Sáng 4/11, tại Kỳ họp thứ 10 Quốc hội khóa XV, thừa ủy quyền Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh đã trình bày Tờ trình dự án Luật Giám định tư pháp (sửa đổi).
Theo Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh, việc xây dựng, ban hành Luật Giám định tư pháp (sửa đổi) là rất cần thiết, nhằm thể chế hóa chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng về hoạt động giám định tư pháp tại một số văn bản quan trọng như Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 Hội nghị Trung ương lần thứ sáu khóa XIII về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới, Kết luận của Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực về kết quả kiểm tra việc lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện công tác giám định tư pháp và định giá tài sản trong giải quyết các vụ việc, vụ án tham nhũng, kinh tế, tiêu cực. Đồng thời, khắc phục những hạn chế, bất cập hiện nay trong hoạt động giám định tư pháp, đáp ứng yêu cầu của hoạt động tố tụng, công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực trong tình hình mới.
Dự thảo Luật gồm 06 chương, 45 điều, cụ thể: Dự thảo Luật đề xuất giữ nguyên 03 điều; sửa đổi, bổ sung 34 điều; bổ sung 09 điều; lược bỏ 11 điều và 01 khoản (khoản 4 Điều 22) của Luật Giám định tư pháp hiện hành. Do đó, căn cứ quy định tại điểm b khoản 4 Điều 8 Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2025, Chính phủ đề nghị xây dựng dự án Luật Giám định tư pháp (sửa đổi).
Qua rà soát có 34/47 điều của Luật Giám định tư pháp hiện hành cần sửa đổi, bổ sung. Cụ thể: Sửa đổi, bổ sung quy định về tiêu chuẩn giám định viên tư pháp, thẩm quyền bổ nhiệm, miễn nhiệm giám định viên tư pháp, điều kiện công nhận tổ chức giám định tư pháp theo vụ việc, việc công nhận, hủy bỏ công nhận người giám định tư pháp theo vụ việc nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ giám định viên tư pháp, năng lực của cá nhân, tổ chức giám định tư pháp theo vụ việc.
Sửa đổi, bổ sung quy định mang tính nguyên tắc chung về hệ thống tổ chức giám định tư pháp công lập trong các lĩnh vực pháp y, pháp y tâm thần, kỹ thuật hình sự, bảo đảm tính ổn định của Luật trong bối cảnh thực hiện sắp xếp, tinh gọn bộ máy hệ thống chính trị.
Sửa đổi, bổ sung quy định Văn phòng giám định tư pháp được thành lập trong các chuyên ngành cổ vật, di vật, bản quyền tác giả, ADN, tài liệu, kỹ thuật số và điện tử, dấu vết đường vân và các lĩnh vực tài chính, ngân hàng, xây dựng, tài nguyên.
Riêng các chuyên ngành ADN, tài liệu, kỹ thuật số và điện tử, dấu vết đường vân thì Văn phòng giám định tư pháp không được thực hiện giám định tư pháp trong hoạt động tố tụng hình sự, trừ trường hợp được người trưng cầu giám định tư pháp trưng cầu trong trường hợp đặc biệt; tổ chức giám định tư pháp công lập thuộc Viện kiểm sát nhân dân tối cao được thực hiện giám định về âm thanh, kỹ thuật số và điện tử; tổ chức giám định tư pháp công lập trong lĩnh vực kỹ thuật hình sự thuộc Công an tỉnh, thành phố, bên cạnh việc thực hiện giám định pháp y tử thi theo quy định hiện hành thì còn được thực hiện giám định pháp y thương tích.
Sửa đổi, bổ sung theo hướng quy định chặt chẽ hơn về trình tự, thủ tục giám định tư pháp; rút ngắn thời hạn giám định tối đa, có quy định về thời hạn giám định đối với vụ việc đặc thù, đặc biệt phức tạp.
Sửa đổi, bổ sung quy định về cơ chế thanh toán chi phí giám định tư pháp theo hướng cơ quan, đơn vị do ngân sách nhà nước bảo đảm kinh phí hoạt động mà được trưng cầu thực hiện giám định thì có trách nhiệm lập dự toán, thanh quyết toán chi phí giám định tư pháp.
Về những nội dung bổ sung, dự thảo Luật bổ sung 09 điều và các nội dung bao gồm: đối tượng áp dụng và nguyên tắc độc lập khi thực hiện, kết luận giám định tư pháp; bổ sung các quy định về công nhận, hủy bỏ công nhận người giám định tư pháp theo vụ việc, tổ chức giám định tư pháp theo vụ việc; quyền và nghĩa vụ của Văn phòng giám định tư pháp; bổ sung các quy định về trình tự, thủ tục giám định tư pháp, như: tiếp nhận trưng cầu, yêu cầu giám định tư pháp; nguyên tắc, tiêu chí đánh giá sử dụng kết luận giám định tư pháp trong trường hợp các kết luận giám định có sự khác nhau về cùng một nội dung; các trường hợp đình chỉ thực hiện giám định tư pháp; trách nhiệm của cơ quan tiến hành tố tụng địa phương đối với công tác giám định; việc ban hành chế độ, chính sách khác để hỗ trợ người giám định tư pháp của Bộ, ngành, địa phương; xử lý vi phạm trong hoạt động giám định tư pháp.
Dự thảo cũng đề xuất lược bỏ 11 điều; 01 khoản tại 01 điều của Luật Giám định tư pháp hiện hành, gồm các nội dung liên quan đến hồ sơ, trình tự, thủ tục hành chính trong quản lý nhà nước về giám định tư pháp, nhiệm vụ, quyền hạn của các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trong công tác giám định tư pháp để giao Chính phủ quy định.
Dự thảo quy định điều kiện thành lập Văn phòng giám định tư pháp theo hướng cắt giảm tối đa điều kiện, yêu cầu đối với cá nhân đề nghị thành lập, góp phần thực thi có hiệu quả phương án đơn giản hóa thủ tục hành chính, cắt giảm điều kiện kinh doanh theo chủ trương của Chính phủ, chủ trương xã hội hoá hoạt động giám định tư pháp, bảo đảm tính ổn định của Luật.
Dự thảo Luật còn bổ sung các quy định ứng dụng công nghệ, chuyển đổi số, bao gồm: xây dựng, quản lý, vận hành, khai thác cơ sở dữ liệu về giám định tư pháp có tính kết nối, chia sẻ dữ liệu; việc gửi hồ sơ trưng cầu, yêu cầu giám định bằng văn bản điện tử; việc sử dụng chữ ký số trong kết luận giám định tư pháp; việc lưu trữ hồ sơ giám định tư pháp bằng điện tử.
Các đại biểu dự phiên làm việc sáng 4/11. (Ảnh trong bài: quochoi.vn)
Báo cáo thẩm tra do Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp (UBPLTP) của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng cho biết, UBPLTP tán thành sự cần thiết sửa đổi toàn diện Luật Giám định tư pháp năm 2012 (đã được sửa đổi, bổ sung một số điều năm 2018 và năm 2020) (Luật Giám định tư pháp hiện hành). Bên cạnh đó, UBPLTP đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp tục nghiên cứu, rà soát một số nội dung để phù hợp với tính chất, phạm vi sửa đổi toàn diện Luật Giám định tư pháp hiện hành và nhằm đáp ứng các yêu cầu đang đặt ra.
Đối với một số nội dung còn ý kiến khác nhau, về nhiệm vụ, quyền hạn của tổ chức giám định tư pháp công lập thuộc Công an tỉnh, thành phố, khoản 4 Điều 17 dự thảo Luật quy định: “Tổ chức giám định tư pháp công lập thuộc Công an tỉnh, thành phố quy định tại điểm d khoản 3 Điều này được thực hiện giám định pháp y tử thi và giám định pháp y thương tích”.
Qua thảo luận, UBPLTP có ý kiến như sau: Nhiều ý kiến trong UBPLTP tán thành việc bổ sung nhiệm vụ “giám định pháp y thương tích cho tổ chức giám định tư pháp công lập thuộc Công an tỉnh, thành phố (hiện là Phòng kỹ thuật hình sự) vì các lý do: Phòng kỹ thuật hình sự đã được bố trí đội ngũ giám định viên pháp y có trình độ, chuyên môn, nghiệp vụ; do đó, việc bổ sung thêm nhiệm vụ này là phù hợp, tránh lãng phí nguồn nhân lực làm công tác giám định tư pháp;
Giám định viên tư pháp làm việc tại Phòng kỹ thuật hình sự được quan tâm, có chế độ, chính sách thu hút vượt trội; Trong thời gian qua, cơ sở vật chất, phương tiện kỹ thuật phục vụ công tác giám định kỹ thuật hình sự và pháp y trong ngành Công an đã được tăng cường thông qua việc thực hiện Đề án “Đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động giám định tư pháp;
Việc bổ sung nhiệm vụ “giám định pháp y thương tích” cho Phòng kỹ thuật hình sự cũng góp phần tạo điều kiện thuận lợi cho cơ quan trưng cầu giám định tư pháp trong một số trường hợp vụ việc, vụ án cần giám định cả về giám định pháp y thương tích và giám định pháp y tử thi, bảo đảm nhanh chóng, kịp thời về thời gian giám định.
Tuy nhiên, việc quy định 02 tổ chức (gồm tổ chức giám định tư pháp công lập thuộc Sở Y tế tỉnh, thành phố và tổ chức giám định tư pháp công lập thuộc Công an tỉnh, thành phố) cùng thực hiện một nhiệm vụ giống nhau sẽ dẫn đến tình trạng mất cân đối trong trưng cầu và thực hiện giám định (thực tế có thể sẽ tập trung trưng cầu đối với tổ chức giám định tư pháp công lập thuộc Công an tỉnh, thành phố). Do đó, có khả năng dẫn đến lãng phí nguồn nhân lực và cơ sở vật chất của tổ giám định tư pháp công lập thuộc Sở Y tế tỉnh, thành phố (hiện là Trung tâm giám định pháp y). Vì vậy, loại ý kiến này đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu, bổ sung quy định về nguyên tắc điều phối việc trưng cầu giám định (về pháp y tử thi và pháp y thương tích) giữa 02 tổ chức giám định nêu trên.
Bên cạnh đó, lĩnh vực giám định pháp y hiện hành gồm 37 quy trình, trong đó, pháp y ngành Y tế đang đảm nhiệm toàn bộ 37 quy trình; Phòng kỹ thuật hình sự chỉ thực hiện một số quy trình (như quy trình giám định tử thi, quy trình giám định tử thi khai quật; quy trình giám định tử thi trong thiên tai, thảm họa...). Do đó, để đảm bảo tính khả thi và tránh chồng chéo về nhiệm vụ trong giám định pháp y, tại khoản 4, đề nghị bổ sung nội dung giao Chính phủ quy định chi tiết phạm vi các quy trình giám định pháp y do tổ chức giám định tư pháp công lập thuộc Công an tỉnh, thành phố thực hiện.
Một số ý kiến trong UBPLTP đề nghị giữ như quy định của Luật Giám định tư pháp hiện hành, theo đó Phòng kỹ thuật hình sự thuộc Công an tỉnh, thành phố chỉ thực hiện giám định pháp y tử thi, vì các lýdo: Lĩnh vực giám định thương tích là loại hình giám định trên người sống, là lĩnh vực khoa học và chuyên môn sâu thuộc ngành Y tế. Giám định thương tích có liên quan đến khám, chẩn đoán và điều trị; do đó, cần có nhân lực, thiết bị chuyên sâu, bác sĩ chuyên môn nhiều kinh nghiệm mới có thể kết luận các nội dung giám định một cách chính xác; hơn nữa, khi cần thiết có thể huy động các chuyên gia đầu ngành ở nhiều lĩnh vực y khoa tham gia;
Hiện nay, ngành Y tế có hệ thống pháp y từ trung ương đến địa phương gồm Viện Pháp y Quốc gia và 34 Trung tâm pháp y tỉnh, thành phố ngày càng được củng cố, phát triển, phục vụ đắc lực cho hoạt động tố tụng; đội ngũ giám định viên chuyên trách và giám định viên kiêm nhiệm là các bác sĩ chuyên khoa, chuyên gia giàu kinh nghiệm chuyên môn;
Thực hiện chủ trương sắp xếp, tinh gọn bộ máy “một việc chỉ giao cho một cơ quan chủ trì thực hiện và chịu trách nhiệm chính”, tránh trùng lặp, chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ giữa hai lực lượng pháp y y tế và công an, tránh lãng phí về nhân lực và cơ sở vật chất, trang thiết bị kỹ thuật sẵn có tại các Trung tâm pháp y của ngành Y tế;
Quy định hiện hành cơ bản bảo đảm tính độc lập, khách quan trong công tác giám định và phù hợp với thông lệ quốc tế, theo đó mọi hoạt động chuyên môn liên quan đến pháp y đều do hệ thống pháp y thuộc ngành Y tế đảm nhiệm.
Về mở rộng phạm vi hoạt động của Văn phòng giám định tư pháp, khoản 2 và khoản 3 Điều 20 của dự thảo Luật quy định mở rộng phạm vi lĩnh vực xã hội hóa giám định tư pháp. Theo đó ngoài 06 chuyên ngành tài chính, ngân hàng, xây dựng, cổ vật, di vật, bản quyền tác giả mà Văn phòng giám định tư pháp được giám định theo Luật Giám định tư pháp hiện hành thì nay bổ sung thêm các chuyên ngành ADN, tài liệu, kỹ thuật số và điện tử, dấu vết đường vân và tài nguyên. Tuy nhiên, Văn phòng giám định tư pháp không được thực hiện giám định trong hoạt động tố tụng hình sự đối với các chuyên ngành ADN, tài liệu, kỹ thuật số và điện tử, dấu vết đường vân, trừ trường hợp được người trưng cầu giám định tưpháp trưng cầu trong trường hợp đặc biệt.
Đa số ý kiến trong UBPLTP tán thành với quy định của dự thảo Luật về mở rộng phạm vi lĩnh vực xã hội hóa giám định tư pháp vì: phù hợp với chủ trương của Đảng tại Nghị quyết số 27-NQ/TW về “tiếp tục hoàn thiện cơ chế huy động nguồn lực để xã hội hóa và phát triển các lĩnh vực giám định tư pháp”, góp phần giảm gánh nặng cho ngân sách nhà nước; đáp ứng kịp thời nhu cầu của tổ chức, cá nhân trong xã hội; phúc đáp yêu cầu đặc thù của hoạt động điều tra, truy tố, xét xử và phù hợp với tính chất của việc trưng cầu, yêu cầu và việc thực hiện giám định tư pháp trong việc cung cấp chứng cứ chứng minh trong hoạt động tố tụng hình sự (chủ thể có trách nhiệm chứng minh tội phạm trong tố tụng hình sự là cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng) và trong hoạt động tố tụng dân sự, tố tụng hành chính (các đương sựcó nghĩa vụ cung cấp tài liệu, chứng cứ để chứng minh cho yêu cầu của mình).
Có ý kiến trong UBPLTP tán thành việc mở rộng phạm vi lĩnh vực xã hội hóa giám định tư pháp như quy định của dự thảo Luật nhưng đề nghị không hạn chế trong hoạt động tố tụng hình sự để đáp ứng tốt hơn yêu cầu của hoạt động tố tụng và nhu cầu của tổ chức, cá nhân trong xã hội hiện nay, phù hợp với thực tiễn và xu hướng phát triển nghề giám định tư pháp. Đồng thời, loại ý kiến này cũng đề nghị nghiên cứu mở rộng thêm một số lĩnh vực mà xã hội đang có nhu cầu như: môi trường, thông tin và truyền thông, khoa học và công nghệ, dược, mỹ phẩm, an toàn thực phẩm, nông lâm thủy sản, động vật hoang dã, nguy cấp, quý, hiếm.