I- THÔNG TIN LIÊN QUAN ĐẾN CÔNG TÁC TƯ PHÁP
1. Báo Công an thành phố Hồ Chí Minh có bài Thua kiện một cán bộ lão thành: UBND tỉnh Hậu Giang vẫn không thi hành án?. Bài báo phản ánh: Đã 85 tuổi đời, được tặng Huy hiệu 65 tuổi Đảng, tuổi cao sức yếu đi lại khó khăn nhưng ông Phạm Tấn Hòa (SN 1929, ngụ P5, TP.Vị Thanh, tỉnh Hậu Giang) vẫn "gõ cửa" các cơ quan chức năng nhờ can thiệp, yêu cầu UBND tỉnh Hậu Giang xem xét bồi thường thỏa đáng khi Nhà nước thu hồi đất của gia đình ông. Giữa năm 2013 Báo CATP từng phản ánh việc này, thế nhưng vì cho rằng ông Hòa đã làm đơn kiện tại tòa nên các cấp chính quyền tỉnh Hậu Giang không giải quyết mà chờ nơi này phán xét.
Theo bản án 17/2013/HCST ngày 25-9-2013 của Tòa án nhân dân (TAND) tỉnh Hậu Giang và quyết định (QĐ) 08/2014/QĐPT-HC ngày 22-1-2014 của tòa phúc thẩm TAND tối cao tại TPHCM, năm 1979 ông Hòa làm đơn gửi Bộ tư lệnh Quân khu 9 xin đất để ở và sản xuất, được cấp 3.000m2 và UBND tỉnh Cần Thơ (cũ) cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (GCNQSDĐ) số H-126868 ngày 8-5-1997. Theo đó, thửa đất này có vị trí sát vách tường nghĩa trang liệt sĩ, ba phía còn lại tiếp giáp các tuyến giao thông. Sau đó, ông Hòa làm thủ tục tặng cho các con gồm Phạm Tấn Trường Sơn, Phạm Thị Thủy Ba, Phạm Thị Thủy Kiều, Phạm Thị Thủy Linh một phần trong khu đất trên, được cơ quan chức năng cấp GCNQSDĐ cho tất cả.
Năm 2005, UBND tỉnh Hậu Giang công bố quy hoạch sử dụng đất. Theo đó, toàn bộ phần diện tích của ông Hòa và các con nằm trong quy hoạch khu hành chính mở rộng của tỉnh. Ban bồi thường thiệt hại - giải phóng mặt bằng (BTTH-GPMB) tỉnh Hậu Giang đã đo đạc (bằng máy), xác định diện tích đất gia đình ông Hòa đang quản lý, sử dụng là 4.674m2 (nhiều hơn phần được cấp trong GCNQSDĐ 774m2) mặc dù các ranh mốc không có gì thay đổi.
Theo QĐ175/2004/QĐ-UB ngày 31-12-2004 của UBND tỉnh Hậu Giang, giá đất của tuyến đường từ cầu Xí nghiệp 406 đến cống Phi Trường (nơi có đất của gia đình ông Hòa) là 2,8 triệu đồng/m2. Năm 2005, Ban BTTH-GPMB đến kiểm kê để tính giá đền bù. Sau đó, ngày 28-11-2006 UBND tỉnh Hậu Giang ban hành QĐ 2388/QĐ-UBND "phê duyệt phương án BTTH - GPMB và tái định cư công trình xây dựng khu hành chính UBND tỉnh", áp giá đền bù 1,12 triệu đồng/m2 (bằng 40% so với mức cũ).
Ông Hòa khiếu nại, yêu cầu áp giá bồi thường theo mức 2,8 triệu đồng/m2 và tính cả 774m2 dôi dư. Ngày 2-4-2008, UBND tỉnh Hậu Giang ban hành QĐ658/QĐ-UBND không chấp nhận vì cho rằng phần đất này "nằm ngoài giấy chứng nhận". Theo "biên bản đối thoại" ngày 4-2-2013, báo cáo 217/BC.TT ngày 7-5-2013 của Thanh tra tỉnh Hậu Giang và công văn 04/NC-VP.UBND ngày 11-7-2013 của Văn phòng UBND tỉnh, các cơ quan trên đều thống nhất đề nghị UBND tỉnh xem xét bồi thường, hỗ trợ ông Hòa theo đúng pháp luật. Thế nhưng UBND tỉnh vẫn không xem xét, giải quyết.
Khổ chủ làm đơn kiện UBND tỉnh Hậu Giang ra TAND tỉnh. Sau nhiều lần hòa giải không thành, ngày 25-9-2013 TAND tỉnh đưa vụ án ra xét xử, "chấp nhận một phần yêu cầu khởi kiện của ông Phạm Tấn Hòa..., hủy một phần QĐ2388 và QĐ658 có phần liên quan đến ông Hòa về việc bồi thường 774m2 đất".
Sau khi bản án có hiệu lực pháp luật, ông Hòa làm đơn yêu cầu cơ quan thi hành án buộc UBND tỉnh thi hành bản án đã được phân xử. Thế nhưng, từ đó đến nay UBND tỉnh vẫn... im lặng!
2. Báo Người Lao động có bài Luật pháp Việt Nam “quá cũ kỹ”?. Bài báo phản ánh: Tại phiên họp ngày 12-8, Ủy ban Thường vụ Quốc hội (QH) đã cho ý kiến về các dự thảo Luật Nhà ở (sửa đổi), Luật Dạy nghề (sửa đổi) và Luật Thi hành án (THA) dân sự (sửa đổi).
Báo cáo về dự thảo Luật THA dân sự (sửa đổi), Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của QH, ông Nguyễn Văn Hiện, nhấn mạnh đến đơn yêu cầu THA và miễn, giảm các khoản thu cho ngân sách nhà nước. Hiện nay, sau khi tòa tuyên án, đương sự phải có đơn yêu cầu THA mới đòi được tài sản. Ủy ban Tư pháp cho rằng quyết định của tòa án có hiệu lực phải nghiêm chỉnh thi hành nên không cần quy định phải có đơn yêu cầu THA, trừ trường hợp người được THA từ bỏ quyền lợi hoặc các bên tự thỏa thuận được.
Chủ tịch QH Nguyễn Sinh Hùng rất đồng tình với quan điểm. Tuy nhiên, khi “chốt” lại nội dung thảo luận, Phó Chủ tịch QH Uông Chu Lưu lại giao cơ quan thẩm tra sửa theo hướng cơ quan THA dân sự chủ động ra quyết định THA và ra quyết định THA theo đơn yêu cầu của đương sự. Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp không đồng tình vì cho rằng để có phán quyết của tòa án, người dân đã phải nộp án phí và trải qua hành trình rất gian khổ.
Bảo vệ quan điểm của cơ quan soạn thảo, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường đề nghị giữ nguyên quy định hiện hành. Ông viện dẫn điều 106 Hiến pháp quy định bản án có hiệu lực phải được thi hành nhưng vẫn phải có quyết định, nhất là án hình sự. Ông Nguyễn Văn Hiện tiếp tục phản bác: “Án hình sự có bản án rồi nhưng phải ra quyết định mới bắt được người ta đi tù. Còn án dân sự thì tài sản vẫn ở đó, cứ thế mà làm”.
Để bảo đảm hiệu lực pháp luật của bản án, Bộ Tư pháp đề xuất miễn, giảm các khoản thu ngân sách nhà nước cho một số đối tượng vì lý do nhân đạo hoặc thực sự khó khăn, không có khả năng THA. Bộ trưởng Hà Hùng Cường cho rằng luật pháp của Việt Nam quá cũ kỹ. Có những vụ án liên quan đến người nghiện hút đã phạt hình sự, cộng thêm 20 triệu đồng nữa mà vẫn “mãi mãi treo, không thi hành được”.
Không đồng ý, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của QH, ông Phan Trung Lý, cho rằng chỉ nên miễn giảm vì lý do nhân đạo. Theo ông, hạn chế trong THA chưa hẳn do pháp luật cũ kỹ mà là do khâu thi hành.
3. Báo Người đưa tin có bài Gặp ai chém người đó, người tâm thần bị kết án... chung thân. Bài bái phản ánh: Thông tin từ Tòa án Nhân dân(TAND) tối cao Hà Nội, ngày 13/8 tới, TAND tối cao sẽ đưa ra xét xử phúc thẩm vụ án giết người với bị cáo là ông Vũ Văn Mạnh (thôn Yên Khê, xã Yên Thường, huyện Gia Lâm, Hà Nội).
Trước đó, ngày 28/4, Hội đồng xét xử (HĐXX) TP Hà Nội đã tuyên phạt bị cáo Vũ Văn Mạnh tù chung thân về tội giết người.
Dẫu vậy, trong hồ sơ vụ án bị can Vũ Văn Mạnh được xác định là “có mắc bệnh tâm thần, bệnh rối loạn cảm xúc lưỡng cực hiện tại giai đoạn trầm cảm nặng, có các triệu chứng loạn thần. Theo phân tích bệnh quốc tế lần thứ 10 năm 1992 về các rối loạn tâm thần và hành vi bệnh có mã số F31.5”.
Cụ thể, trong hồ sơ vụ án có ghi rõ:“Trước, trong và sau khi phạm tội bị can mắc bệnh trên. Bị can bị không năng lực nhận thức và điều khiển hành vi.”
Ngay sau khi có kết quả giám định của Viện giám định pháp y tâm thần trung ương, Viện kiểm sát nhân dân TP Hà Nội đã quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh đối với ông Vũ Văn Mạnh.
Tuy nhiên sau đó, biện pháp áp dụng chữa bệnh bắt buộc với Vũ Văn Mạnh đã bị đình chỉ, tòa án tiếp tục điều tra, truy tố và xét xử bị can. Theo đó, ngày ngày 28/4, Hội đồng xét xử (HĐXX) TP Hà Nội đã tuyên phạt bị cáo Vũ Văn Mạnh tù chung thân về tội giết người.
Mức án này khiến con rể bị cáo Mạnh, anh Đ (con rể bị cáo, cũng là một trong những nạn nhân của vụ án, bị chính bố vợ mình đâm nhát chí mạng) bày tỏ băn khoăn: “Tôi biết bố vợ tôi lúc đó không kiểm soát được hành vi nên mới hành động như vậy. Hôm gây án, tôi thấy mặt bố tôi đỏ bừng lên, đôi mắt đỏ ngầu. Sau đó bố vợ tôi cầm dao định chém con trai, tôi sợ quá nhảy vào can ngăn liền bị bố đâm một nhát vào phía thận trái. Mức án cho ông ấy như vậy là quá nặng”.
4. Báo Hà Nội mới có bài Đưa Hiến pháp vào cuộc sống: Đừng để Hiến pháp phải đợi luật quá lâu. Bài báo phản ánh: Nhận thức rõ vai trò, ý nghĩa của Hiến pháp là văn kiện đặc biệt quan trọng, phản ánh ý chí, nguyện vọng của toàn Ðảng, toàn dân và toàn quân ta; là cơ sở chính trị - pháp lý vững chắc cho công cuộc xây dựng, bảo vệ, phát triển và hội nhập quốc tế của đất nước trong thời kỳ mới, thời gian qua, UBND các tỉnh, thành phố trên cả nước đã tích cực tổ chức triển khai thi hành Hiến pháp và đã đạt được những kết quả nhất định. Đến nay, các sở, ban, ngành, hội đoàn thể ở mỗi địa phương đều đã ban hành kế hoạch và tổ chức triển khai các văn bản của TƯ, của tỉnh, thành phố về nội dung Hiến pháp năm 2013 phù hợp với từng khu vực, địa bàn; quán triệt, tuyên truyền sâu rộng Hiến pháp trong cán bộ, công chức và các tầng lớp nhân dân để bất kỳ ai, dù trình độ thế nào cũng có thể hiểu tinh thần của Hiến pháp, chấp hành các quy định trong Hiến pháp.
Song bên cạnh kết quả đạt được, công tác triển khai thi hành Hiến pháp còn gặp khó khăn do đội ngũ báo cáo viên pháp luật còn mỏng, khả năng nghiên cứu, truyền đạt giới thiệu Hiến pháp năm 2013 chưa cao. Một vấn đề nữa là làm sao để Hiến pháp đi vào đời sống, đầy đủ, toàn diện, đúng như tinh thần không đơn giản khi nguồn tài liệu chính thức về nội dung triển khai thi hành Hiến pháp còn ít, nhiều nội dung chưa được thể chế hóa.
Theo Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của QH, Phó ban Biên tập Hiến pháp sửa đổi Lê Minh Thông, với các vấn đề lớn về tổ chức bộ máy thì việc sửa các luật liên quan sẽ chủ yếu phục vụ cho hoạt động của Nhà nước trong nhiệm kỳ tới. Cho nên lộ trình là phải khẩn trương dự thảo các luật sửa đổi hay ban hành mới để kịp trình Quốc hội thông qua, chậm nhất là tại kỳ họp cuối năm 2015. Quá trình chuẩn bị, Luật Chính quyền địa phương là khó nhất. Bởi Hiến pháp sửa đổi năm 2013 chỉ hiến định các vấn đề mang tính nguyên tắc, tư tưởng. Còn việc tổ chức bộ máy chính quyền địa phương, ở các cấp, các khu vực đô thị, nông thôn thế nào… thì sẽ phải bàn tiếp để đưa vào luật. Việc này lại liên quan tới công cuộc thí điểm không tổ chức HĐND mà tới đây sẽ tổng kết, đánh giá.
Còn theo Bộ Tư pháp, chỉ xét riêng về những điều khoản liên quan đến quyền con người, quyền công dân, cũng có tới 29 luật, pháp lệnh cần được sửa đổi bổ sung, ban hành để phù hợp với quy định của Hiến pháp, mà đây lại đều là luật khó xây dựng. Trong số 29 luật, pháp lệnh này có một số sẽ được ban hành ngay trong năm nay, nhưng cũng có luật, pháp lệnh chưa được đưa vào chương trình chỉnh sửa của năm 2015.
Một ví dụ khác, so với các chương khác trong Hiến pháp, chương về tư pháp có nhiều sửa đổi, bổ sung. Chẳng hạn, lần đầu tiên nguyên tắc tranh tụng được đưa lên thành hiến định, quy định có ngoại lệ xét xử sơ thẩm không có hội thẩm… Rồi hiến định "nghiêm cấm cơ quan, tổ chức, cá nhân can thiệp vào việc xét xử". Với tinh thần đó, các luật tổ chức liên quan đến TAND, Viện KSND cũng sẽ phải khẩn trương sửa đổi, cụ thể hóa xem nội hàm nguyên tắc tranh tụng thế nào, trường hợp nào thì xét xử không cần hội thẩm. Thậm chí có thể phải nghiên cứu sửa Bộ luật Hình sự xem nghiêm cấm can thiệp thế nào, có cần hình sự hóa không.
Luật sư Cao Xuân Vượng (Đoàn Luật sư Hà Nội) khẳng định, các vướng mắc trên đều là vấn đề rất thiết thân đối với cuộc sống của tất cả mọi người dân nhưng không dễ trả lời. Tại hội thảo "Tổ chức bộ máy nhà nước theo Hiến pháp năm 2013" do Tạp chí Nghiên cứu lập pháp (Viện Nghiên cứu lập pháp) và Viện Chính sách công và pháp luật (Liên hiệp Các hội khoa học kỹ thuật Việt Nam) vừa tổ chức, nhiều chuyên gia pháp lý đã thừa nhận, việc hiện thực hóa triển vọng lớn về bảo đảm quyền con người, quyền công dân trong Hiến pháp 2013 sẽ phải vượt qua nhiều thách thức và tiến độ thể chế hóa sẽ khó sớm hoàn thành trong điều kiện hiện nay.
Thực tế cũng cho thấy, không chỉ có những nội dung của Hiến pháp cần thể chế hóa mới có thể thực hiện, ngay cả với những dự án luật đã xây dựng, có phạm vi điều chỉnh vô cùng rộng lớn, tác động đến công tác quản lý công dân, quyền con người cũng còn rất nhiều điều cần bàn. Cụ thể, dự án Luật Hộ tịch trình ra Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề xuất một quy định vừa mang tính chuyển tiếp, vừa mang tính ủy quyền lập pháp đáng phải suy nghĩ "Chính phủ quy định thủ tục đăng ký hộ tịch trong giai đoạn chuyển tiếp cho đến khi xây dựng xong cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, chậm nhất đến hết ngày 31-12-2019 phải thực hiện thống nhất trên toàn quốc thủ tục đăng ký hộ tịch theo quy định của luật này". Như vậy, Ban soạn thảo đề xuất luật thông qua vào năm 2016 nhưng chỉ có chương cơ sở dữ liệu hộ tịch, chương quản lý nhà nước là có hiệu lực thi hành. Toàn bộ các quy định về thủ tục lại bị chờ cho đến hết năm 2019 quả là rất vô lý.
Để Hiến pháp không bị "treo", đợi luật, hơn lúc nào hết, đây là thời điểm Chính phủ và các bộ, ngành phải dồn sức nghiên cứu, nâng cao chất lượng, đẩy nhanh tiến độ làm luật. Đồng thời rà soát, lập danh mục đề xuất văn bản quy phạm pháp luật cần phải dừng thi hành, bãi bỏ, sửa đổi.
5. Báo Lao động có bài Văn bản nào... to nhất?. Bài báo phản ánh: Hiện nay, các luật, pháp lệnh ở nước ta đang được xây dựng theo nguyên tắc "luật khung". Theo đó, các văn bản luật có tính chất “khung”, vì có nhiều điều khoản chỉ dừng lại ở những quy định mang tính nguyên tắc hoặc chung nhất, chưa đạt đến một sự điều chỉnh cụ thể, rõ ràng và đầy đủ, do vậy chưa thể áp dụng ngay vào thực tiễn. Cần có các văn bản quy phạm pháp luật có giá trị pháp lý thấp hơn quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành luật.
Hơn nữa, nội dung của các luật chưa đầy đủ để có cơ sở quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành; do vậy, không ít trường hợp văn bản quy định chi tiết không chỉ dừng lại ở việc cụ thể hóa các điều luật đã có mà còn phải có thêm những quy định mới.
Nguyên tắc “luật khung” phù hợp với nền kinh tế nước ta trong 20 năm qua khi các quan hệ xã hội – đối tượng điều chỉnh của luật chưa hoàn thiện và ổn định, do đó, tính dự báo không cao; Trình độ làm luật nói chung và của một số ban soạn thảo còn thấp; áp lực rất lớn từ chương trình lập pháp trong các nhiệm kỳ của Quốc hội.
Tuy nhiên, "luật khung" tạo ra sự thiếu minh bạch nghiêm trọng, gây phức tạp và khó khăn cho quá trình thực thi luật, phần nào kìm hãm sự phát triển của nền kinh tế cũng như của văn minh pháp lý và tiến bộ xã hội. Quan trọng hơn, "luật khung" tạo ra một hệ thống pháp luật gồm nhiều tầng nấc, nhiều cấp độ văn bản quy phạm pháp luật có giá trị pháp lý khác nhau giữa lý thuyết và thực tế. Hiện nay, theo lý thuyết thì: Hiến pháp > luật > nghị định > thông tư hướng dẫn. Nhưng trong thực tế thì ngược lại, một số điều của hiến pháp chưa có hiệu lực thực tế nếu chưa có luật. Luật ban hành chưa đi vào cuộc sống nếu chưa có nghị định. Nghị định cũng bị "treo" nếu chưa có thông tư hướng dẫn. Từ đó, thứ bậc của các văn bản quy phạm pháp luật bị đảo ngược: Hiến pháp < Luật < Nghị định < Thông tư hướng dẫn. Hay nói cách khác, thông tư hướng dẫn của các Bộ, cơ quan ngang bộ là văn bản quy phạm pháp luật (QPPL) "to nhất".
Hệ quả tiếp theo của tình trạng thông tư "to nhất" là tạo ra một hệ thống pháp luật thiếu minh bạch, làm giảm niềm tin của người dân vào pháp luật. Báo cáo giải trình của Bộ Tư pháp về xây dựng luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật đã nhận định: "Tình trạng nợ đọng văn bản quy định chi tiết thi hành luật, pháp lệnh vẫn đang là nguyên nhân hạn chế hiệu lực thực tế của cả hệ thống pháp luật; chưa có cơ chế kiểm soát chặt chẽ việc xây dựng, ban hành thông tư dẫn đến nhiều văn bản không phù hợp với thực tế...".
Tình trạng chậm ban hành văn bản quy định chi tiết, đưa vào văn bản quy định chi tiết những nội dung phục vụ cho lợi ích cục bộ, lợi ích nhóm, gây thiệt hại lớn cả về vật chất và thời gian cho công dân và các doanh nghiệp có nguyên nhân từ sự thiếu vắng một quy trình lập pháp khoa học. Việc quyết định xây dựng và ban hành một đạo luật chưa thực sự dựa trên những đề án đã được chuẩn bị kỹ càng về mặt chính sách và những định hướng nội dung điều chỉnh; thiếu kiên quyết trong thực hiện quy trình làm luật và xử lý vi phạm. Đó là tình trạng không thể chấp nhận trong việc xây dựng một nhà nước pháp quyền XHCN.
Việc sửa đổi Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật đã chính thức khởi động. Thiết nghĩ, sau hơn 20 năm đổi mới, hệ thống luật ở nước ta đã tương đối đầy đủ. Trong những năm tới, việc nghiên cứu, soạn thảo các luật mới hoàn toàn sẽ rất ít, chủ yếu là luật sửa đổi và luật sửa đổi, bổ sung một số điều của luật đã có. Vì vậy, đã đến lúc cần "chia tay" với "Luật khung" mà trước hết là không coi thông tư hướng dẫn chi tiết của các bộ, cơ quan ngang bộ là văn bản quy phạm pháp luật mà chỉ là văn bản hành chính trong điều hành của bộ. Chỉ khi đó, các doanh nghiệp mới thoát khỏi nỗi khổ vì lợi ích cục bộ, lợi ích nhóm trong các thông tư và có quyền khởi kiện ra toà hành chính đòi bồi thường thiệt hại đối với những thông tư quy định trái Hiến pháp và các luật liên quan.
II- THÔNG TIN KHÁC
Báo Điện tử Chính phủ có bài Thuốc chữa Ebola: WHO chính thức "gật đầu" với ZMapp. Bài báo phản ánh: Sau cuộc họp các chuyên gia về đạo đức y tế tại Geneva, ngày 12/8, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã quyết định cho phép sử dụng loại thuốc ZMapp chưa qua thử nghiệm lâm sàng trên người bệnh cho các bệnh nhân mắc virus Ebola nguy hiểm.
Dịch Ebola tại Tây Phi nghiêm trọng nhất trong vòng 40 năm qua đã khiến hơn 1.013 người thiệt mạng và hơn 1.848 người nhiễm bệnh. WHO đã tuyên bố đây là vấn đề y tế khẩn cấp toàn cầu.