Ngày 29/7, Tổ Giúp việc của Ban Chỉ đạo Trung ương về hoàn thiện thể chế, pháp luật đã tổ chức Toạ đàm về dự thảo Đề cương Đề án Đổi mới, hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam theo mô hình phát triển mới. Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh chủ trì Toạ đàm. Thứ trưởng Nguyễn Thanh Tú cùng dự.
Tham dự Toạ đàm có ông Nguyễn Khánh Ngọc, Chủ tịch Hội Luật gia Việt Nam, nguyên Thứ trưởng Bộ Tư pháp; LS.TS Đỗ Ngọc Thịnh, Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam; GS.TS Lê Hồng Hạnh, Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam, nguyên Viện trưởng Viện Chiến lược và Khoa học pháp lý, Bộ Tư pháp cùng nhiều chuyên gia khoa học pháp lý hàng đầu.
Hoàn thiện thể chế, pháp luật cần khẩn trương, đột phá, quyết liệt
Phát biểu khai mạc Toạ đàm, Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh nhấn mạnh, trong những năm qua, Đảng và Nhà nước rất quan tâm đến công tác xây dựng và hoàn thiện thể chế, pháp luật. Việt Nam đã thiết lập được khung cấu trúc pháp luật cơ bản, khá đầy đủ trên nhiều lĩnh vực trên nền tảng của Hiến pháp và các bộ luật, luật có tính chất rường cột. Trong hệ thống pháp luật đã xác lập được sự phân tầng giữa các loại văn bản với trật tự thứ bậc, hiệu lực pháp lý cơ bản phù hợp. Quy trình, kỹ thuật xây dựng pháp luật không ngừng được chuẩn hoá. Cơ sở dữ liệu quốc gia về pháp luật được xây dựng và đưa vào vận hành. Các kỹ thuật và phương pháp xây dựng pháp luật hiện đại như đánh giá tác động chính sách, tham vấn chính sách đã dần được áp dụng.
Nghị quyết 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị đã đánh giá: Nước ta đã hình thành một hệ thống pháp luật tương đối đồng bộ, công khai, minh bạch, dễ tiếp cận, cơ bản điều chỉnh tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội; tạo nền tảng pháp lý để đẩy mạnh phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh và hội nhập quốc tế.
Tuy nhiên, trước yêu cầu thực hiện mô hình phát triển mới để đất nước vươn mình phát triển bứt phá từ nay tới năm 2045, thực hiện cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy của hệ thống chính trị, tổ chức chính quyền địa phương 02 cấp, thực hiện 04 Nghị quyết “trụ cột” của Bộ Chính trị, thì việc nghiên cứu, xây dựng Đề án “Đổi mới, hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam theo mô hình phát triển mới” là rất cấp thiết.
Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh.
Theo đó, Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh đã gợi mở một số vấn đề để các chuyên gia, nhà khoa học tập trung thảo luận. Cụ thể, về mục tiêu, Đề án hướng tới việc xác định cơ sở lý luận và thực tiễn để đề xuất các giải pháp đổi mới, hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam theo hướng bảo đảm bao quát được đầy đủ các lĩnh vực đời sống kinh tế, chính trị, xã hội cần điều chỉnh pháp luật, tinh gọn, thống nhất, đồng bộ, khả thi, công khai, minh bạch, ổn định và dễ tiếp cận, đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh, bền vững của đất nước trong kỷ nguyên mới, trước mắt cho giai đoạn 2026 - 2030 với tầm nhìn đến năm 2045.
Bên cạnh đó, việc nghiên cứu Đề án còn đề xuất danh mục các văn bản cần sửa đổi, bổ sung, thay thế/bãi bỏ hoặc ban hành mới với lộ trình cụ thể cho giai đoạn 2026 - 2030, tầm nhìn đến năm 2045, đóng góp trực tiếp cho việc xây dựng Định hướng lập pháp nhiệm kỳ Quốc hội khóa XVI.
Về phạm vi nghiên cứu của Đề án, dự kiến tập trung vào 06 nhóm nội dung chính: Nghiên cứu cơ sở lý luận và kinh nghiệm quốc tế về thiết kế cấu trúc của hệ thống pháp luật; Đánh giá thực trạng cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam; Xác định yêu cầu đổi mới, hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam; Xây dựng mô hình cấu trúc hệ thống pháp luật tối ưu; Đề xuất danh mục văn bản cần sửa đổi, bổ sung, thay thế/bãi bỏ hoặc ban hành mới; Xác định các giải pháp thực hiện, bảo đảm nguồn lực cho việc triển khai Đề án.
Trong bối cảnh yêu cầu đổi mới, hoàn thiện thể chế, pháp luật rất khẩn trương, cần sự đột phá, sự quyết đoán, quyết liệt, sự đoàn kết, thống nhất từ khâu đề xuất nội dung nhiệm vụ tới việc triển khai thực hiện, Bộ trưởng mong muốn các chuyên gia, nhà khoa học tập trung trí tuệ, tham gia đóng góp ý kiến vào nội dung xây dựng mô hình cấu trúc hệ thống pháp luật tối ưu. Trong đó, xác định mô hình phân ngành, phân chia lĩnh vực luật hiện đại, phù hợp; Đổi mới cấu trúc hệ thống pháp luật theo hướng lấy Hiến pháp và một số luật có tính chất rường cột làm trung tâm, các văn bản luật khác phải bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ, gắn kết cao với các văn bản luật có tính chất rường cột này.
Cùng với đó, hoàn thiện cấu trúc hệ thống văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL) để giảm bớt tầng nấc, quy định thẩm quyền rõ ràng, bảo đảm đúng thẩm quyền, chức năng, nhiệm vụ; Đổi mới, hoàn thiện cách thức thể hiện các quy phạm pháp luật; Đổi mới cách sử dụng ngôn ngữ pháp lý khi soạn thảo VBQPPL; Hiện đại hóa hạ tầng pháp luật.
Xây dựng mô hình cấu trúc tối ưu về luật trên các phương diện
Báo cáo tại Toạ đàm, Viện trưởng Viện Chiến lược và Khoa học pháp lý Nguyễn Văn Cương cho rằng, nước ta đã hình thành hệ thống pháp luật tương đối đồng bộ, công khai, minh bạch, dễ tiếp cận, cơ bản điều chỉnh tất cả các lĩnh vực đời sống xã hội; tạo nền tảng pháp lý để phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh và hội nhập quốc tế.
Viện trưởng Nguyễn Văn Cương.
Tuy nhiên, trước yêu cầu phát triển bứt phá của đất nước trong giai đoạn từ nay tới 2045, thực hiện cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy của hệ thống chính trị, thực hiện mô hình chính quyền địa phương 02 cấp, thực hiện 04 Nghị quyết gần đây của Bộ Chính trị (Nghị quyết số 57; Nghị quyết số 59; Nghị quyết số 66; Nghị quyết số 68), hệ thống pháp luật hiện hành còn bộc lộ không ít hạn chế, bất cập cả về cấu trúc, nội dung và kỹ thuật thiết kế, đặt ra yêu cầu cấp thiết phải nghiên cứu, để tiếp tục đổi mới, hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật theo mô hình phát triển mới.
Bước đầu nghiên cứu cho thấy, hệ thống pháp luật hiện nay còn bộc lộ một số hạn chế, bất cập cả về cấu trúc bên trong (bao gồm các ngành luật, chế định pháp luật và các quy phạm pháp luật) và cấu trúc bên ngoài (hệ thống văn bản quy phạm pháp luật).
TS Nguyễn Văn Cương nhấn mạnh, để hiện thực hoá mục tiêu phát triển đất nước đến năm 2030 và 2045, cần phải xây dựng được hệ thống thể chế, pháp luật khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, khát vọng phát triển đất nước, khơi thông và giải phóng mọi nguồn lực, phát huy mọi động lực, biến thể chế, pháp luật thành lợi thế cạnh tranh quốc tế. Muốn vậy, hệ thống pháp luật phải được thiết kế hợp lý cả về nội dung và cấu trúc, bảo đảm tính ổn định cần thiết để tăng tính khả đoán cho người dân và doanh nghiệp trước những thay đổi pháp luật để kịp thời thích ứng, vừa có độ mở, sự linh hoạt cần thiết, tiên liệu được tương lai để dễ tuân thủ, dễ thực hiện.
Điều này chỉ có thể đạt được thông qua việc tính toán, thiết kế một hệ thống pháp luật hợp lý hơn theo hướng thể chế hoá đầy đủ, kịp thời các chủ trương của Đảng về mô hình phát triển mới, đồng thời xác định rõ nguyên tắc thiết kế, bảo đảm tinh gọn, thống nhất, đồng bộ, khả thi, công khai, minh bạch và dễ tiếp cận, phục vụ kịp thời các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, hội nhập quốc tế, sự vận hành thông suốt của bộ máy nhà nước và hệ thống chính trị trong điều kiện tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp.
“Có thể khẳng định, việc xây dựng Đề án này là cấp thiết, mang tính chiến lược, góp phần tạo đột phá thể chế, hoàn thiện môi trường pháp lý cho phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quyền con người, tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia trong những năm tới”, Viện trưởng Nguyễn Văn Cương nói.
Phát biểu tại Toạ đàm, GS.TS Võ Khánh Vinh, nguyên Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam đề nghị dự thảo Đề án cần bổ sung nhiều nội dung quan trọng. Cụ thể, cần đặt cấu trúc hệ thống pháp luật trong mối quan hệ rộng hơn với nội dung và kỹ thuật xây dựng pháp luật với pháp luật, hệ thống pháp luật và hệ sinh thái pháp luật ở nước ta; làm rõ hơn mối quan hệ giữa cấu trúc bên trong và cấu trúc bên ngoài của hệ thống pháp luật; mối quan hệ giữa các yếu tố của cấu trúc bên trong và cấu trúc bên ngoài; mối quan hệ giữa cấu trúc bên ngoài với các nguồn của pháp luật theo tư duy mới.
GS.TS Võ Khánh Vinh.
GS.TS Võ Khánh Vinh cho rằng cần giải mã rõ nội hàm mô hình phát triển mới và mối quan hệ biện chứng giữa mô hình này với đổi mới, hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật. Một điểm quan trọng khác được GS.TS nhấn mạnh là cần luận giải một cách toàn diện vai trò, vị trí của Hiến pháp và luật trong cấu trúc hệ thống pháp luật; cần xây dựng mô hình cấu trúc tối ưu về luật trên các phương diện nội dung, hình thức và kỹ thuật pháp lý.
Ngoài ra, GS.TS Vinh đề xuất nghiên cứu thêm kinh nghiệm quốc tế, tập trung vào các nguyên lý và xu hướng tái cấu trúc hệ thống pháp luật của một số quốc gia như Trung Quốc, Singapore… Ông nhấn mạnh rằng cần luận giải, định hình và khẳng định rõ tư duy mới về cấu trúc hệ thống pháp luật theo mô hình phát triển mới, và tư duy này phải xuyên suốt toàn bộ dự thảo đề án.
Còn GS.TS Phan Trung Lý, nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội quan niệm, dù chọn cách tiếp cận “tái cấu trúc hệ thống pháp luật” thì cũng không thể tách rời vai trò của thể chế trong phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới bởi gần đây chúng ta thường đề cập đến thể chế, vai trò của thể chế trong đột phá, trong bứt phá, trong việc tháo gỡ các “điểm nghẽn”.
GS.TS Phan Trung Lý.
Vì vậy, vấn đề cấp thiết hiện nay là hệ thống pháp luật đang vận hành như thế nào, cồng kềnh, chồng chéo ra sao và đang gây ra những “điểm nghẽn” gì. Từ đó, cần tái cấu trúc lại hệ thống pháp luật. Để làm được điều đó, phải đánh giá kỹ cả ưu điểm và nhược điểm của hệ thống hiện hành.
GS.TS Phan Trung Lý cũng chỉ ra rằng trong quá trình tái cấu trúc, không thể chỉ nói chung chung. Có những nội dung cụ thể cần đi sâu, ví dụ như xác định rõ hệ thống pháp luật Việt Nam hiện có những loại văn bản nào và dự thảo Đề án cần phân tích rõ hơn việc tái cấu trúc sẽ giảm bớt loại văn bản nào, tập trung vào cái gì để tinh gọn hơn.
Nêu một số dẫn chứng, GS.TS Lý cho rằng dự thảo Đề án cần bàn đến những vấn đề thiết thực hơn, không nên dừng lại ở khung lý luận. Đề án phải khiến người đọc, người thẩm định cảm nhận được rằng, dù đang bàn đến cấu trúc hay tái cấu trúc hệ thống pháp luật, thì mục tiêu cuối cùng vẫn là phát huy vai trò của thể chế, tháo gỡ “điểm nghẽn”, phục vụ phát triển quốc gia trong kỷ nguyên mới.
Phương Mai