Quyền nhân thân của cá nhân trong lĩnh vực xuất bản - Bảo vệ quyền nhân thân trong hoạt động xuất bảnTrên cơ sở những vấn đề lý luận chung về quyền nhân thân của cá nhân đã được trình bày trong chuyên đề 1, chuyên đề này tác giả tập trung làm rõ những đặc thù trong lý luận chung về quyền nhân thân và bảo vệ quyền nhân thân của cá nhân trong lĩnh vực xuất bản. 1. Khái quát chung về xuất bản 1.1. Khái niệm xuất bản Xuất bản là một từ Hán Việt, về từ loại là một động từ, có nghĩa là phổ biến rộng bằng cách in và phát hành những sách, báo, tranh ảnh và các văn bản khác[1] Theo Từ điển tiếng Việt của Nhà xuất bản Văn hóa - Thông tin, xuất bản là việc “chuẩn bị bản thảo rồi in ra thành sách báo, tranh ảnh và phát hành”[2] Từ điển Bách khoa Việt Nam định nghĩa, xuất bản là “hoạt động thuộc lĩnh vực văn hóa, tư tưởng thông qua việc sản xuất, phổ biến các ấn phẩm đến nhiều người. Xuất bản là hoạt động truyền bá, bản thân nó không bao gồm khâu sáng tạo ra tác phẩm. Xuất bản khai thác và truyền bá, phổ biến tác phẩm, là khâu nối tiếp, nâng cao giá trị văn hóa, nhân rộng và mang chúng đến với quảng đại quần chúng. Xuất bản gồm ba khâu: biên tập, in, phát hành xuất bản phẩm”[3] Khái niệm xuất bản với tư cách là khái niệm của khoa học xuất bản là sự khái quát hóa một quá trình hoạt động vừa là hoạt động sáng tạo tinh thần, vừa là hoạt động sáng tạo vật chất. Nội hàm xuất bản do ba yếu tố tạo thành[4] Thứ nhất, xuất bản là hoạt động gia công biên tập đối với các tác phẩm, làm cho nó phù hợp với nhu cầu của độc giả. Thứ hai, xuất bản là hoạt động nhân bản hàng loạt tác phẩm đã được gia công biên tập, làm cho nó có một hình thức vật phẩm xác định (vỏ vật chất) để cung cấp cho độc giả sử dụng. Thứ ba, xuất bản là hoạt động truyền bá rông rãi các sản phẩm xuất bản đã hoàn thành sau quá trình sản xuất, nhân bản. Như vậy, có thể hiểu xuất bản là tổ hợp hoạt động văn hóa vật chất và tinh thần, là một quá trình tiếp nối, đồng bộ, hoàn chỉnh, gồm ba khâu: biên tập, in (nhân bản) và phát hành các xuất bản phẩm trong xã hội. Khoản 1 Điều 4 Luật Xuất bản năm 2012 quy định: “Xuất bản là việc tổ chức, khai thác bản thảo, biên tập thành bản mẫu để in và phát hành hoặc để phát hành trực tiếp qua các phương tiện điện tử”. Như vậy, theo nghĩa rộng, xuất bản là hoạt động bao gồm các lĩnh vực xuất bản, in và phát hành xuất bản phẩm, là quá trình tổ chức các nguồn lực xã hội trong việc sáng tạo tác phẩm, các tài liệu để in nhân bản, truyền bá, phổ biến tri thức nhân loại đến nhiều người nhằm đạt hiệu quả kinh tế, chính trị và xã hội. Theo nghĩa hẹp, xuất bản là quá trình tổ chức việc sáng tạo để có bản thảo tác phẩm, xử lý và hoàn chỉnh bản thảo, bản mẫu để in thành các xuất bản phẩm nhằm phục vụ cho nhu cầu của nhiều người trong xã hội. Khoản 4 Điều 4 Luật Xuất bản năm 2012 quy định: “Xuất bản phẩm là tài liệu về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, giáo dục và đào tạo, khoa học, công nghệ, văn học, nghệ thuật được xuất bản thông qua nhà xuất bản hoặc cơ quan, tổ chức được cấp giấy phép xuất bản bằng các ngôn ngữ khác nhau, bằng hình ảnh, âm thanh và được thể hiện dưới các hình thức sau đây: (a) Sách in; (b) Sách chữ nổi; (c) Tranh, ảnh, bản đồ, áp phích, tờ rơi, tờ gấp; (d) Các loại lịch; (đ) Bản ghi âm, ghi hình có nội dung thay sách hoặc minh họa cho sách”. Trong các loại hình xuất bản phẩm kể trên, sách là loại sản phẩm có tính chất điển hình, đại diện cho hoạt động xuất bản, là bộ phận cơ bản, phổ biến và ra đời sớm nhất, giữ vai trò chủ yếu, quan trọng nhất. Và đây cũng là xuất bản phẩm mà sự xâm phạm các quyền nói chung, quyền nhân thân của cá nhân nói riêng diễn ra phổ biến nhất hiện nay. 1.2. Tính chất của xuất bản Xuất bản không thuần túy chỉ là một ngành kinh tế mà trước hết nó là một thiết chế trong lĩnh vực văn hóa. Xuất bản cũng sản xuất ra của cải vật chất như những ngành sản xuất, kinh doanh khác nhưng sản phẩm, hàng hóa trong xuất bản là vật phẩm đặc biệt mang tính chất văn hóa tinh thần. Nói cách khác, xuất bản mang tính hai mặt, đó là sản xuất ra vật phẩm văn hóa tinh thần và sản xuất, kinh doanh hàng hóa xuất bản phẩm. Do đó, đây thực chất là một ngành sản xuất đặc thù. Cụ thể: - Tính chất văn hóa Văn hóa là thuộc tính tất yếu của hoạt động xuất bản. Xuất bản ra đời là do nhu cầu thông tin và truyền bá thông tin. Đó là một nhu cầu văn hóa tinh thần. Để đáp ứng nhu cầu đó, hoạt động xuất bản về bản chất là truyền bá văn hóa, phổ biến các giá trị tinh thần đó ra ngoài xã hội chứa đựng trong các tác phẩm, công trình, tài liệu… của con người sáng tạo ra. Tính chất văn hóa của hoạt động xuất bản được thể hiện trong quá trình sản xuất xuất bản phẩm, từ khâu tổ chức bản thảo đến khâu phát hành xuất bản phẩm đó. Đây là những hoạt động mang tính chất trí tuệ, khoa học, vừa mang tính chất tinh thần, những hành vi văn hóa rõ rệt. - Tính chất sản xuất hàng hóa Xuất bản là hoạt động truyền thông nhưng cũng có quy trình sản xuất hàng hóa và sản phẩm của hoạt động xuất bản cũng được lưu thông, trao đổi trên thị trường như các loại hàng hóa thông thường khác. Nghĩa là, hoạt động sản xuất trong xuất bản cũng tuân theo những quy luật kinh tế khách quan của thị trường như quy luật giá trị, quy luật cung - cầu, quy luật cạnh tranh… Nhà xuất bản, người làm xuất bản cũng phải hạch toán kinh doanh theo cơ chế và điều tiết của thị trường, định mức kinh tế - kỹ thuật, việc tái sản xuất để phát triển không ngừng và có thể phải chịu sự “đào thải” của thị trường nếu không có những phương án kinh doanh hiệu quả. 1.3. Vai trò của xuất bản trong đời sống xã hội Ngành xuất bản ra đời là sản phẩm của nền văn minh đã phát triển đến một giai đoạn nhất định. Nó vừa là thành quả, vừa là công cụ thiết yếu thúc đẩy sự phát triển của văn minh nhân loại, có vai trò quan trọng đối với sự phát triển của tri thức, đời sống tinh thần trong xã hội. - Xuất bản - “bà đỡ” của các tác phẩm văn học, nghệ thuật, công trình khoa học công bố dưới hình thức xuất bản phẩm Các nhà khoa học, văn nghệ sĩ bằng lao động của mình đã sáng tạo ra các tác phẩm văn học, nghệ thuật cũng như các công trình khoa học. Song, nếu chỉ dừng lại ở đó, các sáng tạo này chỉ là những sản phẩm đơn lẻ, việc phổ biến chỉ dừng lại trong phạm vi hẹp. Do vậy, cùng với quá trình truyền bá ý tưởng sáng tạo của mình, nhu cầu tiếp cận nhanh và thuận tiện các giá trị chứa đựng trong các tác phẩm, xuất bản đã ra đời. Xuất bản phẩm nói chung, sách nói riêng là thể vật chất đã xã hội hóa các giá trị lao động của văn nghệ sĩ, các nhà khoa học từ tác phẩm, công trình nghiên cứu của họ. Khi tác phẩm được định hình, các nhà xuất bản góp phần hoàn thiện nội dung, hình thức cũng như nâng cao giá trị tác phẩm thông qua lao động biên tập của các Biên tập viên. Vì vậy, nhiều người đã ví lao động biên tập - xuất bản như “bà đỡ” cho các tác phẩm công bố dưới hình thức xuất bản phẩm - “đứa con tinh thần” của các tác giả. Mặt khác, xuất bản cũng tạo ra môi trường, điều kiện và kích thích hoạt động sáng tạo và nghiên cứu, hình thành nên những tác phẩm có chủ đề hoặc vấn đề cấp bách của cuộc sống, đáp ứng nhu cầu, thị hiếu của bạn đọc. - Xuất bản - phương tiện phản ánh đời sống tinh thần của nhân loại, của mỗi quốc gia, bảo tồn và lưu truyền các sản phẩm văn hóa Văn hóa tinh thần của loài người, xét về cấu trúc là toàn bộ các giá trị do con người sáng tạo ra về khoa học, văn học, nghệ thuật, đạo đức… Các giá trị đó được thể hiện dưới các hình thức nhất định thông qua các sản phẩm của hoạt động văn hóa nhằm sản xuất, bảo tồn và lưu truyền trong xã hội. Xuất bản là bộ phận thiết yếu của hoạt động văn hóa, trở thành phương tiện để phản ánh đời sống văn hóa, tinh thần thông qua hoạt động phát hiện, lựa chọn, sưu tầm, sản xuất… để công bố dưới hình thức xuất bản phẩm ở các nhà xuất bản. Những tư liệu được công bố và lưu trữ đó là một tài sản khổng lồ, vô giá của nhân loại cho thế hệ hiện tại và tương lai, ngày càng tiếp tục được con người bổ sung thông qua việc tìm tòi, sáng tạo và trải nghiệm của mình từ đó có thể tạo ra những xuất bản phẩm mới. - Xuất bản phẩm là công cụ quan trọng trong giáo dục, định hướng tư tưởng - văn hóa Xuất bản là hoạt động phổ biến, truyền bá các sản phẩm văn hóa tinh thần, chứa đựng thông tin đa dạng về tri thức khoa học, giá trị thẩm mỹ, tâm lý tình cảm và mọi nhu cầu tinh thần khác của con người. Do đó, thông qua các sản phẩm của xuất bản, đây là một yếu tố, là một kênh trực tiếp thực hiện vai trò của một phương tiện giáo dục toàn diện và có định hướng. Ngoài ra, do tính chất văn hóa tinh thần của mình mà trong xã hội có giai cấp, xuất bản được giai cấp cầm quyền sử dụng như một phương tiện và dễ trở thành một công cụ, một thứ vũ khí đấu tranh giai cấp trên mặt trận tư tưởng - văn hóa thông qua việc thiết lập, củng cố và truyền bá hệ tư tưởng giai cấp, tác động tới ý thức chính trị của quảng đại quần chúng. Trong điều kiện hòa bình, xuất bản góp phần xây dựng, ổn định xã hội; giáo dục nâng cao ý thức tự tôn dân tộc; phổ biến tri thức khoa học, công nghệ; nâng cao dân trí, xây dựng đời sống văn hóa lành mạnh và phát triển. 2. Khái niệm và đặc điểm quyền nhân thân của cá nhân trong lĩnh vực xuất bản 2.1. Khái niệm quyền nhân thân của cá nhân trong lĩnh vực xuất bản Trên cơ sở khái niệm về quyền nhân thân nói chung, khái niệm về lĩnh vực xuất bản như đã phân tích ở chuyên đề 1, tác giả đưa ra định nghĩa về quyền nhân thân trong lĩnh vực xuất bản như sau: Quyền nhân thân trong lĩnh vực xuất bản là các quyền của cá nhân được pháp luật thừa nhận, gắn liền với cá nhân đó và mang tính chất tinh thần, liên quan đến việc chấp thuận cho các tổ chức, cá nhân sử dụng, khai thác và bảo vệ các quyền nhân thân của mình trong xuất bản phẩm. 2.2. Đặc điểm của quyền nhân thân của cá nhân trong lĩnh vực xuất bản Về bản chất, quyền nhân thân của cá nhân trong lĩnh vực xuất bản mang đầy đủ các đặc điểm của quyền nhân thân nói chung và gắn với một số nội dung đặc thù của lĩnh vực xuất bản, thể hiện: - Quyền nhân thân của cá nhân trong lĩnh vực xuất bản thường chỉ gắn với một số quyền nhân thân của cá nhân nói chung Quyền nhân thân của cá nhân trong lĩnh vực xuất bản là những giá trị nhân thân được pháp luật ghi nhận và bảo vệ liên quan đến hoạt động khai thác, tổ chức bản thảo, in và phổ biến đến công chúng những xuất bản phẩm. Chính vì vậy, chỉ có một số quyền nhân thân của cá nhân nói chung được pháp luật ghi nhận mới thuộc nhóm quyền nhân thân của cá nhân trong lĩnh vực xuất bản, thể hiện tính chất cá biệt hóa cá nhân và gắn với các giá trị tinh thần của mỗi chủ thể. Qua quá trình nghiên cứu, tác giả nhận thấy, các quyền nhân thân của cá nhân trong lĩnh vực xuất bản hiện nay gồm: + Quyền của cá nhân đối với hình ảnh; + Quyền bí mật đời tư; + Quyền được bảo vệ danh dự, nhân phẩm, uy tín; + Nhóm quyền nhân thân thuộc quyền tác giả. Xuất bản là hoạt động truyền thông nhưng cũng có quy trình sản xuất hàng hóa và sản phẩm của hoạt động xuất bản cũng được lưu thông, trao đổi trên thị trường. Do vậy, một số quyền nhân thân đặc trưng của cá nhân rất dễ bị xâm phạm, thường có tác động trên phạm vi rộng lớn và lâu dài trong công chúng. Với một số xuất bản phẩm, việc sử dụng hình ảnh của cá nhân cũng diễn ra thường xuyên, như sử dụng hình ảnh cá nhân để minh họa trên bìa sách, hình ảnh bên trong sách… nhằm mục đích cho sách sinh động hơn, từ đó tạo ấn tượng cho độc giả để dễ dàng phát hành hơn; hoặc với một số thể loại xuất bản phẩm (như sách hồi ký, tự truyện…) có thể tiết lộ những thông tin của nhiều cá nhân khác trong quá khứ thuộc về bí mật đời tư của họ làm ảnh hưởng đến danh dự, nhân phẩm, uy tín cũng như cuộc sống hiện tại của người đó. Mặt khác, trước tình trạng xâm phạm bản quyền tác giả như báo chí hiện nay vẫn đưa tin dưới các hình thức như: xuất bản, nối bản, tái bản sách khi chưa được phép của tác giả, in lậu sách, sao chép, cắt ghép tác phẩm ảnh hưởng đến quyền tác giả, sự toàn vẹn của tác phẩm… đã ảnh hưởng nghiêm trọng, xâm phạm trực tiếp đến nhóm quyền nhân thân thuộc quyền tác giả, gây bất bình trong giới văn nghệ sĩ, ảnh hưởng đến chất lượng thụ hưởng các xuất bản phẩm của công chúng. Do vậy, các quyền nhân thân kể trên có chứa đựng những giá trị nhân thân liên quan trực tiếp đến các hoạt động trong lĩnh vực xuất bản. Bảo vệ quyền nhân thân của cá nhân trong lĩnh vực xuất bản cũng chính là bảo vệ các quyền này khỏi các hành vi xâm phạm, bảo vệ quyền lợi chính đáng của chủ thể quyền. Quyền nhân thân của cá nhân trong lĩnh vực xuất bản không thể chuyển giao, trừ trường hợp luật có quy định khác Cùng với đặc điểm chung của quyền nhân thân, quyền nhân thân của cá nhân trong lĩnh vực xuất bản gắn liền với mỗi cá nhân và không thể chuyển giao cho cá nhân khác (không thể là đối tượng trong các giao dịch dân sự). Tuy nhiên trong một số trường hợp đặc biệt theo quy định của luật thì quyền nhân thân trong lĩnh vực xuất bản cũng có thể chuyển giao cho chủ thể khác. Cụ thể, trong số các quyền nhân thân thuộc quyền tác giả, thì quyền công bố tác phẩm hoặc cho phép người khác công bố tác phẩm dưới hình thức là các xuất bản phẩm tới công chúng được pháp luật quy định tác giả có thể chuyển giao (có thể theo hình thức ủy quyền hoặc được thừa kế). Người được ủy quyền, người nhận thừa kế thực hiện hành vi công bố tác phẩm thông qua hoạt động xuất bản đến với công chúng bằng việc phát hành bản sao tác phẩm dưới dạng các xuất bản phẩm với số lượng đủ để đáp ứng nhu cầu hợp lý. - Quyền nhân thân của cá nhân trong lĩnh vực xuất bản được pháp luật bảo hộ vĩnh viễn, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác Quyền nhân thân của cá nhân trong lĩnh vực xuất bản được coi là một trong những giá trị cốt lõi, bất khả xâm phạm của mỗi cá nhân. Mỗi quyền có mối liên hệ mật thiết với các quyền còn lại và trực tiếp ảnh hưởng đến danh dự, nhân phẩm, uy tín của chủ thể quyền. Do đó, việc bảo vệ khỏi những hành vi xâm phạm quyền nhân thân đó đều không phụ thuộc vào việc chủ thể quyền còn sống hay đã chết. Khi chủ thể quyền không còn thì những người có liên quan được quyền yêu cầu bảo vệ khi có hành vi xâm phạm. Hay nói cách khác, việc bảo vệ quyền nhân thân của cá nhân trong lĩnh vực xuất bản được pháp luật bảo hộ vĩnh viễn. Tuy nhiên, thời hạn bảo hộ quyền nhân thân của cá nhân trong lĩnh vực xuất bản cũng có đặc thù nhất định. Trong số nhóm quyền nhân thân thuộc quyền tác giả, quyền công bố tác phẩm hoặc cho phép người khác công bố tác phẩm được pháp luật sở hữu trí tuệ bảo hộ có thời hạn (Điều 27 Luật Sở hữu trí tuệ). Điều này xuất phát từ yêu cầu thụ hưởng văn hóa của đa số công chúng, đáp ứng nhu cầu tiếp cận các tri thức của nhân dân trong khi lợi ích của chủ thể quyền đã được bảo đảm trong thời hạn bảo hộ theo quy định của pháp luật. 3. Bảo vệ quyền nhân thân của cá nhân trong lĩnh vực xuất bản 3.1. Vai trò của việc bảo vệ quyền nhân thân của cá nhân trong lĩnh vực xuất bản Trong thời đại công nghệ thông tin, khoa học kỹ thuật nói chung, công nghệ xuất bản nói riêng có sự phát triển mạnh mẽ, hoạt động xuất bản ngày càng dễ dàng tạo ra những xuất bản phẩm một cách nhanh chóng và có chất lượng cao. Song, cùng với sự phát triển đó thì việc xâm phạm quyền nhân thân của cá nhân trong lĩnh vực xuất bản cũng có chiều hướng gia tăng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến danh dự, nhân phẩm và uy tín của chủ thể quyền, từ đó ảnh hưởng đến môi trường phát triển lành mạnh của hoạt động xuất bản. Do đó, việc bảo vệ quyền nhân thân của cá nhân trong lĩnh vực xuất bản là vấn đề cấp thiết cần được đặt ra và có vai trò vô cùng quan trọng. Cụ thể, bảo vệ quyền nhân thân của cá nhân trong lĩnh vực xuất bản có vai trò: Thứ nhất, nâng cao ý thức tôn trọng các quyền con người nói chung, quyền nhân thân nói riêng trong lĩnh vực xuất bản Việc ghi nhận quyền nhân thân của cá nhân trong lĩnh vực xuất bản cùng các biện pháp bảo vệ quyền này sẽ góp phần tăng cường sự tôn trọng quyền con người nói chung. Pháp luật quy định các chủ thể trong xã hội được quyền thực hiện những gì pháp luật không cấm, đồng thời cũng phải có nghĩa vụ tôn trọng quyền, lợi ích chính đáng của chủ thể khác. Thông qua đó sẽ nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật nói chung, tôn trọng các quyền nhân thân của cá nhân trong lĩnh vực xuất bản nói riêng nhằm góp phần xây dựng một xã hội tiến bộ, văn minh và hiện đại hơn. Thứ hai, tạo điều kiện để mỗi cá nhân, cơ quan có thẩm quyền lựa chọn biện pháp bảo vệ phù hợp để giải quyết các tranh chấp phát sinh Xã hội ngày càng phát triển thì những hành vi xâm phạm quyền thường càng tinh vi và phức tạp hơn, hậu quả cũng ngày càng nặng nề hơn. Việc ghi nhận quyền nhân thân của cá nhân trong lĩnh vực xuất bản và đề ra các biện pháp bảo vệ không những để bảo đảm cho quyền đó được thực thi trên thực tế mà còn giúp các cá nhân, cơ quan có thẩm quyền lựa chọn được những biện pháp bảo vệ quyền phù hợp trước hành vi xâm phạm. Với mỗi hành vi xâm phạm, tùy thuộc từng thời điểm khác nhau và mức độ của sự xâm phạm, pháp luật quy định cho chủ thể quyền được lựa chọn quyền tự mình áp dụng một số biện pháp tự bảo vệ hoặc có thể yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền áp dụng biện pháp bảo vệ phù hợp. Thứ ba, góp phần hạn chế hành vi xâm phạm của các chủ thể trong lĩnh vực xuất bản, tạo môi trường phát triển lành mạnh và ổn định Song song với biện pháp bảo vệ sẽ là việc áp dụng những chế tài nhất định đối với hành vi xâm phạm để khôi phục quyền và lợi ích của người có quyền nhân thân nói chung, quyền nhân thân của cá nhân trong lĩnh vực xuất bản nói riêng bị xâm phạm. Đó là những biện pháp trừng phạt trực tiếp đối với người có hành vi xâm phạm, đồng thời răn đe, giáo dục ý thức pháp luật cho cộng đồng nói chung nhằm hạn chế hành vi xâm phạm của các chủ thể, góp phần tạo môi trường phát triển lành mạnh và ổn định của hoạt động xuất bản. 3.2. Các biện pháp bảo vệ quyền nhân thân trong lĩnh vực xuất bản Biện pháp bảo vệ quyền nhân thân là các phương tiện mà chủ thể quyền hoặc Nhà nước áp dụng để ngăn ngừa, bảo vệ quyền nhân thân của mình hoặc để xử lý hành vi xâm phạm quyền nhân thân. Về nguyên tắc, quyền nhân thân trong BLDS là những quy định chung, mang tính nguyên tắc để áp dụng trong các lĩnh vực ở nhiều ngành luật khác nhau. Vì vậy, những biện pháp mà BLDS quy định để bảo vệ quyền nhân thân nói chung cũng đương nhiên được áp dụng để bảo vệ quyền nhân thân trong lĩnh vực xuất bản. Trên cơ sở các phương thức bảo vệ quyền dân sự quy định tại Điều 11 BLDS 2015, có thể đưa ra các biện pháp bảo vệ quyền nhân thân trong lĩnh vực xuất bản như sau: 3.2.1. Biện pháp tự bảo vệ Theo quy định của BLDS thì khi có hành vi xâm phạm quyền nhân thân thì chủ thể có quyền tự thực hiện các biện pháp để bảo vệ quyền nhân thân của chính mình. Đây là một trong những cách thức thể hiện nguyên tắc tự định đoạt của các bên trong quan hệ dân sự. Khi quyền nhân thân bị xâm phạm, chủ thể quyền có thể áp dụng biện pháp tự bảo vệ thông qua các phương thức như: tự mình cải chính; yêu cầu người vi phạm chấm dứt hành vi vi phạm, xin lỗi, cải chính công khai; yêu cầu người vi phạm bồi thường thiệt hại. Do đó, tự bảo vệ quyền nhân thân trên thực tế rất đa dạng, là biện pháp khá phổ biến được nhiều chủ thể thực hiện. Trong lĩnh vực xuất bản, khi quyền nhân thân của cá nhân bị xâm phạm (tiết lộ bí mật đời tư trong xuất bản phẩm, sử dụng hình ảnh không được sự phép trên xuất bản phẩm xúc phạm danh dự, nhân phẩm của người có hình ảnh…), chủ thể quyền được thực hiện biện pháp tự bảo vệ thông qua các phương thức theo quy định. Cụ thể, chủ thể quyền thông qua các phương tiện thông tin đại chúng để tự mình cải chính lại thông tin; gặp trực tiếp chủ thể xâm phạm để yêu cầu chấm dứt hành vi vi phạm, xin lỗi và cải chính trên phương tiện thông tin đại chúng; nếu hành vi xâm phạm đã gây ra những thiệt hại về vật chất hoặc tổn thất về tinh thần cho chủ thể quyền thì có thể trực tiếp yêu cầu chủ thể xâm phạm bồi thường thiệt hại. Ngoài ra, biện pháp tự bảo vệ còn được áp dụng trong những trường hợp chưa có hành vi xâm phạm quyền. Đây là những cách thức để ngăn chặn hành vi xâm phạm có thể xảy ra, như chủ thể quyền có thể áp dụng những biện pháp bảo mật thông tin liên quan đến bí mật cá nhân khác trong trường hợp biện pháp bảo mật thông tin hiện tại có nguy cơ bị nhiều người biết và dễ dàng khai thác được thông tin để đưa lên các xuất bản phẩm; hoặc có thể áp dụng các biện pháp có thể biết trước được nguy cơ có hành vi xâm phạm quyền của mình để kịp thời ngăn chặn hành vi đó. Ví dụ, khi biết trước được Nhà xuất bản B đang chuẩn bị xuất bản cuốn sách trong đó có chứa nhiều thông tin liên quan đến bí mật đời tư của mình, ông A có thể thực hiện biện pháp tự bảo vệ quyền bí mật đời tư của mình bằng cách yêu cầu Nhà xuất bản B dừng các hoạt động xuất bản cuốn sách đó trước khi cuốn sách được in và phát hành ra công chúng. Ở chừng mực nhất định, biện pháp này giúp nhanh chóng ngăn chặn, chấm dứt hành vi xâm phạm, bù đắp tổn thất kịp thời cho chủ thể bị xâm phạm mà lại tiết kiệm được thời gian cũng như có thể giảm bớt chi phí cho các bên. Tuy nhiên, do không được bảo đảm bằng cưỡng chế nhà nước nên thực tế nếu chủ thể xâm phạm thiếu hợp tác và không chấm dứt hành vi xâm phạm, không tự nguyện khắc phục hậu quả đã gây ra thì biện pháp này không mang lại hiệu quả như mong muốn. 3.2.2. Biện pháp hành chính Biện pháp hành chính được cơ quan nhà nước có thẩm quyền áp dụng để xử lý hành vi trái pháp luật xâm phạm quyền nhân thân. Trong lĩnh vực xuất bản, hình thức, mức phạt, thẩm quyền, trình tự, thủ tục xử lý vi phạm hành chính và các biện pháp khắc phục hậu quả tuân theo quy định của Luật Xử lý vi phạm hành chính và các văn bản liên quan. Xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực xuất bản là việc cơ quan nhà nước có thẩm quyền áp dụng các biện pháp được pháp luật quy định để xử lý cá nhân, tổ chức có hành vi xâm phạm quyền nhân thân trong lĩnh vực xuất bản mà chưa đến mức bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Ngày 12/11/2013, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 159/2013/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động báo chí, xuất bản, trong đó đã quy định cụ thể các hành vi xâm phạm quyền nhân thân trong lĩnh vực xuất bản sẽ bị xử phạt vi phạm hành chính với nhiều hình thức xử phạt và biện pháp khắc phục hậu quả khác nhau. Với hành vi xâm phạm nhóm quyền nhân thân thuộc quyền tác giả, ngày 16/10/2013, Chính phủ ban hành Nghị định số 131/2013/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính về quyền tác giả, quyền liên quan,  trong đó quy định cụ thể hành vi, mức phạt và biện pháp khắc phục hậu quả đối với các hành vi xâm phạm quyền đứng tên, đặt tên cho tác phẩm; hành vi xâm phạm quyền bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm; hành vi xâm phạm quyền công bố tác phẩm. 3.2.3. Biện pháp hình sự Khi hành vi xâm phạm quyền nhân thân của cá nhân là hành vi nguy hiểm cho xã hội, cấu thành tội phạm theo quy định của Bộ luật Hình sự thì biện pháp hình sự được áp dụng, người có hành vi xâm phạm bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Tùy theo tính chất, mức độ của hành vi nguy hiểm cho xã hội và quyền nhân thân bị xâm phạm mà mỗi hành vi tương ứng với một hình phạt nhất định do Tòa án áp dụng. Trong lĩnh vực xuất bản, một số hành vi vi phạm có thể cấu thành tội phạm quy định trong Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi, bổi sung năm 2017 như: hành vi vu khống người khác trong nội dung xuất bản phẩm (Điều); hành vi xâm phạm bí mật đời tư thông qua việc chiếm đoạt thư tín, điện thoại, điện tín hoặc hình thức trao đổi thông tin riêng tư khác của người khác (Điều 159); xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan (Điều 131)… Đối với các hành vi nêu trên bị coi là hành vi nguy hiểm cho xã hội và cấu thành tội phạm, người phạm tội có thể bị phạt tiền, cải tạo không giam giữ, tù có thời hạn và còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc trong một thời gian nhất định. 3.2.4. Biện pháp dân sự Trên thực tế, các bên chủ thể thường sử dụng biện pháp dân sự để bảo vệ quyền nhân thân trong lĩnh vực xuất bản. Biện pháp này tôn trọng tối đa sự tự do ý chí, tự do thỏa thuận, quyền định đoạt của các chủ thể. Biện pháp dân sự được áp dụng để giải quyết tranh chấp theo yêu cầu của chủ thể quyền nhân thân bị xâm phạm. Các tranh chấp quyền nhân thân nói chung, quyền nhân thân trong lĩnh vực xuất bản nói riêng là một loại tranh chấp dân sự, bởi vậy về nguyên tắc tranh chấp quyền nhân thân trong lĩnh vực xuất bản được giải quyết theo thủ tục tố tụng dân sự do Bộ luật Tố tụng dân sự và các văn bản hướng dẫn thi hành quy định. Chủ thể quyền nhân thân trong lĩnh vực xuất bản bị xâm phạm được quyền khởi kiện yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền nhân thân của mình; buộc người có hành vi xâm phạm chấm dứt hành vi xâm phạm, xin lỗi, cải chính công khai; buộc người vi phạm bồi thường thiệt hại về vật chất hoặc tinh thần. Như vậy, với vai trò quan trọng của lĩnh vực xuất bản trong đời sống xã hội, công tác bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể liên quan cũng ngày càng được nâng cao hơn. Các biện pháp bảo vệ quyền nhân thân của cá nhân trong lĩnh vực xuất bản dần được hoàn thiện, góp phần hạn chế hành vi xâm phạm của các chủ thể trong lĩnh vực xuất bản, tạo môi trường phát triển lành mạnh và ổn định hơn. ThS. Nguyễn Văn Huy DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ Thông tin và Truyền thông (2015), Đường lối, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước về báo chí, xuất bản, Nxb Thông tin truyền thông, Hà Nội. 2. Bộ Thông tin và Truyền thông (2013), Một số nội dung cơ bản về nghiệp vụ báo chí, xuất bản - Tập II, Nxb Thông tin truyền thông, Hà Nội. 3. Bộ Thông tin và Truyền thông (2015), Hệ thống các quy định hiện hành về xuất bản, Nxb. Thông tin và Truyền thông, Hà Nội. 4. Vũ Mạnh Chu (1997), Đổi mới và hoàn thiện pháp luật xuất bản theo định hướng xây dựng nhà nước pháp quyền, Nxb Văn hóa Thông tin. 5. Cục Xuất bản, In và Phát hành, Báo cáo tổng kết hoạt động xuất bản, phát hành xuất bản phẩm năm 2015 và triển khai nhiệm vụ năm 2016 6. Cục Xuất bản, In và Phát hành, Báo cáo tổng kết hoạt động xuất bản, phát hành xuất bản phẩm năm 2016 và triển khai nhiệm vụ năm 2017 7. Emmanuel Pierrat (2006), Luật về sách, Nxb Hội Nhà văn - Trung tâm Quyền tác giả Văn học Việt Nam. 8. Emmanuel Pierrat (2006), Quyền tác giả và hoạt động xuất bản, Nxb Hội Nhà văn - Trung tâm Quyền tác giả Văn học Việt Nam. 9. Trần Thị Hà (2014), Phương thức bảo vệ quyền nhân thân trong pháp luật dân sự Việt Nam - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Luận văn Thạc sĩ Luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội, Hà Nội. 10. Lưu Thúy Hòa (2015), Quyền nhân thân trong lĩnh vực báo chí, Luận văn Thạc sĩ Luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội, Hà Nội. 11. Hội đồng Quốc gia chỉ đạo biên soạn Từ điển Bách khoa Việt Nam (2005), Từ điển Bách khoa Việt Nam, tập 4, Nxb Từ điển Bách khoa, Hà Nội. 12. Nguyễn Văn Huy (2016), Bảo vệ quyền nhân thân trong lĩnh vực xuất bản - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Luận văn Thạc sĩ Luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội, Hà Nội. 13. Trần Văn Nam (chủ biên, 2014), Quyền tác giả ở Việt Nam: Pháp luật và thực thi, Nxb Tư pháp, Hà Nội. 14. Nhiều tác giả (2012), Xuất bản Việt Nam trong bối cảnh kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, Nxb Thời Đại, Hà Nội. 15. Giang Thiệu Thanh (chủ biên, 2007), Từ điển Xuất bản, Nxb Từ điển Bách khoa, Hà Nội. 16. Nguyễn Như Ý (chủ biên) (1999), Đại Từ điển tiếng Việt, Nxb Văn hóa - Thông tin, Hà Nội. [1] Nhiều tác giả, Xuất bản Việt Nam trong bối cảnh kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, Nxb Thời Đại, Hà Nội, 2012, tr. 11.[2] Nguyễn Như Ý (chủ biên, 1999), Đại Từ điển tiếng Việt, Nxb Văn hóa - Thông tin, Hà Nội, tr.1874.[3] Hội đồng Quốc gia chỉ đạo biên soạn Từ điển Bách khoa Việt Nam (2005), Từ điển Bách khoa Việt Nam, tập 4, Nxb Từ điển Bách khoa, Hà Nội, tr. 1057.[4] Nhiều tác giả, Xuất bản Việt Nam trong bối cảnh kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, Nxb Thời Đại, Hà Nội, 2012, tr. 11-13.