Trong buổi sáng ngày 10/9/2009, một số báo chí đã có bài phản ánh những vấn đề lớn của đất nước và những vấn đề liên quan đến công tác tư pháp như sau:
I- THÔNG TIN VỀ NHỮNG SỰ KIỆN NỔI BẬT CỦA ĐẤT NƯỚC
1. Báo Thanh niên phản ánh: Hôm qua 9.9, Thủ tướng Chính phủ đã có văn bản gửi UBND các tỉnh, thành và các bộ: Tài nguyên và Môi trường, Tư pháp về việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (QSDĐ), quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất (QSHNƠ).
Theo đó, Thủ tướng Chính phủ cho phép UBND cấp tỉnh chỉ đạo và thực hiện việc tiếp tục cấp giấy chứng nhận: QSDĐ, QSHNƠ, quyền sở hữu công trình xây dựng để đáp ứng nhu cầu thực tế, bảo đảm các giao dịch dân sự - kinh tế được thực hiện thông suốt, trong khi chờ ban hành văn bản quy phạm pháp luật hướng dẫn thi hành về cấp giấy chứng nhận QSDĐ, QSHNƠ.
Trước đó, sau khi Luật Sửa đổi bổ sung một số điều của các luật liên quan đến đầu tư xây dựng cơ bản có hiệu lực thi hành kể từ 1.8.2009 thực hiện việc cấp giấy chứng nhận QSDĐ, QSHNƠ thay cho các loại giấy chứng nhận trước đã gây ách tắc trong giao dịch nhà đất ở nhiều địa phương do mẫu giấy mới kể trên chưa được ban hành.
2. Báo Sài Gòn giải phóng phản ánh: Trong báo cáo “Môi trường kinh doanh 2010: Cải cách qua thời kỳ khó khăn” do Ngân hàng Thế giới (WB) công bố thông qua hội nghị truyền hình toàn cầu hôm qua 9-9, Việt Nam đứng thứ 93 trong bảng xếp hạng về mức độ thuận lợi kinh doanh, so với thứ hạng 91 của năm ngoái.
Hai cải cách nổi bật của Việt Nam được WB đánh giá cao trong năm nay là cắt giảm thuế và tạo điều kiện tốt hơn cho thương mại quốc tế. Cùng với hầu hết các nền kinh tế ở khu vực Đông Á Thái Bình Dương, Việt Nam đã cắt giảm thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp từ 28% xuống còn 25% và loại bỏ thuế thu nhập bổ sung đối với hoạt động chuyển nhượng đất đai nhằm cải thiện quy định về kinh doanh và tạo thêm cơ hội cho các công ty trong nước.
Việt Nam cũng áp dụng một luật thuế thu nhập doanh nghiệp và thuế giá trị gia tăng mới. Ngoài ra, Việt Nam đã gia tăng cạnh tranh trong ngành công nghiệp hậu cần và việc áp dụng các thủ tục hải quan mới - nằm trong khuôn khổ chương trình cải cách thành viên Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) cũng góp phần giảm bớt chậm trễ trong hoạt động thương mại quốc tế. Về tổng thể, Việt Nam đứng thứ 93 trong bảng xếp hạng năm nay, không thay đổi nhiều so với thứ hạng 91 của năm ngoái. Ba nền kinh tế khác của khu vực, theo thứ tự là Singapore, New Zealand, và Hong Kong (Trung Quốc), là các nền kinh tế đi đầu toàn cầu trong việc cải thiện môi trường kinh doanh. Singapore, quốc gia luôn kiên trì cải cách, là nền kinh tế dẫn đầu bảng xếp hạng các môi trường kinh doanh thuận lợi toàn cầu lần thứ 4 liên tục, còn New Zealand ở vị trí số hai. Thái Lan đã đơn giản hóa các thủ tục thành lập doanh nghiệp và nhờ thế đứng ở vị trí thứ 12 trong bảng xếp hạng toàn cầu. Nhờ những nỗ lực cải cách của mình, Indonesia – quốc gia cải cách tích cực nhất trong khu vực trong năm nay – đã chuyển từ vị trí 129 lên 122 trong bảng xếp hạng các môi trường kinh doanh thuận lợi toàn cầu. Trung Quốc đã giúp các họat động kinh doanh thương mại của các công ty trong nước dễ dàng hơn bằng cách giảm nhẹ các quy định về tín dụng thương mại.
Cũng theo báo cáo này, trong khoảng thời gian từ tháng 6/2008 đến tháng 5/2009, 131 trên tổng số 183 nền kinh tế toàn cầu đã cải cách các quy định về kinh doanh. Ở khu vực Đông Á-Thái Bình Dương, 17 trong số 24 nền kinh tế đã cải cách để ứng phó với cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu.
3. Báo điện tử Vietnamnet phản ánh: Kinh tế trong nước đã dần trở lại ổn định, nhu cầu vốn tăng lên. Vì thế, nhiều ý kiến cho rằng, đã đến lúc dỡ bỏ trần lãi suất để quay về cơ chế lãi suất thỏa thuận. Tuy nhiên, trong hoàn cảnh hiện nay, điều này là không dễ. Cuộc đua lãi suất kéo dài trong mấy tháng qua đã đẩy lãi suất huy động VND trên thị trường lên trên 9% đối với kỳ hạn 12 tháng. Thậm chí, qua khuyến mãi, lãi suất huy động vốn vượt 10% là khá phổ biến trên thị trường hiện nay. Trong khi đó, lãi suất đầu ra cho sản xuất kinh doanh vẫn đang được khống chế ở mức 10,5%/năm. Thậm chí, mới đây, BIDV tiến hành thu hút vốn vay với kỳ hạn dài 5 năm lên đến 10,5% - một mốc rất nhạy cảm khi chạm trần lãi suất cho vay hiện nay. Theo các chuyên gia, để đảm bảo kinh doanh có lãi, mức chênh lệch lãi suất vào ra khoảng 3 -4%. Với mức huy động và cho vay hiện nay tính riêng cho từng kỳ hạn thì các ngân hàng có thể lỗ. Tuy nhiên, đây là vốn huy động dài hạn và việc tăng lãi suất hiện nay ngoài huy động vốn để đảm bảo vốn vay, các ngân hàng còn có kỳ vọng vào sự tăng lên của lãi suất cơ bản. Tăng lãi suất huy động sát với trần lãi suất, nếu lãi suất cơ bản tăng hoặc được dỡ bỏ thì ngân hàng không lo lỗ. Thậm chí, nguồn vốn huy động lúc này với lãi suất sát trần được cho là cao, nhưng về sau, khi lãi suất cơ bản được nâng lên hoặc được dỡ bỏ, kéo theo lãi suất đầu vào tăng, thì nguồn vốn huy động lúc này trở thành vốn giá rẻ.
Theo Tiến sỹ Nguyễn Thị Mùi của Vietinbank, chênh lệch lãi suất bình quân đầu vào và đầu ra của nhiều ngân hàng rất thấp, dưới 2,0%. Để hoạt động có lãi, các ngân hàng thương mại đã mở rộng cho vay tiêu dùng, chứng khoán - lĩnh vực được áp dụng cơ chế lãi suất thỏa thuận. Tuy nhiên, khi tăng trưởng tín dụng có nguy cơ nóng, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã kiểm soát chặt chẽ kênh này, ngăn chặn các nguy cơ có thể xảy ra với tín dụng trong giai đoạn hậu khủng hoảng.
Bị chặn bởi mức lãi suất cho vay tối đa, phải hạn chế ở mức nhất định dư nợ cho vay tiêu dùng và chứng khoán, trong khi giá đầu vào cao, một số các NHTM đã tìm mọi cách thu phí của khách hàng dù nhiều loại phí không được phép và nếu phát hiện, ngân hàng sẽ phạm luật. Theo bà Mùi, với những diễn biến vài tháng qua trên thị trường tín dụng, một câu hỏi đặt ra: Có nên tiếp tục khống chế trần lãi suất cho vay đối với các NHTM và lúc này đã thực hiện được cơ chế lãi suất cho vay thỏa thuận chưa?
Đây là câu hỏi cũng được nhiều người đặt ra tại các diễn đàn về chính sách tiền tệ cho giai đoạn hậu khủng hoảng. Thực tế là, các NHTM đang chịu áp lực huy động vốn rất lớn, nhu cầu vốn cho vay trung và dài hạn đang tăng cao khi nền kinh tế hồi phục. Nhưng do vướng trần nên dù tăng lãi suất, vốn dài hạn vào ngân hàng vẫn không như mong đợi. Chính lúc này, chính sách tiền tệ càng được đòi hỏi phải theo sát thị trường. Theo các chuyên gia, để đảm bảo kinh doanh có lãi, mức chênh lệch lãi suất vào ra khoảng 3 -4%. Với mức huy động và cho vay hiện nay tính riêng cho từng kỳ hạn thì các ngân hàng có thể lỗ. Tuy nhiên, đây là vốn huy động dài hạn và việc tăng lãi suất hiện nay ngoài huy động vốn để đảm bảo vốn vay, các ngân hàng còn có kỳ vọng vào sự tăng lên của lãi suất cơ bản. Tăng lãi suất huy động sát với trần lãi suất, nếu lãi suất cơ bản tăng hoặc được dỡ bỏ thì ngân hàng không lo lỗ. Thậm chí, nguồn vốn huy động lúc này với lãi suất sát trần được cho là cao, nhưng về sau, khi lãi suất cơ bản được nâng lên hoặc được dỡ bỏ, kéo theo lãi suất đầu vào tăng, thì nguồn vốn huy động lúc này trở thành vốn giá rẻ.
Theo Tiến sỹ Nguyễn Thị Mùi của Vietinbank, chênh lệch lãi suất bình quân đầu vào và đầu ra của nhiều ngân hàng rất thấp, dưới 2,0%. Để hoạt động có lãi, các ngân hàng thương mại đã mở rộng cho vay tiêu dùng, chứng khoán - lĩnh vực được áp dụng cơ chế lãi suất thỏa thuận. Tuy nhiên, khi tăng trưởng tín dụng có nguy cơ nóng, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã kiểm soát chặt chẽ kênh này, ngăn chặn các nguy cơ có thể xảy ra với tín dụng trong giai đoạn hậu khủng hoảng. Bị chặn bởi mức lãi suất cho vay tối đa, phải hạn chế ở mức nhất định dư nợ cho vay tiêu dùng và chứng khoán, trong khi giá đầu vào cao, một số các NHTM đã tìm mọi cách thu phí của khách hàng dù nhiều loại phí không được phép và nếu phát hiện, ngân hàng sẽ phạm luật.
Theo bà Mùi, với những diễn biến vài tháng qua trên thị trường tín dụng, một câu hỏi đặt ra: Có nên tiếp tục khống chế trần lãi suất cho vay đối với các NHTM và lúc này đã thực hiện được cơ chế lãi suất cho vay thỏa thuận chưa? Đây là câu hỏi cũng được nhiều người đặt ra tại các diễn đàn về chính sách tiền tệ cho giai đoạn hậu khủng hoảng. Thực tế là, các NHTM đang chịu áp lực huy động vốn rất lớn, nhu cầu vốn cho vay trung và dài hạn đang tăng cao khi nền kinh tế hồi phục. Nhưng do vướng trần nên dù tăng lãi suất, vốn dài hạn vào ngân hàng vẫn không như mong đợi. Chính lúc này, chính sách tiền tệ càng được đòi hỏi phải theo sát thị trường.
II- NHỮNG THÔNG TIN LIÊN QUAN ĐẾN CÔNG TÁC TƯ PHÁP
1. Báo Công an nhân dân có bài "Bắt mạch" văn bản pháp quy trước khai sinh. Bài báo phản ánh: Nhận thấy sự vào cuộc theo cách sửa văn bản quy phạm pháp luật khi nó đã "sinh" và "sống" chỉ là "chữa bệnh", Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ đang chỉ đạo cơ quan có thẩm quyền tăng cường việc thẩm tra văn bản ngay giai đoạn soạn thảo. Sự vào cuộc mạnh và trong thời gian liên tiếp như cuối tháng 8, đầu tháng 9 này ngẫu nhiên trở thành điểm nhấn khiến dư luận chú ý.
Chưa đầy một tháng, có 3 văn bản quy phạm pháp luật (trong quá trình soạn thảo, lấy ý kiến) của 2 Bộ, 1 UBND thành phố bị Bộ Tư pháp "tuýt còi". Dẫu còn những ý kiến khác nhau song sự vào cuộc tích cực như vậy rất cần thiết, "bắt mạch" phòng bệnh bao giờ cũng hơn trị bệnh đã rồi.
3 văn bản quy phạm pháp luật đang trong quá trình soạn thảo, lấy ý kiến bị Bộ Tư pháp "tuýt còi" trong nửa cuối tháng 8, đầu tháng 9 gồm: văn bản "cấm chợ" của UBND TP Hồ Chí Minh (nội dung đề cập một số mặt hàng nông sản, thực phẩm thuộc nhóm 46321, 46322, 46323 chỉ được giới hạn hoạt động tại các chợ, cửa hàng văn minh tiện lợi); văn bản của Bộ Giao thông vận tải (về việc cho phép Hà Nội và TP Hồ Chí Minh được tăng mức xử phạt vi phạm giao thông gấp đôi so với các địa phương khác); văn bản của Bộ Tài chính (Quyết định 123 về điều chỉnh mức thuế suất xuất nhập khẩu ưu đãi và các quy định hồi tố).
Cả 3 văn bản đều bị "tuýt còi" (đề nghị chỉnh sửa hoặc bãi bỏ nội dung không hợp hiến, hợp pháp trong dự thảo văn bản). Sự việc khiến dư luận ồn ào với hai chiều khác nhau: người dân tỏ ý hài lòng vì Bộ Tư pháp kịp can thiệp, loại bỏ những quy định mà nếu ban hành sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến chính họ; cơ quan chức năng (cơ quan Nhà nước có thẩm quyền, trực tiếp là 3 cơ quan chủ quản bị "tuýt còi" nói trên) còn những ý kiến khác nhau.
Xung quanh sự việc khiến dư luận chú ý này, theo chúng tôi cần được nhìn nhận đầy đủ cả tính pháp lý và thực tiễn sau đây.
Về pháp lý, xét chức năng, nhiệm vụ của Bộ Tư pháp cũng như quy trình ban hành văn bản quy phạm pháp luật của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền thì việc "tuýt còi" là hoạt động bình thường. Điều 4, Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2008 quy định việc tham gia góp ý kiến xây dựng văn bản quy phạm pháp luật. Việc góp ý, kiến nghị chỉnh sửa những điểm không hợp lý là quyền của mọi tổ chức, cá nhân.
Tuy nhiên, ý kiến của Bộ Tư pháp có "sức nặng" hoàn toàn khác. Hai trong các nhiệm vụ của Bộ Tư pháp theo Nghị định 93 của Chính phủ gồm "thẩm định dự án, dự thảo văn bản quy phạm pháp luật, dự thảo điều ước quốc tế" và "kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật do Bộ, cơ quan ngang Bộ, HĐND, UBND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương ban hành theo quy định của pháp luật; kiến nghị xử lý, xử lý theo thẩm quyền hoặc xử lý theo ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ đối với các văn bản trái pháp luật".
Với nhiệm vụ này, Bộ Tư pháp có thẩm quyền "tuýt còi" văn bản quy phạm pháp luật ngay từ khi đang dự thảo hoặc khi đã ban hành của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền. Tuy nhiên, về thực tiễn, dù quy trình như vậy nhưng lâu nay không ít cơ quan chủ quản mặc nhiên ban hành văn bản quy phạm pháp luật mà quên trình Bộ Tư pháp kiểm duyệt hoặc có trình nhưng việc thẩm định chưa đầy đủ. Điều này khiến những văn bản mà họ cho "đương nhiên đúng" thì sau thời gian áp dụng đã bộc lộ bất cập, thậm chí văn bản luật nhưng trái luật.
Ví dụ: khi soạn thảo Luật Cư trú, Bộ Công an phát hiện có tới 420 văn bản của Bộ, ngành, địa phương "ăn theo" hộ khẩu. Hàng loạt văn bản trái luật, "ăn theo" hộ khẩu sau đó được Bộ Công an kiến nghị Chính phủ chỉ đạo loại bỏ hoặc chỉnh sửa. Trước khi loại bỏ vì phát hiện trái luật, những văn bản này đã "sống" thậm chí hàng chục năm khiến quyền lợi chính đáng người dân suốt thời gian đó bị ảnh hưởng mà không hay biết.
Tương tự, cách đây 4 năm, dư luận ồn ào khi phát hiện quy định mỗi người dân chỉ được đăng ký một xe môtô, gắn máy là không phù hợp với Hiến pháp và pháp luật, hạn chế quyền sở hữu của công dân được quy định tại điều 58 Hiến pháp năm 1992, và khoản 1, điều 221 của Bộ luật dân sự năm 1995. Hoặc khi Bộ Tài chính kiến nghị đưa tất cả các xe gắn máy đều phải chịu thuế tiêu thụ đặc biệt, UBTV Quốc hội thảo luận, nhận thấy quy định này không phù hợp vì xe máy hiện là phương tiện phổ thông, không thể coi "đặc biệt"…
Nhận thấy sự vào cuộc theo cách sửa văn bản quy phạm pháp luật khi nó đã "sinh" và "sống" như trên chỉ là "chữa bệnh", Quốc hội, UBTV Quốc hội, Chính phủ đang chỉ đạo cơ quan có thẩm quyền tăng cường việc thẩm tra văn bản ngay giai đoạn soạn thảo. Sự vào cuộc mạnh và trong thời gian liên tiếp như cuối tháng 8, đầu tháng 9 này ngẫu nhiên trở thành điểm nhấn khiến dư luận chú ý. Dẫu còn những ý kiến khác nhau song sự vào cuộc tích cực như vậy rất cần thiết, "bắt mạch phòng bệnh" bao giờ cũng hơn trị bệnh đã rồi.
2. Báo Kinh tế và đô thị phản ánh: Chiều 8/9, tại trụ sở UBND TP, đã diễn ra lễ công bố Quyết định của Bộ trưởng Bộ Tư pháp thành lập Tổ Biên tập dự án Luật Thủ đô và gồm 38 thành viên, đại diện gần 20 bộ, ngành, MTTQ Việt Nam, viện khoa học của TƯ và Hà Nội, do Thứ trưởng thường trực Bộ Tư pháp Hoàng Thế Liên làm Tổ trưởng; Tổ phó thường trực là, Phó chủ tịch UBND TP Vũ Hồng Khanh. Tổ Biên tập họp phiên thứ nhất, dưới sự chủ trì của Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường và Chủ tịch UBND TP Nguyễn Thế Thảo.
Tổ Biên tập cho biết, sau hơn một tháng triển khai, Bộ Tư pháp thành lập Tổ công tác xây dựng Luật Thủ đô; UBND TP đã ban hành kế hoạch giao cho các sở, ngành tổng kết 8 năm thực hiện Pháp lệnh Thủ đô… Tuy nhiên, theo kế hoạch, thời gian còn chưa đầy một năm, khối lượng công việc còn rất lớn…
Chủ tịch UBND TP Nguyễn Thế Thảo nêu rõ, Bộ luật Thủ đô có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong tiến trình phát triển Thủ đô và việc này Thủ đô một số nước trên thế giới đã làm, nhưng Thủ đô Hà Nội có những đặc điểm riêng. Vì vậy, Chủ tịch TP Nguyễn Thế Thảo đề nghị, Đề cương của Luật, nên xây dựng theo hướng, gồm nhóm kinh tế – chính trị; văn hóa- xã hội; an ninh quốc phòng và đối ngoại; bổ sung nhóm quy hoạch - quản lý đô thị; bổ sung đại diện ban Dân tộc TƯ, Ban Tôn giáo Chính phủ, Ban Thi đua- Khen thưởng TƯ, Viện Khoa học- xã hội Việt Nam… vào Ban sọan thảo; tương tự cấp sở, ngành TP vào Tổ biên tập. Chủ tịch đồng ý về chủ trương, thành lập cơ quan đầu mối (bao gồm Tổng biên tập, tổng thư ký biên tập); mỗi nhóm ít nhất có một cán bộ chuyên trách trở lên, có trách nhiệm tham mưu cho lãnh đạo TP, Bộ Tư pháp cũng như Ban soạn thảo và định kỳ họp giao ban báo cáo tiến độ công việc với TP. Chủ tịch lưu ý, Tổ Biên tập cần có cơ chế, mời các nhà khoa học, chuyên gia đầu ngành và có bề dày kinh nghiệm trên các lĩnh vực kinh tế, xã hội, lịch sử, ngoại giao, văn hóa, nghệ thuật ở các cơ quan TƯ và Hà Nội tham gia soạn thảo bộ luật. Quá trình thực hiện, lấy kiến rộng rãi trong các giai tầng xã hội và các tầng lớp nhân dân, tổ chức đoàn thể quần chúng góp ý kiến để xây dựng bộ luật thuận lợi đi vào cuộc sống.
Bộ trưởng Hà Hùng Cường cho biết, nhiệm vụ trong tháng 9 này, là TP tổ chức tổng kết xong 8 năm thực hiện Pháp lệnh Thủ đô và hệ thống hóa các văn bản pháp quy liên quan đến Pháp lệnh này; đẩy nhanh tiến độ biên dịch quy chế, pháp định của Thủ đô một số nước, nghiên cứu đề xuất với Ban soạn thảo Luật Thủ đô.
Theo Kế hoạch của Bộ Tư pháp, thời gian xây dựng Luật Thủ đô được tiến hành từ giữa tháng 7/2009, hoàn thành trong tháng 5/2010, trình Quốc hội thông qua, chào mừng kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội.
3. Báo Hà Nội mới phản ánh: Theo thông cáo báo chí ngày 9-9 của đại sứ quán Đan Mạch, Đan Mạch và Thụy Điển đã ký thỏa thuận hợp tác ủy nhiệm cho chương trình hợp tác tư pháp mới.
Theo thỏa thuận giữa hai nước, Đan Mạch sẽ thay mặt Thụy Điển hợp tác với Chính phủ Việt Nam và các đối tác khác trong chương trình hợp tác tư pháp. Thỏa thuận này dự kiến sẽ giảm bớt gánh nặng hành chính cho các đối tác của Việt Nam cũng như nâng cao hiệu quả viện trợ hợp tác phát triển của các nhà tài trợ. Chương trình hợp tác tư pháp do Ủy ban châu Âu, Thụy Điển và Đan Mạch đồng tài trợ với 18,7 triệu euro trong năm năm kể từ năm 2010. Chương trình có ba hợp phần gồm: Hỗ trợ VKSND tối cao, TAND tối cao và Bộ Tư pháp; hỗ trợ Liên đoàn Luật sư Việt Nam và Quỹ Hỗ trợ sáng kiến tư pháp nhằm hỗ trợ các thành phần ngoài nhà nước.
Trên đây là điểm báo sáng ngày 10/9/2009, Văn phòng xin báo cáo Lãnh đạo Bộ.
Phòng Tổng hợp - Văn phòng.