Trong buổi sáng ngày 05/6/2009, một số báo chí đã có bài phản ánh những vấn đề lớn của đất nước và những vấn đề liên quan đến công tác tư pháp như sau:
I- THÔNG TIN VỀ NHỮNG SỰ KIỆN NỔI BẬT CỦA ĐẤT NƯỚC
1. Báo Pháp luật thành phố Hồ Chí Minh phản ánh: Ngày 4/6, Sở Y tế TP.HCM cho biết, thêm một trường hợp từ Mỹ trở về đã có kết quả xét nghiệm ban đầu dương tính với virus cúm A/H1N1, tuy nhiên còn phải chờ kết quả xét nghiệm PCR lần 2 mới có kết luận chính xác.
Theo thông tin từ các bệnh viện, 3 bệnh nhân nhiễm cúm A/H1N1 đầu tiên tại Việt Nam đã có kết quả xét nghiệm PCR âm tính. Bác sĩ Phan Văn Nghiệm, trưởng phòng Nghiệp vụ Y Sở Y tế TP.HCM cho biết, hết tuần này cả 3 bệnh nhân đã có thể ra viện.
2. Báo điện tử Vietnamnet có bài Không làm luật kiểu "xếp gạch đặt chỗ". Bài báo phản ánh: Góp ý cho chương trình xây dựng luật năm 2010 tại Hội trường sáng nay (4/6), các ĐBQH cho rằng nên nhanh chóng đưa những dự án luật liên quan đến quốc kế dân sinh như Luật Đất đai sửa đổi vào chương trình. ĐBQH cũng phê bình các bộ trưởng vì tình trạng "xếp gạch đặt chỗ" nhưng lại không chuẩn bị kịp, liên tục phải rút dự luật khỏi chương trình dự kiến. Đồng thời, chưa tận dụng và phát huy trí tuệ xã hội như tham vấn chuyên gia tâm huyết. Luật Đất đai sửa đổi đến nay đã được 7 năm. Vì nhiều bất cập, dự án luật này, theo dự kiến ban đầu sẽ được sửa đổi, trình QH xem xét trong năm 2008. Nhưng rồi phải lùi lại. Và tiếp tục là "phương án dự bị" trong chương trình làm luật năm tới. Có nghĩa, ít nhất phải đến năm 2011, thậm chí 2012 mới được thông qua.
"Đơn thư kiện tụng chủ yếu liên quan đến đất đai. Ở Văn phòng Quốc hội có đợt kéo dài nhiều ngày, hàng trăm người dân bức xúc đến ngồi cửa, ĐBQH chuyên trách cũng không ra được, phải đi cửa sau. Mình đại diện cho dân mà lại phải đi cửa sau để ra, các anh lái xe phải hạ cửa kính xuống bảo "tôi không chở ai cả" thì dân mới cho đi qua", Phó Chủ nhiệm UB Khoa học, Công nghệ và Môi trường QH Nguyễn Đăng Vang cho hay. Ông Vang, cũng như nhiều ĐBQH quyết liệt yêu cầu sớm thông qua Luật Đất đai sửa đổi ngay năm tới để giải tỏa bức xúc xã hội. Nếu ban soạn thảo lúng túng thì nên mời các chuyên gia độc lập cùng xắn tay vào gỡ vướng. "Tình trạng khiếu kiện, mất an ninh, mất trật tự, thậm chí mất cán bộ, dân thiếu tin cũng từ luật này", ĐB Hoàng Ngọc Thái (Ninh Thuận) giải thích.
Do vắng mặt Bộ trưởng Tài nguyên và Môi trường, nên Bộ trưởng Tư pháp Hà Hùng Cường, đứng lên "phân bua": "Quan điểm của ban soạn thảo vẫn là tập trung các vấn đề thu hồi đất, bồi thường tái định cư, tài chính đất đai, giá đất, quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, giao đất, cho thuê đất, giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, thuế thu nhập từ việc chuyển quyền sử dụng đất, hộ gia đình, giải quyết tranh chấp, khiếu nại". Nhưng, các vướng mắc này không nằm ở luật mà ở nghị định. Do đó, trong phiên họp hôm qua (3/6), Chính phủ đã thông qua một nghị định sửa đổi các vướng mắc trên, giao cho Bộ Tài nguyên và Môi trường phối hợp với các bộ, ngành liên quan chỉnh lý, ban hành ngay tháng 7 tới. Như vậy, việc sửa đổi toàn diện Luật Đất đai sẽ lùi cho đến đầu nhiệm kỳ QH khóa XIII.
Các ĐB cũng kêu tình trạng Quốc hội đã phải tốn không ít thời gian lên được khung chương trình xây dựng luật, pháp lệnh cho cả nhiệm kỳ và hàng năm, nhưng chỉ cần dự án nào chưa chuẩn bị kịp hoặc "vấn đề nhạy cảm" thì các cơ quan của Chính phủ "điềm nhiên" tự ý rút ra, không theo một trình tự thủ tục bắt buộc nào. Chưa kể, Ủy ban Thường vụ tuy gửi công văn xin ý kiến ĐB mỗi khi có thay đổi, nhưng lại không công khai ý kiến. Nếu muốn thông qua thì giải thích luật đã nằm trong chương trình, phải biểu quyết thôi. Nhưng nếu không thích, lại đưa ra lập luận "chưa kịp, chưa kỹ". Vậy rốt cuộc, lỗi từ phía cơ quan soạn thảo, hay những người bấm nút? "Không biết tôi có nói quá không, chứ thế này là hết sức tùy tiện", ủy viên Ủy ban Pháp luật QH Ngô Văn Minh bức xúc.Cho nên việc ta đang tự hài lòng rằng chất lượng các luật vẫn tăng là không chính xác. Nhiều luật vừa thông qua chưa ráo mực đã phải sửa.
ĐB Phạm Đức Châu (Quảng Trị) than, thời gian gửi tài liệu ngắn, ĐB khó tham gia, "không tham gia thì không có trách nhiệm, mà tham gia sai thì càng không có trách nhiệm". Ủy viên Ủy ban Tư pháp QH Thái Thị An Chung đề nghị làm rõ trách nhiệm các bộ trưởng đứng đầu cơ quan chủ trì soạn thảo những dự án luật chậm trễ, kém chất lượng. "Nếu cần thiết, cũng phải tính đến việc bỏ phiếu tín nhiệm". Còn theo ông Nguyễn Văn Pha (Quảng Bình), nếu cầu thị lắng nghe chuyên gia thì ban soạn thảo sẽ gỡ được nhiều điểm vướng, giúp ĐB không mất thời gian phân vân nên hay chưa nên thông qua điều khoản nào đó.
3. Báo Thanh niên phản ánh: Liên Hiệp Quốc (LHQ) và nhiều quốc gia đã đánh giá Báo cáo quốc gia về nhân quyền của VN được chuẩn bị công phu, có sự tham gia, đóng góp của nhiều cơ quan nhà nước, các tổ chức chính trị, xã hội, nghề nghiệp và đã nêu một cách toàn diện, cởi mở về chính sách nhất quán đảm bảo quyền con người của VN cùng những kết quả cụ thể theo chính sách này tại VN.
Thông tin này được Thứ trưởng thường trực Bộ Ngoại giao Phạm Bình Minh cho biết tại buổi gặp đại diện ngoại giao đoàn, các tổ chức LHQ, các tổ chức phi chính phủ quốc tế và một số một số tổ chức chính trị, xã hội, nghề nghiệp của VN hôm qua 4.6 tại Hà Nội.
Theo Thứ trưởng Phạm Bình Minh, nhiều nước đánh giá cao nỗ lực của Nhà nước VN trong việc xây dựng nhiều chính sách, văn bản pháp luật quan trọng, cải cách hành chính, tăng cường các cơ chế đảm bảo dân chủ, và phấn đấu đạt những thành tựu to lớn trong phát triển kinh tế, giải quyết các vấn đề xã hội, thúc đẩy bình đẳng giới, chăm lo đời sống vật chất, văn hóa, tinh thần của nhân dân, đặc biệt là những kết quả đạt được trong công cuộc xóa đói, giảm nghèo, hỗ trợ đồng bào dân tộc thiểu số và các nhóm dân cư dễ bị tổn thương như trẻ em, người tàn tật. Theo ông Minh, Nhóm làm việc của Hội đồng Nhân quyền LHQ đã thông qua báo cáo của VN.
4. Báo điện tử Vitinfo phản ánh: Lệnh cấm bắt cá của Trung Quốc ở biển Đông có hiệu lực từ ngày 16/5 đến 01/8, thêm vào đó là việc điều các tàu tuần tra tới khu vực này, đã khiến nhiều ngư dân Việt Nam đang trong cảnh nằm bờ.
Tháng 04/2009, Trung Quốc thành lập Cục Chuyên trách Lãnh hải trực thuộc Bộ Ngoại giao Trung Quốc, nhằm giải quyết các vấn đề liên quan tới biên giới trên bộ và trên biển của Trung Quốc, đặc biệt để giải quyết những tranh chấp trên khu vực biển Đông với các nước trong khu vực thông qua ngoại giao. Trung Quốc cũng cho rằng, lãnh hải và các vùng đặc quyền kinh tế của Trung Quốc ở khu vực biển Đông đang bị xâm phạm và sẽ là nguyên nhân của các vụ va chạm, thậm chí có thể xảy ra xung đột.
Ngày 12/05/2009, Trung Quốc đã cảnh báo các nước trong khu vực nên tránh xa các đảo đang tranh chấp trên biển Đông, đồng thời cũng thông báo với Liên Hợp Quốc rằng các nước đó đã tuyên bố chủ quyền trên các khu vực tranh chấp làm gia tăng những căng thẳng trong khu vực. Tiếp đó, Trung Quốc thông báo lệnh cấm đánh bắt cá tại một số vùng biển trong đó có những khu vực thuộc chủ quyền của Việt Nam trên biển Đông có hiệu lực từ ngày 16/5 đến ngày 1/8/2009. Trước sự việc này, người phát ngôn Bộ ngoại giao, Lê Dũng đã có những phản ứng về lệnh này của Trung Quốc.Nhưng Trung Quốc vẫn bất chấp trước những phản ứng của Bộ ngoại giao Việt Nam và ngày 16/05/2009 Trung Quốc điều tàu Ngư Chính 44183 của tỉnh Quảng Đông tới Hoàng Sa, cuối tháng 5/2009 lại tiếp tục điều 08 tàu tuần tra thuộc ba tỉnh miền Nam Trung Quốc tới biển Đông để giám sát ngư trường.
Với những hành động trên của Trung Quốc đã khiến những ngư dân của Việt Nam đang phải neo tàu, treo lưới. Mặc dù đang vào vụ cá nam nhưng tại bến cá Thọ Quang và dọc sông Hàn của TP Đà Nẵng, mấy trăm thuyền lớn nhỏ phải thả neo dù hiện là mùa đánh bắt cá. Theo thông báo của Trung Quốc, thì từ 12h00 ngày 16/5 đến 12h00 ngày 01/8/2009 tất cả các tàu cá Việt Nam đều không được vào vùng biển từ 12 độ vĩ Bắc trở lên để đánh bắt cá. Khi nghe thông báo này đã làm ngư dân rất bức xúc vì như vậy thì không còn ngư trường để bắt cá nữa. Vì ngư dân miền Trung chủ yếu làm nghề lưới cào, lưới vây (thuộc dạng đánh bắt xa bờ), mà ngư trường chủ yếu của hai nghề này hiện nằm trọn trong vùng biển mà phía Trung Quốc vừa ra thông báo.
Hiện nay có rất nhiều các tàu cá của ngư dân đã chuẩn bị đầy đủ lương thực, dầu, nước, đá ướp lạnh,..vv để chuẩn bị cho một chuyến ra khơi, nhưng lại lo ngại trước sự truy đuổi của các tàu tuần tra của Trung Quốc.Cũng trong tình cảnh “khó làm ăn” nữa của các ngư dân Việt Nam ở phía Nam biển Đông, nơi giáp ranh với biển của Malaysia, trong thời gian 06 tháng đầu năm 2009 đã liên tục xảy ra các vụ tàu cá của Việt Nam bị Malaysia bắt giữ vì bị cho là vi phạm vào lãnh hải của họ. Theo con số thống kê, trong 06 tháng Malaysia đã bắt giữ 40 tàu cá và 464 ngư dân của Việt Nam, trong đó mỗi ngư dân bị bắt sẽ bị phạt tới 100.000 ringgit, thuyền trưởng bị phạt tới 1 triệu ringgit.
II- NHỮNG THÔNG TIN LIÊN QUAN ĐẾN CÔNG TÁC TƯ PHÁP
Báo Pháp luật thành phố Hồ Chí Minh có bài "TP.HCM dẫn đầu hoạt động ngành tư pháp". Bài báo phản ánh: Đó là nhận định của Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường về hoạt động tư pháp và thi hành án của TP.HCM trong cuộc tiếp xúc với Đoàn đại biểu Quốc hội TP tại Bộ Tư pháp vào chiều 3-6. Bộ trưởng nhấn mạnh, TP.HCM không chỉ tiên phong thử nghiệm nhiều chính sách mới về tư pháp và đã đạt nhiều thành công để nhân rộng ra cả nước mà còn là một trong những nơi đào tạo nguồn nhân lực cán bộ tư pháp cho cả nước.
Theo báo cáo của Bộ Tư pháp, hằng năm TP giải quyết trên 99% lượng hồ sơ về hộ tịch, lý lịch tư pháp; là địa phương có số lượng luật sư và tổ chức hành nghề luật sư cao nhất nước. Ngoài ra, TP cũng là địa phương đi đầu trong việc đa dạng hóa hình thức, đối tượng phổ biến, giáo dục pháp luật. Trong đó, Báo Pháp Luật TP.HCM cũng là một kênh tuyên truyền pháp luật có hiệu quả, không chỉ trên địa bàn TP mà còn ở phạm vi cả nước.
Báo cũng có bài “Cựu Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Đình Lộc: Sửa hiến pháp để cải tổ bộ máy nhà nước”. Bài báo phản ánh: Hôm 4-6, theo chương trình làm việc, Quốc hội sẽ thảo luận về dự kiến chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2010. Trong đó, theo đệ trình của Chính phủ, có việc sửa các luật tổ chức bộ máy nhà nước. Tuy nhiên, Ủy ban Pháp luật của Quốc hội cho rằng cần khởi động nghiên cứu sửa đổi hiến pháp 1992 thì mới có cơ sở nghiên cứu sửa các luật này. Trao đổi với Pháp Luật TP.HCM, cựu Bộ trưởng Tư pháp Nguyễn Đình Lộc, người từng tham gia vào quá trình xây dựng Hiến pháp 1992, chia sẻ: Sau Đại hội VI, yêu cầu sửa đổi Hiến pháp 1980 đã được đặt ra. Tuy nhiên, đặc thù của Việt Nam là đổi mới từng bước. Lần sửa đổi đầu tiên vào cuối năm 1988, Quốc hội chỉ điều chỉnh Lời nói đầu, tạo cơ sở pháp lý cho việc thực hiện các chính sách đối ngoại. Lần sửa đổi tiếp theo là giữa năm1989, ở một số điều về tổ chức và hoạt động của HĐND. Còn chuyện đổi mới kinh tế, từ bỏ cơ chế bao cấp sang kinh tế hàng hóa nhiều thành phần mãi tới Hiến pháp 1992 mới ghi nhận.
. Tháng 4-1992, Quốc hội khóa VIII đã thông qua Hiến pháp 1992. Từ đó đến nay, công cuộc đổi mới đã bước tiếp 17 năm. Có thể nhận xét gì về bản hiến pháp hiện hành này, thưa ông?
+ Thành tựu đáng kể nhất của Hiến pháp 1992 là cập nhật được những vấn đề thuộc về thể chế kinh tế. Tuy nhiên, vẫn còn mặt hạn chế là chưa xử lý được những bất cập trong tổ chức bộ máy.
Về cơ bản, bộ máy nhà nước theo Hiến pháp 1992 vẫn theo mô hình Xô-viết với đặc trưng Quốc hội được xác định là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất, HĐND các cấp là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương; Chính phủ và UBND là cơ quan chấp hành. Đến lần sửa đổi năm 2001 có bổ sung thêm nguyên tắc: “Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công và phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp”. Nhưng đến nay đã gần 10 năm, nguyên tắc hiến định ấy vẫn chưa được cụ thể hóa vào các luật tổ chức.
. Vừa rồi, Chính phủ đề nghị đưa vào chương trình xây dựng luật năm 2010 nội dung sửa đổi các luật tổ chức bộ máy. Tuy nhiên, Ủy ban Pháp luật của Quốc hội cho rằng cần khởi động nghiên cứu sửa đổi hiến pháp thì mới có cơ sở nghiên cứu sửa các luật tổ chức. Quan điểm của ông thế nào?
+ Tôi đồng ý với những nhận định của Ủy ban Pháp luật là sửa đổi hiến pháp giờ là nhu cầu bức xúc. Đã đến lúc phải xây dựng một bản hiến pháp mới với đúng tinh thần là một đạo luật cơ bản, với một tư tưởng bao trùm là trọng hiến. Kinh nghiệm hơn 20 năm đổi mới cho thấy cần khẩn trương cải cách toàn diện tổ chức bộ máy nhà nước.
. Vấn đề khó là theo quan điểm hiện hành, phải chờ Đại hội XI tới bổ sung Cương lĩnh 1991 thì mới có thể sửa hiến pháp...
+ Tôi cho là Đảng cần có quyết tâm chính trị, thể hiện rõ bằng một nghị quyết trung ương để mở đường cho việc nghiên cứu sửa đổi hiến pháp ngay từ bây giờ. Sửa hiến pháp là một quá trình cần tiến hành song song với việc nghiên cứu sửa đổi các luật tổ chức, với việc ra các chủ trương, chính sách lớn của Đảng. Thực tế quá trình xây dựng Hiến pháp 1992 cũng vậy. Không chờ Đại hội VII năm 1991 ban hành cương lĩnh chính trị, từ giữa năm 1989, Quốc hội khóa VIII đã ra nghị quyết thành lập Ủy ban Sửa đổi Hiến pháp 1980, nói rất rõ là: “Sửa đổi hiến pháp một cách cơ bản, toàn diện, đáp ứng yêu cầu của giai đoạn cách mạng mới” và đặt mục tiêu trình Quốc hội thông qua vào cuối khóa. Tới Hội nghị Trung ương hai (khóa VII), Ủy ban Sửa đổi Hiến pháp đã ra được bản dự án thứ hai hiến pháp mới để trung ương cho ý kiến.
Về nội dung cũng vậy, Hội nghị Trung ương hai chỉ đạo giữ nguyên thiết chế Hội đồng nhà nước. Nhưng sau đó, Hiến pháp 1992 được ban hành đã bỏ hẳn mô hình chủ tịch tập thể kiểu Hội đồng nhà nước sang mô hình Chủ tịch nước là cá nhân, và chuyển mô hình Hội đồng bộ trưởng sang mô hình Chính phủ với Thủ tướng là người đứng đầu... Tôi nhớ, đi đến quyết định này là một quá trình tranh cãi ghê gớm, bởi nó vượt ra khỏi cả nghị quyết của Đảng.
. Nhưng nếu triển khai theo kịch bản: Đợi Đại hội XI năm 2011 bổ sung cương lĩnh xong rồi bắt tay sửa hiến pháp. Có hiến pháp mới rồi bắt tay sửa các luật tổ chức bộ máy… Ông thấy thế nào?
+ Thế thì phải giữa nhiệm kỳ Quốc hội sau mới cải tổ được bộ máy nhà nước, tức là phải bước sang thập niên thứ hai của thế kỷ XXI. Làm vậy thì đủng đỉnh quá. Theo tôi, yêu cầu sửa đổi hiến pháp bức xúc lắm rồi và cũng đã chín muồi. Đã quá rõ ràng: yếu kém trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước đang là rào cản của công cuộc canh tân đất nước, nhất là khi chúng ta đã bước chân vào toàn cầu hóa.
Đặc thù của Việt Nam trong giai đoạn chuyển đổi vừa qua là đường lối đổi mới không hình thành một lúc mà ra, cũng không phải do một nhóm nào đó khởi xướng. Thực tế là cuộc sống và mỗi người trong bộ máy đều góp phần vào định hình đường lối chung. Đặc biệt, những người trong bộ máy nhà nước, trong các cơ quan soạn thảo luật cùng lúc đóng hai vai: vừa tác chiến, vừa tham mưu. Họ không đơn thuần thể chế hóa chủ trương, chính sách của Đảng từ trên xuống thành pháp luật mà còn thông qua công việc của mình đề xuất, định hình nên chủ trương, chính sách của Đảng. Với đặc điểm đó, hệ thống pháp luật cũng như hiến pháp của ta luôn trong tình trạng vừa thiết kế vừa thi công. Cả hai khâu đó tác động qua lại, điều chỉnh lẫn nhau.
Vậy thì hãy khẳng định quyết tâm chính trị để việc nghiên cứu sửa luật cũng là để phục vụ việc nghiên cứu sửa hiến pháp; nghiên cứu sửa hiến pháp cũng là để phục vụ cho sửa cương lĩnh. Được vậy thì kỳ họp đầu tiên của Quốc hội khóa XIII hoàn toàn có thể thông qua được cả gói hiến pháp và các luật tổ chức. Đây là cơ sở pháp lý bộ máy nhà nước nhiệm kỳ 2011-2016 tổ chức và vận hành theo mô hình mới, đẩy mạnh được công cuộc hội nhập, phát triển kinh tế.
Trên đây là điểm báo sáng ngày 05/6/2009, Văn phòng xin báo cáo Lãnh đạo Bộ.
Phòng Tổng hợp - Văn phòng.