Thay thế cho Nghị định số 72/2001/NĐ-CP được ban hành cách đây gần 8 năm, ngày 07/5/2009, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 42/2009/NĐ-CP đặt ra những tiêu chí, nguyên tắc mới để phân loại đô thị. Nghị định này sẽ có hiệu lực từ ngày 02/7/2009.
Theo Nghị định mới, cơ sở để phân loại đô thị dựa trên 6 tiêu chuẩn: Chức năng đô thị, quy mô dân số, mật độ dân số, tỷ lệ lao động phi nông nghiệp, hệ thống công trình hạ tầng đô thị (gồm hệ thống công trình hạ tầng xã hội và hệ thống công trình hạ tầng kỹ thuật) và kiến trúc, cảnh quan đô thị.
Trên cơ sở các tiêu chuẩn trên, đô thị được phân thành 6 loại, trong đó đô thị loại đặc biệt là thành phố trực thuộc Trung ương có các quận nội thành, huyện ngoại thành và các đô thị trực thuộc (yêu cầu đối với loại đô thị này là quy mô dân số toàn đô thị từ 5 triệu người trở lên, mật độ dân số khu vực nội thành từ trên 15.000 người/km2, tỷ lệ lao động phi nông nghiệp tối thiểu đạt 90% so với tổng số lao động…). Đô thị loại I, loại II có thể là đô thị trực thuộc tỉnh hoặc là đô thị trực thuộc Trung ương. Đô thị trực thuộc Trung ương có các quận nội thành, huyện ngoại thành và có thể có các đô thị trực thuộc. Đô thị trực thuộc tỉnh là thành phố thuộc tỉnh có các phường nội thành và các xã ngoại thành. Đô thị loại III là thành phố hoặc thị xã thuộc tỉnh có các phường nội thành, nội thị và các xã ngoại thành, ngoại thị. Đô thị loại IV là thị xã thuộc tỉnh có các phường nội thị và các xã ngoại thị. Đô thị loại IV, đô thị loại V là thị trấn thuộc huyện có các khu phố xây dựng tập trung và có thể có các điểm dân cư nông thôn.
Nghị định cũng quy định, việc điều chỉnh mở rộng địa giới đô thị phải căn cứ vào quy hoạch xây dựng đô thị được cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt. Các khu vực điều chỉnh mở rộng địa giới phải được đầu tư xây dựng đạt được những tiêu chuẩn cơ bản về phân loại đô thị.
Với khu vực dự kiến hình thành đô thị mới phải có quy hoạch xây dựng đô thị được cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt và đã được đầu tư xây dựng về cơ bản đạt các tiêu chuẩn phân loại đô thị. Trường hợp đặc biệt theo yêu cầu quản lý lãnh thổ, chủ quyền quốc gia hoặc quản lý phát triển kinh tế - xã hội, việc quyết định cấp quản lý hành chính của một khu vực có thể được cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền quyết định trước khi khu vực đó được đầu tư xây dựng đạt được những tiêu chuẩn cơ bản về phân loại đô thị.
Tính đến 01/01/2009, nước ta đã có 747 đô thị các loại, trong đó có hai đô thị loại đặc biệt, bốn đô thị loại I (hiện số đô thị loại I đã nâng lên 5, thêm Đà Lạt), 12 đô thị loại II, 44 đô thị loại III, 45 đô thị IV, 639 đô thị loại V, với tổng dân số xấp xỉ 30 triệu người.
Khánh Ngọc