Sau khi chỉ ra những kết quả trong việc thực thi Luật Hợp tác xã năm 2003, Chính phủ cũng thẳng thắn nhìn nhận những tồn tại: khu vực HTX chưa thoát ra khỏi yếu kém kéo dài về trình độ công nghệ, năng lực đội ngũ cán bộ quản lý, chất lượng, hiệu quả hoạt động… Chính phủ cũng cho biết: hiện còn 3.744 HTX có tên nhưng không hoạt động; nhiều HTX hoạt động hình thức, lúng túng trong hoạt động, chưa mang lại nhiều lợi ích cho thành viên.
Đặc biệt, thống kê của Chính phủ cho thấy: đóng góp vào GDP của kinh tế tập thể với nòng cốt là HTX giảm sút liên tục trong 15 năm qua (từ gần 11% năm 1995 xuống còn 5,45% năm 2009); tốc độ tăng trưởng của kinh tế tập thể rất thấp, chỉ bằng khoảng ½ tốc độ tăng trưởng chung của nền kinh tế và thấp nhất so với các thành phần kinh tế khác. Dự báo trong những năm tới, đóng góp vào GDP của kinh tế tập thể có thể sẽ tiếp tục giảm và tốc độ tăng trưởng cũng sẽ ở mức rất thấp, do vậy không những không đạt mà có thể ngày càng xa mục tiêu Nghị quyết Trung ương 5 khóa IX đã đề ra.
HTX phải có ít nhất 7 cá nhân, hộ gia đình
Dự thảo Luật đưa ra nhiều quy định mới, trong đó có quy định phải có ít nhất 07 cá nhân, hộ gia đình, pháp nhân tự nguyện hợp tác với nhau thành lập HTX.
Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Hà Văn Hiền cho rằng việc quy định số lượng tối thiểu 07 cá nhân, hộ gia đình, pháp nhân tham gia HTX là cần thiết, vì nếu số lượng xã viên quá ít sẽ ảnh hưởng đến tính dân chủ trong tổ chức hợp tác xã; mục tiêu cung cấp dịch vụ cho xã viên sẽ khó bảo đảm, vì không ít HTX hiện nay chỉ thực hiện việc cung cấp dịch vụ ra thị trường; Cũng có thể, một số cá nhân lợi dụng danh nghĩa HTX sử dụng tài sản chung vào các mục đích khác.
Ông Hiền cũng cho biết thêm: nhiều ý kiến đề nghị bổ sung quy định trong trường hợp có xã viên xin ra khỏi HTX hoặc bị chấm dứt tư cách thành viên, dẫn đến số lượng xã viên thấp hơn 07 người thì cho phép tiếp tục hoạt động trong thời gian 12 tháng để củng cố lại HTX cho đủ số xã viên theo quy định.
HTX có quyền thành lập doanh nghiệp?
Vấn đề này, Dự thảo Luật không quy định nhưng lại vẫn đề cập đến khái niệm doanh nghiệp trực thuộc HTX tại các quy định về thủ tục chia tách HTX; nhiều Thường vụ đề nghị làm rõ quy định này.
Thẩm tra Dự án Luật, Ủy ban Kinh tế cũng cho biết: có ý kiến đề nghị không nên cho phép HTX thành lập công ty, góp vốn mua cổ phần của doanh nghiệp khác nhằm bảo đảm HTX được thành lập là để phục vụ nhu cầu của thành viên, tránh rủi ro cho HTX. Ngoài ra, nếu cho phép mua cổ phần của các doanh nghiệp khác nhưng khi chia cổ tức trong HTX phải căn cứ theo mức độ sử dụng dịch vụ thì cũng sẽ không hợp lý, dễ gây nên xung đột về lợi ích giữa việc HTX đầu tư sinh lời và mục tiêu phục vụ thành viên.
Ủy ban Kinh tế nhận định: nếu đã xem HTX là tổ chức kinh tế tự chủ, bình đẳng với các loại hình kinh tế khác trong cơ chế thị trường thì không thể không cho phép HTX thành lập công ty trực thuộc hoặc góp vốn mua cổ phần của doanh nghiệp khác; thực tế hiện nay đã có các doanh nghiệp trực thuộc HTX. Ủy ban này đề nghị cơ quan soạn thảo cần tiếp tục nghiên cứu để có quy định rõ ràng hơn, tránh tình trạng những công ty này (bao gồm công ty trực thuộc hoặc góp vốn) hoạt động trái với mục đích thành lập và bản chất của HTX.
Trong khi đó, quan điểm của Chính phủ là không nên cho phép HTX thành lập công ty, góp vốn mua cổ phần của doanh nghiệp khác để khuyến khích phát triển HTX mang bản chất đích thực, phát triển lành mạnh hơn, vững chắc hơn
Bình An