Một số quy định của BLHS năm 2015 trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCNLần đầu tiên trong lịch sử lập pháp hình sự của nước ta chế định trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại đã được bổ sung vào Bộ luật hình sự, được thể hiện tập trung tại Chương XI, trong 08 điều khác thuộc Phần những quy định chung và trong 33 điều thuộc Phần các tội phạm cụ thể của Bộ luật. Đây là điểm nổi bật và mang tính đột phá trong chính sách hình sự của nước ta, làm thay đổi nhận thức truyền thống về vấn đề tội phạm và hình phạt.Phải nói rằng, việc bổ sung chế định trách nhiệm hình sự của pháp nhân vào BLHS xuất phát từ yêu cầu cấp của thực tiễn nhằm khắc phục những bất cập, hạn chế trong việc xử lý các vi phạm pháp luật của pháp nhân trong thời gian qua, nhất là những vi phạm trong các lĩnh vực kinh tế và môi trường, đồng thời tạo điều kiện bảo vệ tốt hơn quyền của người bị thiệt hại do các vi phạm của pháp nhân gây ra.
Trách nhiệm hình sự của pháp nhân là vấn đề mới và phức tạp, do vậy để bảo đảm sự thận trọng trong việc quy định chính sách mới, BLHS năm 2015 đã xác định rõ giới hạn áp dụng chế định trách nhiệm hình sự của pháp nhân theo hướng hẹp cả về chủ thể lẫn loại tội mà pháp nhân phải chịu trách nhiệm hình sự, cụ thể: về chủ thể, Điều 2 của Bộ luật quy định chế định này chỉ áp dụng đối với pháp nhân thương mại; về loại tội, Bộ luật quy định pháp nhân thương mại chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự đối với 33 tội danh được liệt kê cụ thể tại Điều 76 của Bộ luật. Trong đó 22 tội danh thuộc nhóm các tội phạm về kinh tế, 09 tội danh thuộc nhóm các tội phạm về môi trường và chỉ có 02 tội danh thuộc nhóm các tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng. Đồng thời, Bộ luật (Điều 75) cũng quy định rõ 04 điều kiện để một pháp nhân thương mại phải chịu trách nhiệm hình sự, bao gồm: hành vi phạm tội được thực hiện nhân danh pháp nhân; hành vi phạm tội được thực hiện có chỉ đạo, điều hành hoặc chấp thuận của pháp nhân; hành vi phạm tội được thực hiện vì lợi ích của pháp nhân và chưa hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự.
Hệ thống chế tài áp dụng đối với pháp nhân phạm tội được quy định tại điều 33 và điều 46 của BLHS, gồm:
03 hình phạt chính: 1. phạt tiền, 2. đình chỉ hoạt động có thời hạn, 3. đình chỉ hoạt động vĩnh viễn;
03 hình phạt bổ sung: 1. Cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định; 2. cấm huy động vốn; 3. phạt tiền khi không áp dụng là hình phạt chính.
04 biện pháp tư pháp: 1.Tịch thu vật, tiền trực tiếp liên quan đến tội phạm; 2. trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại; buộc công khai xin lỗi; 3. buộc khôi phục lại tình trạng ban đầu. 4. Thực hiện một số biện pháp nhằm khắc phục, ngăn chặn hậu quả tiếp tục xảy ra.
Bộ luật hình sự năm 2015 (Chương XVIII) đã sửa đổi, bổ sung nhóm các tội phạm xâm phạm trật tự quản lý kinh tế theo hướng phi tội phạm hóa đối với 04 tội danh được quy định trong Bộ luật hình sự năm 1999 là: 1. Tội kinh doanh trái phép; 2. Báo cáo sai trong quản lý kinh tế; 3. Vi phạm quy định về cấp văn bằng bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp; 4. Sử dụng trái phép quỹ dự trữ bổ sung vốn điều lệ của tổ chức tín dụng. Đồng thời bổ sung 16 tội danh mới trong các lĩnh vực kinh tế, trong đó, tội vi phạm quy định kinh doanh theo phương thức đa cấp (Điều 217a) được bổ sung theo Luật số 12/2017/QH14 ngày 20/06/2017. Đặc biệt Bộ luật hình sự năm 2015 quy định pháp nhân thương mại phải chịu trách nhiệm hình sự đối với 22 tội danh trong Chương này, đó là các tội thuộc lĩnh vực sản xuất, kinh doanh, lưu thông hàng hóa; thuế, chứng khoán, bảo hiểm và các lĩnh vực kinh tế khác. Ngoài ra, Bộ luật cũng tăng tiền phạt với tính cách là hình phạt chính đối với các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế.
Để cụ thể hóa Hiến pháp năm 2013, đồng thời tạo môi trường kinh doanh minh bạch, tránh sự tùy tiện trong áp dụng, trên cơ sở cân nhắc kỹ kết quả tổng kết thực tiễn xét xử về Tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng trong những năm qua, đồng thời rà soát quy đinh của các luật chuyên ngành trên các lĩnh vực quản lý kinh tế, ngoài việc sửa đổi, bổ sung các tội danh hiện có trong Chương XVIII – Các tội phạm trật tự kinh tế (gồm 38 điều), BLHS năm 2015 đã thay thế Điều 165 BLHS 1999 bằng 09 tội danh mới thuộc các lĩnh vực: quản lý cạnh tranh, đầu tư công; quản lý, sử dụng tài sản nhà nước; quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất kinh doanh tại doanh nghiệp; đấu thầu; đấu giá tài sản; kế toán; quản lý thuế; xây dựng; bồi thường thu hồi đất, quy định cụ thể tại các điều từ Điều 217 đến 224 và Điều 230 của BLHS năm 2015. Đồng thời bổ sung một số tội danh nhằm đấu tranh chống các hành vi nguy hiểm mới phát sinh trong nền kinh tế thị trường trong các lĩnh vực như: vi phạm quy định về cạnh tranh; vi phạm quy định về kinh doanh đa cấp…
Bộ luật hình sự năm 2015 cũng đã sửa đổi cơ bản nhóm các tội phạm về môi trường (Chương XIX) theo hướng cụ thể hóa các hành vi phạm tội gây ô nhiễm môi trường; quy định chế tài nghiêm khắc đối với các tội phạm về môi trường, trong đó có việc tăng mức phạt tiền (cả phạt chính và phạt bổ sung); đồng thời, bổ sung tội vi phạm quy định về bảo vệ bờ, bãi sông (Điều 238). Đặc biệt, Bộ luật còn quy định pháp nhân thương mại phải chịu trách nhiệm hình sự đối với 09 tội danh trong Chương này, đó là các tội phạm gây ô nhiễm cho môi trường, hủy hoại các loài động vật, thực vật gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến đa dạng sinh học và cân bằng sinh thái.
Một số quy định của BLHS năm 2015 trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN
10/08/2018
Lần đầu tiên trong lịch sử lập pháp hình sự của nước ta chế định trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại đã được bổ sung vào Bộ luật hình sự, được thể hiện tập trung tại Chương XI, trong 08 điều khác thuộc Phần những quy định chung và trong 33 điều thuộc Phần các tội phạm cụ thể của Bộ luật. Đây là điểm nổi bật và mang tính đột phá trong chính sách hình sự của nước ta, làm thay đổi nhận thức truyền thống về vấn đề tội phạm và hình phạt.
Phải nói rằng, việc bổ sung chế định trách nhiệm hình sự của pháp nhân vào BLHS xuất phát từ yêu cầu cấp của thực tiễn nhằm khắc phục những bất cập, hạn chế trong việc xử lý các vi phạm pháp luật của pháp nhân trong thời gian qua, nhất là những vi phạm trong các lĩnh vực kinh tế và môi trường, đồng thời tạo điều kiện bảo vệ tốt hơn quyền của người bị thiệt hại do các vi phạm của pháp nhân gây ra.
Trách nhiệm hình sự của pháp nhân là vấn đề mới và phức tạp, do vậy để bảo đảm sự thận trọng trong việc quy định chính sách mới, BLHS năm 2015 đã xác định rõ giới hạn áp dụng chế định trách nhiệm hình sự của pháp nhân theo hướng hẹp cả về chủ thể lẫn loại tội mà pháp nhân phải chịu trách nhiệm hình sự, cụ thể: về chủ thể, Điều 2 của Bộ luật quy định chế định này chỉ áp dụng đối với pháp nhân thương mại; về loại tội, Bộ luật quy định pháp nhân thương mại chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự đối với 33 tội danh được liệt kê cụ thể tại Điều 76 của Bộ luật. Trong đó 22 tội danh thuộc nhóm các tội phạm về kinh tế, 09 tội danh thuộc nhóm các tội phạm về môi trường và chỉ có 02 tội danh thuộc nhóm các tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng. Đồng thời, Bộ luật (Điều 75) cũng quy định rõ 04 điều kiện để một pháp nhân thương mại phải chịu trách nhiệm hình sự, bao gồm: hành vi phạm tội được thực hiện nhân danh pháp nhân; hành vi phạm tội được thực hiện có chỉ đạo, điều hành hoặc chấp thuận của pháp nhân; hành vi phạm tội được thực hiện vì lợi ích của pháp nhân và chưa hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự.
Hệ thống chế tài áp dụng đối với pháp nhân phạm tội được quy định tại điều 33 và điều 46 của BLHS, gồm:
03 hình phạt chính: 1. phạt tiền, 2. đình chỉ hoạt động có thời hạn, 3. đình chỉ hoạt động vĩnh viễn;
03 hình phạt bổ sung: 1. Cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định; 2. cấm huy động vốn; 3. phạt tiền khi không áp dụng là hình phạt chính.
04 biện pháp tư pháp: 1.Tịch thu vật, tiền trực tiếp liên quan đến tội phạm; 2. trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại; buộc công khai xin lỗi; 3. buộc khôi phục lại tình trạng ban đầu. 4. Thực hiện một số biện pháp nhằm khắc phục, ngăn chặn hậu quả tiếp tục xảy ra.
Bộ luật hình sự năm 2015 (Chương XVIII) đã sửa đổi, bổ sung nhóm các tội phạm xâm phạm trật tự quản lý kinh tế theo hướng phi tội phạm hóa đối với 04 tội danh được quy định trong Bộ luật hình sự năm 1999 là: 1. Tội kinh doanh trái phép; 2. Báo cáo sai trong quản lý kinh tế; 3. Vi phạm quy định về cấp văn bằng bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp; 4. Sử dụng trái phép quỹ dự trữ bổ sung vốn điều lệ của tổ chức tín dụng. Đồng thời bổ sung 16 tội danh mới trong các lĩnh vực kinh tế, trong đó, tội vi phạm quy định kinh doanh theo phương thức đa cấp (Điều 217a) được bổ sung theo Luật số 12/2017/QH14 ngày 20/06/2017. Đặc biệt Bộ luật hình sự năm 2015 quy định pháp nhân thương mại phải chịu trách nhiệm hình sự đối với 22 tội danh trong Chương này, đó là các tội thuộc lĩnh vực sản xuất, kinh doanh, lưu thông hàng hóa; thuế, chứng khoán, bảo hiểm và các lĩnh vực kinh tế khác. Ngoài ra, Bộ luật cũng tăng tiền phạt với tính cách là hình phạt chính đối với các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế.
Để cụ thể hóa Hiến pháp năm 2013, đồng thời tạo môi trường kinh doanh minh bạch, tránh sự tùy tiện trong áp dụng, trên cơ sở cân nhắc kỹ kết quả tổng kết thực tiễn xét xử về Tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng trong những năm qua, đồng thời rà soát quy đinh của các luật chuyên ngành trên các lĩnh vực quản lý kinh tế, ngoài việc sửa đổi, bổ sung các tội danh hiện có trong Chương XVIII – Các tội phạm trật tự kinh tế (gồm 38 điều), BLHS năm 2015 đã thay thế Điều 165 BLHS 1999 bằng 09 tội danh mới thuộc các lĩnh vực: quản lý cạnh tranh, đầu tư công; quản lý, sử dụng tài sản nhà nước; quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất kinh doanh tại doanh nghiệp; đấu thầu; đấu giá tài sản; kế toán; quản lý thuế; xây dựng; bồi thường thu hồi đất, quy định cụ thể tại các điều từ Điều 217 đến 224 và Điều 230 của BLHS năm 2015. Đồng thời bổ sung một số tội danh nhằm đấu tranh chống các hành vi nguy hiểm mới phát sinh trong nền kinh tế thị trường trong các lĩnh vực như: vi phạm quy định về cạnh tranh; vi phạm quy định về kinh doanh đa cấp…
Bộ luật hình sự năm 2015 cũng đã sửa đổi cơ bản nhóm các tội phạm về môi trường (Chương XIX) theo hướng cụ thể hóa các hành vi phạm tội gây ô nhiễm môi trường; quy định chế tài nghiêm khắc đối với các tội phạm về môi trường, trong đó có việc tăng mức phạt tiền (cả phạt chính và phạt bổ sung); đồng thời, bổ sung tội vi phạm quy định về bảo vệ bờ, bãi sông (Điều 238). Đặc biệt, Bộ luật còn quy định pháp nhân thương mại phải chịu trách nhiệm hình sự đối với 09 tội danh trong Chương này, đó là các tội phạm gây ô nhiễm cho môi trường, hủy hoại các loài động vật, thực vật gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến đa dạng sinh học và cân bằng sinh thái.