Luật đang có “lỗ hổng lớn”
Bộ luật Hình sự (BLHS) sửa đổi năm 2009 có hiệu lực từ ngày 01/01/2010 đã quy định 11 tội danh về tội phạm môi trường. Mức phạt tiền trong các tội danh này cũng được quy định theo hướng tăng lên. Những tưởng đây là “cây gậy sắt” trong xử lý tội phạm môi trường nhưng thực tế lại không như vậy.
Nhìn lại nhiều năm thi hành BLHS cho thấy, việc xử lý tội phạm môi trường còn hết sức khó khăn, ồn ào nhất trong lịch sử về môi trường có lẽ là sự kiện của Công ty Vedan. Theo ước tính, Vedan có thể xả nước thải ra sông Thị Vải tới 5.000 m3/ngày. Và việc xả thải vô tội vạ này đã diễn ra từ năm 1994, khi Vedan mới bắt đầu hoạt động. Sau nhiều lần thanh kiểm tra, thương thảo, dư luận tốn không ít thời gian, công sức cho vụ việc này, cuối cùng Vedan mới chịu phạt hơn 200 triệu và bị truy thu trên 120 tỷ phí bảo vệ môi trường - một kết thúc mà nhiều người đã dự báo trước. Hành vi nguy hiểm thì đã rõ nhưng cuối cùng cũng chỉ dừng lại ở xử lý hành chính.
Theo Cục Cảnh sát phòng chống tội phạm về môi trường, mỗi năm toàn lực lượng phát hiện khoảng 5-6 ngàn vụ vi phạm pháp luật về môi trường, tuy nhiên việc xử lý hình sự chỉ dừng lại ở con số hơn trăm, thậm chí có năm chỉ là hàng chục. Ngoài lý do tội phạm về môi trường ngày càng tinh vi, khó phát hiện thì việc không thể xử lý hình sự theo nhận định của nhiều chuyên gia là do chính các quy định của pháp luật.
Thiếu tướng Nguyễn Xuân Lý cho rằng, các văn bản hướng dẫn thi hành BLHS về tội phạm môi trường hiện nay đang rất thiếu. Các khái niệm cơ bản như “nghiêm trọng, rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng, gây hậu quả lớn…” lại chưa được làm rõ dẫn đến việc khó áp dụng. Còn ông Phạm Văn Lợi, Viện trưởng Viện Khoa học quản lý môi trường, Tổng cục Môi trường thì cho rằng, BLHS quy định chỉ truy cứu trách nhiệm hình sự đối với cá nhân vi phạm pháp luật hình sự mà chưa quy định đối với pháp nhân là “lỗ hổng lớn của pháp luật”.
Ông Nghiêm Vũ Khải, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học công nghệ và môi trường của Quốc hội cũng bức xúc “ta có luật, có chế tài xử lý nhưng vì sao chưa xử lý được ai, trong khi các hành vi vi phạm pháp luật về môi trường ngày càng trầm trọng”.
Đem người đứng đầu ra “xử” là khả thi?
Xử lý nghiêm tội phạm về môi trường điều quan trọng cũng theo ông Phạm Văn Lợi, Viện trưởng Viện khoa học quản lý môi trường là cần phải sửa đổi, bổ sung một cách cơ bản BLHS, trong đó phải thiết lập chế định trách nhiệm hình sự của pháp nhân nhằm xử lý về mặt hình sự các hành vi vi phạm của các doanh nghiệp trong điều kiện hiện nay.
Phó Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Chánh án Tòa án Quân sự Trung ương Trần Văn Độ đồng quan điểm: cần quy định về trách nhiệm hình sự của pháp nhân vì thực tế nhiều vụ pháp nhân vi phạm không xử lý được, nhất là nhóm tội phạm về kinh tế. Một chủ trương được cả tập thể quyết định rồi dẫn đến làm sai, nhưng lại chỉ có một cá nhân chịu trách nhiệm là không hợp lý.
Tuy nhiên, theo Luật sư Cao Minh Triết, Đoàn Luật sư tỉnh Tiền Giang thì quy định về tội phạm môi trường còn một số thiếu sót nhưng cơ bản là đủ để xử lý, vấn đề là chúng ta có làm hay không. “Nếu một doanh nghiệp vi phạm nghiêm trọng về môi trường thì không ai khác, người đứng đầu doanh nghiệp đó phải chịu trách nhiệm hình sự. Giải quyết theo hướng đó sẽ có kết quả chứ không phải cứ tự bó tay mình như hiện nay” - Luật sư Triết đề nghị.
Bên cạnh đó, việc sửa đổi BLHS cũng cần có sự thống nhất, đồng bộ với các hệ thống pháp luật liên quan như Luật Xử lý vi phạm hành chính, Luật Bảo vệ môi trường…. Trong khi chờ sửa đổi BLHS thì nhiều ý kiến cho rằng cần có hướng dẫn ngay đối với các dấu hiệu “gây hậu quả nghiêm trọng” “gây hậu quả rất nghiêm trọng” và “gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng”, đồng thời quy định đối với một số loại tội phạm chỉ cần thực hiện hành vi phạm tội có cấu thành hình thức là đã truy cứu trách nhiệm hình sự, hậu quả (nếu có) chỉ là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự. Việc tăng cường công tác phối hợp thanh tra, kiểm tra, kết hợp với điều tra xử lý nghiêm các hành vi vi phạm cũng được cho là một biện pháp mạnh để giảm thiểu các vi phạm này.
Bình An