, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang mong muốn nhiệm kỳ tới, chương trình hoạt động toàn khóa của BCĐ sẽ góp phần thiết thực đổi mới hoạt động tư pháp, đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền trong giai đoạn hội nhập.
BCĐ khóa mới gồm 15 thành viên và một số ủy viên chuyên trách, cơ quan tham mưu, giúp việc chuyên trách chịu sự chỉ đạo của Thường trực BCĐ, Ban thư ký. Tại phiên họp đầu tiên, các thành viên BCĐ đã nghe công bố các quyết định của Bộ Chính trị liên quan tới BCĐ; cho ý kiến về dự thảo quyết định phân công trách nhiệm của các thành viên BCĐ và thông qua chương trình làm việc năm 2011.
Báo cũng phản ánh: Ngày 5-10, tại Hà Nội, BCH TƯ Đoàn đã tổ chức Hội nghị lần thứ 11 (khóa IX). Đồng chí Tô Huy Rứa, Ủy viên Bộ Chính trị, Trưởng ban Tổ chức TƯ đến dự. Hội nghị đã biểu quyết nhất trí để đồng chí Võ Văn Thưởng, Ủy viên TƯ Đảng, Bí thư Thứ nhất TƯ Đoàn rút tên khỏi danh sách BCH TƯ Đoàn để nhận nhiệm vụ mới; bầu đồng chí Nguyễn Đắc Vinh, Ủy viên dự khuyết BCH TƯ Đảng, Bí thư BCH TƯ Đoàn giữ chức vụ Bí thư Thứ nhất BCH TƯ Đoàn khóa IX.
Báo cũng có bài Dự kiến, quý I-2012 trình Chính phủ đề án hạn chế phương tiện cá nhân. Bài báo phản ánh: Bộ trưởng Bộ GTVT Đinh La Thăng cho biết như vậy tại cuộc họp báo về tình hình thực hiện nhiệm vụ 9 tháng đầu năm diễn ra ngày 5-10, tại Hà Nội.
Theo đó, Bộ GTVT đang khẩn trương xây dựng, phấn đấu hoàn thành đề án hạn chế phương tiện cá nhân trong quý IV-2011, sau đó xin ý kiến đóng góp của các bộ, ngành và nhân dân để hoàn chỉnh, trình Chính phủ trong quý I-2012. Bộ trưởng Bộ GTVT khẳng định, việc hạn chế phương tiện cá nhân là chủ trương đúng, nhưng cần xây dựng đề án bảo đảm chất lượng, với lộ trình thực hiện cụ thể để thuyết phục người dân sử dụng phương tiện vận tải công cộng. Về đề án thu quỹ bảo trì đường bộ, Bộ GTVT đã hoàn thành đề án với hai phương án. Thứ nhất, thu qua đầu phương tiện, với phương án này sẽ bỏ các trạm thu phí hiện tại (trừ các trạm thu phí BOT). Phương án hai, thu qua giá xăng dầu. Bộ GTVT kiến nghị thu theo phương án 1 và nếu Chính phủ thông qua sớm sẽ thu ngay từ đầu năm 2012, nếu không chậm nhất sẽ thu từ tháng 7-2012.
2. Thông tấn xã Việt Nam phản ánh: Nguồn tin từ Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) ngày 4/10 cho biết ngoại trưởng 10 nước thành viên khối này đã nhất trí thành lập nhóm chuyên viên để bắt đầu soạn thảo bộ quy tắc ứng xử của khu vực trên Biển Đông, nhằm thúc đẩy giải pháp hòa bình cho các tranh chấp lãnh hải tại khu vực này. Cũng theo nguồn tin trên, trong một cuộc họp không chính thức tại New York, Mỹ ngày 24/9 vừa qua, các bộ trưởng ASEAN đã nhất trí rằng nhóm chuyên viên cần "khởi động soạn thảo các chi tiết chính của bộ quy tắc ứng xử này." Đây sẽ là văn kiện rằng buộc về mặt pháp lý.
Động thái trên diễn ra sau khi ASEAN và Trung Quốc tháng Bảy vừa qua đã thông qua Quy tắc hướng dẫn thực hiện Tuyên bố về cách ứng xử của các bên ở Biển Đông.
II- NHỮNG THÔNG TIN LIÊN QUAN ĐẾN CÔNG TÁC TƯ PHÁP:
1. Báo Pháp luật thành phố Hồ Chí Minh phản ánh: Sáng 5-10, tại xã An Hải, huyện Ninh Phước (Ninh Thuận), Văn phòng Công chứng Lê Vi chính thức đi vào hoạt động. Đây là văn phòng công chứng thứ hai được Sở Tư pháp tỉnh cấp phép thành lập.
Theo bà Khúc Thị Trúc Thanh, Phó Giám đốc Sở Tư pháp tỉnh Ninh Thuận, Văn phòng Công chứng Lê Vi đi vào hoạt động sẽ giải quyết lượng lớn việc giao dịch công chứng cho người dân ở khu vực phía nam Ninh Thuận, góp phần giảm tải cho phòng công chứng nhà nước duy nhất thuộc Sở.
2. Thời báo kinh tế Sài Gòn online có bài Bộ luật Dân sự: nhiều quy định xa lạ. Bài báo phản ánh: Tại cuộc toạ đàm mới đây do Bộ Tư pháp tổ chức, các chuyên gia đã chỉ ra những bất cập của Bộ luật Dân sự 2005 (BLDS 2005). Trong đó, có nhiều quy định không phù hợp truyền thống cũng như thực tiễn cuộc sống. Theo TS Nguyễn Am Hiểu, Phó vụ trưởng Vụ Pháp luật dân sự kinh tế (Bộ Tư pháp), một trong những yếu tố quan trọng làm cho BLDS của Pháp, Đức, Nhật Bản… trở thành biểu tượng về sự trường tồn là do được xây dựng trên nền tảng văn hoá của từng quốc gia. BLDS chỉ có thể khả thi và có tính trường tồn nếu nó phản ánh được đặc trưng văn hoá quốc gia đó. Thế nhưng, theo ông Hiểu, đây là một điểm khá yếu của BLDS 2005. BLDS 2005 hầu như không thấy bóng dáng kế thừa các bộ luật cổ như Luật Hồng Đức, Hoàng Việt Luật lệ, Dân luật Bắc kỳ 1931, BLDS Việt Nam Cộng hoà 1972 v.v…
Trong khi đó, không ít quy định của BLDS 2005 lại được sáng tạo ra hoàn toàn xa lạ với truyền thống người Việt. Ví dụ như quy định của BLDS về hộ gia đình. Phong tục của người Việt không quen với việc bố mẹ quyết định việc gì liên quan đến tài sản phải hỏi ý kiến con cái. Tuy nhiên, Điều 109 BLDS lại quy định việc định đoạt tài sản chung của hộ gia đình phải được sự đồng ý của các thành viên từ đủ 15 tuổi trở lên. Tương tự, Điều 107 BLDS giao cho chủ hộ là người đại diện của hộ gia đình, nhưng không quy định ai là chủ hộ. Trên thực tế, phong tục của người Việt chỉ có khái niệm “chủ gia đình”. Theo ông Hiểu, chủ gia đình thường là người cao tuổi hơn, có khả năng và phải quán xuyến những việc chung. Đó là một trật tự tồn tại đời này qua đời khác và được mọi người tôn trọng.
LS Trương Thị Hoà, Trưởng Văn phòng luật sư Trương Thị Hoà, cũng bức xúc cho rằng nhiều quy định xa thực tế của BLDS 2005 đã gây ra không biết biết bao hệ lụy rắc rối, thậm chí bi đát. Chẳng hạn, quy định về thời hiệu khởi kiện đối với thừa kế. Theo phong tục người Việt, thông thường bố mẹ chết để lại di sản cho con cái và cứ thế truyền qua đời này đến đời khác. Thế nhưng, BLDS 2005 lại yêu cầu trong vòng 10 năm nếu không khởi kiện chia thì người thừa kế mất quyền sở hữu đối với những tài sản cha mẹ, ông bà… để lại. Hoặc chơi hụi để giúp nhau là một truyền thống tốt đẹp của người Việt. Thế nhưng, BLDS 1999 lại không quy định, dẫn đến hệ lụy là nhiều trường hợp người chơi hụi đã bị khởi tố, hình sự hoá. BLDS 2005 tuy có đề cập nhưng lại chỉ quy định vỏn vẹn ở một điều khoản (Điều 479), sau đó Chính phủ buộc phải ban hành một nghị định để hướng dẫn. Theo LS Hòa, vấn đề này lẽ ra nên được quy định cụ thể trong BLDS.
Một quy định khác được cho là không phù hợp thực tế là quy định về lãi suất vay không được vượt quá 150% của lãi suất cơ bản do Ngân hàng Nhà nước công bố (Điều 476 BLDS 2005). LS Hòa phân tích: lãi suất cơ bản hiện nay là 9%, như vậy chỉ được cho vay không quá 13,5% trong khi lãi suất thực tế đã vượt 20%. Do quy định nói trên, khi tranh chấp xảy ra rất nhiều người cho vay đã bị thiệt hại nặng nề.
3. Báo Pháp luật Việt Nam có bài Cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp: Trung ương chưa hướng dẫn nên… chưa thể làm. Bài báo phản ánh: Luật Lý lịch tư pháp (LLTP) đã có hiệu lực thi hành hơn 1 năm nay nhưng các cơ quan quản lý nhà nước về LLTP vẫn đang phải đương đầu với rất nhiều khó khăn và không tránh khỏi những “bỡ ngỡ” ban đầu. Một trong những khó khăn ấy chính là việc chậm triển khai xây dựng và quản lý cơ sở dữ liệu LLTP do vẫn trông chờ vào hướng dẫn của các Bộ, ngành trung ương.
Theo báo cáo của Trung tâm LLTP quốc gia (Bộ Tư pháp), tính đến ngày 30/0, Trung tâm đã nhận được 14.775 thông tin LLTP về án tích, bao gồm 11.256 thông tin LLTP do một số Sở Tư pháp cung cấp, 331 thông tin LLTP do VKSNDTC cung cấp, 1.832 Giấy chứng nhân chấp hành xong hình phạt tù do 13 trại giam và 26 trại tạm giam cung cấp. Ngoài ra, Trung tâm còn nhận được 320 Quyết định thay đổi cải chính hộ tịch, 1.416 Giấy chứng tử của một số huyện, xã. Tổng hợp từ các địa phương cho thấy, một số Sở Tư pháp đã chủ động thực hiện việc tiếp nhận thông tin LLTP, lập LLTP, tổ chức lưu trữ hồ sơ của những người bị kết án và cung cấp thông tin LLTP cho Trung tâm LLTP quốc gia và các Sở Tư pháp khác. Các cơ quan Tòa án tại một số địa phương cũng chủ động cung cấp thông tin LLTP cho Sở Tư pháp theo đúng quy định của Luật LLTP. Cơ quan Công an các cấp đã phối hợp chặt chẽ với Trung tâm LLTP quốc gia, Sở Tư pháp trong việc tra cứu thông tin, phục vụ việc cấp Phiếu LLTP.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được thì việc triển khai xây dựng và quản lý cơ sở dữ liệu LLTP đang có những tồn tại nhất định. Đáng kể nhất là việc xây dựng các văn bản hướng dẫn thi hành Luật còn chậm, chưa bảo đảm đúng tiến độ, chưa giải quyết dứt điểm tình trạng Luật chờ Nghị định, Thông tư. Chẳng hạn như Thông tư liên tịch giữa Bộ Tư pháp, TANDTC, VKSNDTC, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng hướng dẫn trình tự, thủ tục tra cứu, cung cấp, trao đổi thông tin LLTP đã được soạn thảo từ lâu song đến nay chưa được ban hành. Nhiều địa phương cho rằng, đây là một lĩnh vực công việc mới, mang tính chuyên môn sâu, phức tạp mà các Bộ, ngành trung ương chưa có hướng dẫn cụ thể nên địa phương rất khó triển khai.
Phó Giám đốc Sở Tư pháp tỉnh Yên Bái Nguyễn Ngọc Sơn phản ánh: “Cách đây gần 4 tháng, tôi đã tham dự một cuộc hội thảo góp ý xây dựng Thông tư liên tịch hướng dẫn trình tự, thủ tục tra cứu, cung cấp thông tin LLTP mà đến nay vẫn chưa có là quá chậm. Văn bản cấp Trung ương chưa có, địa phương làm sao thực hiện”. Ông Sơn cho rằng, việc “đi tắt đón đầu” của địa phương có thể là chưa đúng bởi Yên Bái đã từng có văn bản bắt buộc đội mũ bảo hiểm khi đi xe máy (trước khi có quyết định của Thủ tướng Chính phủ) nhưng bị phản đối gay gắt, rồi Cục Kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật phải “vào cuộc” nên đã buộc phải dừng lại.
Tương tự, một đại biểu đến từ Tòa án Quân sự Trung ương cũng nêu, theo Luật LLTP thì Bộ Quốc phòng không có cơ quan chuyên trách phụ trách việc xây dựng, quản lý cơ sở dữ liệu LLTP. Vì vậy, hiện Bộ Quốc phòng đang “chờ” Thông tư liên tịch trên để có căn cứ pháp lý thành lập Trung tâm LLTP của Bộ Quốc phòng, đồng thời khi đó sẽ cùng với Bộ Tư pháp xây dựng cơ chế phối hợp để cung cấp thông tin LLTP. Bên cạnh đó, các địa phương còn rất lo lắng về kinh phí để thực hiện nhiệm vụ mới này. Có địa phương đang lấy kinh phí của công tác hộ tịch để phục vụ lĩnh vực LLTP và lãnh đạo Sở chủ yếu là “động viên anh em” hoàn thành nhiệm vụ. Nhưng không thể “động viên mãi được” nếu hoạt động này chỉ dựa vào phần trăm được trích lại từ khoản thu từ cấp Phiếu LLTP, nhất là đối với các tỉnh miền núi.
Riêng đối với nguồn lực con người, Quyết định số 2369/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ đã giao chỉ tiêu biên chế công chức làm công tác LLTP tối thiểu là 2 người/địa phương. Song trên thực tế đều chưa được bảo đảm, đa phần các cán bộ làm công tác LLTP tại các địa phương thường kiêm nhiệm nhiều nhiệm vụ khác. Giám đốc Sở Tư pháp tỉnh Lạng Sơn Lương Văn Kích chia sẻ: “Hiện HĐND đã quyết định cấp 3 biên chế cán bộ làm công tác LLTP cho Sở, đang trình lên Trung ương nhưng chúng tôi rất lo lắng vì chưa chắc Trung ương đã thông qua”. Vì vậy, ông Kích đề nghị Bộ Tư pháp phối hợp với các Bộ, ngành trung ương nhanh chóng tháo gỡ, trước hết là khó khăn về con người.
4. Báo Tuổi trẻ có bài Sửa luật để giảm giá xăng dầu. Bài báo phản ánh: Giá xăng, dầu thô tại Singapore đã giảm mạnh. Thế nhưng, doanh nghiệp đầu mối vẫn chưa thể giảm giá bán lẻ trong nước vì... theo nghị định 84 họ vẫn lỗ. Các chuyên gia cho rằng giá xăng dầu chỉ có thể giảm nếu sửa nghị định 84. Theo các chuyên gia trong lĩnh vực xăng dầu, cần tách lợi nhuận định mức ra khỏi giá cơ sở; thay đổi khoảng thời gian tính giá cơ sở trung bình để làm tiêu chí điều chỉnh giá bán lẻ và chuyện lời lỗ của doanh nghiệp không thể khẳng định theo các mức giá trung bình tại Singapore mà phải theo giá nhập khẩu thực tế.
Cụ thể, nếu theo công thức tính giá cơ sở của Bộ Tài chính tại nghị định 84, giá cơ sở đang cao hơn giá bán lẻ 900 đồng/lít. Nhưng do trong giá cơ sở có khoản phân phối lợi nhuận định mức 300 đồng/lít nên doanh nghiệp lỗ khoảng 600 đồng/lít. Tuy nhiên, nếu tính theo chiết khấu thực tế của doanh nghiệp (thay cho mức 600 đồng/lít chi phí kinh doanh định mức của Bộ Tài chính) thì doanh nghiệp chỉ lỗ khoảng 200 đồng/lít.
Như vậy, theo các chuyên gia, với cách tính giá cơ sở theo mức trung bình 30 ngày thì việc điều chỉnh giá xăng (cả tăng và giảm) đều khó. Cụ thể trong tình thế hiện nay, giá thế giới đã giảm cả chục ngày trở lại đây nhưng vướng quy định trên nên giá trong nước vẫn phải đứng yên. Một chuyên gia phân tích sở dĩ nói giá cơ sở trung bình 30 ngày cản trở việc điều chỉnh giá bán lẻ trong nước bởi hiện nay nó không còn phù hợp với diễn biến giá thế giới. Chu kỳ biến động giá xăng dầu thế giới từ 7-10 ngày. Nhưng chờ điều kiện giá cơ sở thì giá thế giới có thể sẽ sang một chu kỳ khác. Và cũng vì lý do này, đã hai lần (trong tháng 6-2011 và đầu tháng 8-2011) người tiêu dùng mất cơ hội được mua xăng giảm giá theo giá thế giới.
Ngoài ra, theo các chuyên gia, một điểm nữa cần thay đổi trong nghị định 84 là khoản lợi nhuận định mức 300 đồng/lít. Khoản này cần được tách khỏi giá cơ sở để minh bạch hơn khi so sánh giá cơ sở với giá bán lẻ khi công bố thông tin cho người dân, không nhập nhằng lỗ lãi.