Ngày 8/12, Trường Đại học Luật Hà Nội phối hợp với Hiệp hội Nhãn hiệu Quốc tế (INTA) tổ chức Hội thảo quốc tế “Thực thi quyền sở hữu trí tuệ - IP Enforcement”.
Phát biểu khai mạc Hội thảo, PGS.TS Nguyễn Bá Bình Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Luật Hà Nội nêu rõ, Việt Nam đang đứng trước những cơ hội lớn để phát triển và bứt phá trong tiến trình hội nhập quốc tế sâu rộng. Đổi mới sáng tạo được xác định là động lực tăng trưởng chiến lược; khoa học - công nghệ là nền tảng quan trọng thúc đẩy sức cạnh tranh của nền kinh tế; tài sản trí tuệ ngày càng trở thành nguồn lực then chốt của quốc gia. Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị đã khẳng định yêu cầu đổi mới mạnh mẽ mô hình phát triển dựa trên tri thức, công nghệ và sáng tạo - trong đó pháp luật về sở hữu trí tuệ (SHTT) giữ vai trò trụ cột nhằm bảo vệ giá trị tài sản trí tuệ, khuyến khích sáng tạo, nâng cao chất lượng nghiên cứu, cũng như thu hút dòng đầu tư chiến lược, chất lượng cao vào Việt Nam.
Song hành với những cơ hội trên là thách thức không nhỏ. Thực tiễn cho thấy tình trạng xâm phạm quyền SHTT ngày càng tinh vi, phức tạp, đặc biệt trong môi trường số, thương mại điện tử xuyên biên giới và sự phát triển nhanh của công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo, in 3D… Công tác thực thi quyền SHTT vì vậy đang chịu nhiều sức ép từ hạn chế về nguồn lực, kỹ thuật, phối hợp liên ngành, cũng như sự cần thiết phải nâng cao nhận thức xã hội về vai trò then chốt của SHTT trong phát triển kinh tế - xã hội.
PGS.TS Nguyễn Bá Bình Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Luật Hà Nội phát biểu.
Trong bối cảnh đó, PGS.TS Nguyễn Bá Bình tin tưởng Hội thảo là diễn đàn học thuật thiết thực và hiệu quả để các chuyên gia SHTT, các thẩm phán, luật sư, các nhà khoa học các nước ngoài và Việt Nam chia sẻ thông tin, kinh nghiệm quý báu, cùng phân tích những thách thức và gợi mở các giải pháp nhằm tăng cường hiệu quả thực thi quyền SHTT tại Việt Nam.
Về việc thực thi quyền sở hữu trí tuệ và những thách thức từ những công nghệ mới LS Lê Xuân Lộc nêu rõ, kỷ nguyên số đã làm thay đổi căn bản cách thức sáng tạo, khai thác và thực thi quyền SHTT trên toàn cầu. Tại Việt Nam, tiến trình chuyển đổi số quốc gia và sự phổ biến của các nền tảng trực tuyến đã làm gia tăng đáng kể mức độ phức tạp của các hành vi xâm phạm quyền, trong khi các cơ chế thực thi truyền thống chưa theo kịp tốc độ của công nghệ mới.
Theo đó, LS Lê Xuân Lộc đề xuất cần cập nhật và hoàn thiện khung pháp lý về SHTT và các luật liên quan là nền tảng thiết yếu để bảo vệ tài sản trí tuệ trong bối cảnh công nghệ số. Việt Nam hiện đang tiến hành hoàn thiện Luật SHTT, đồng thời soạn thảo Luật Công nghệ số và Luật Dữ liệu nhằm bảo vệ đầy đủ các loại tài sản trí tuệ mới, bao gồm tác phẩm số, dữ liệu lớn và các sản phẩm do AI tạo ra. Việc bổ sung quy định này trong dự thảo Luật SHTT cho phép chủ sở hữu quyền SHTT tự xác định giá trị tài sản, lập danh mục quản trị riêng và sử dụng quyền SHTT trong giao dịch thương mại, góp vốn, huy động vốn theo quy định pháp luật, là bước đi quan trọng. Đồng thời, việc xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về giá trị quyền SHTT đã giao dịch, cùng với hướng dẫn phương pháp xác định giá trị, sẽ tạo hành lang pháp lý rõ ràng.
Các đại biểu trao đổi tại Hội thảo.
Bên cạnh đó, tham khảo kinh nghiệm quốc tế là hướng đi thiết thực để định hình chính sách phù hợp; ứng dụng công nghệ trong quản lý và thực thi SHTT là giải pháp then chốt trong kỷ nguyên số. Công nghệ blockchain có thể thiết lập hệ thống xác thực quyền sở hữu số, tạo “dấu vân tay số” cho mỗi tác phẩm, nhãn hiệu, bằng sáng chế; theo dõi lịch sử giao dịch; chống sao chép và gian lận, đồng thời nâng cao minh bạch trong quản lý; nâng cao năng lực thực thi và thúc đẩy hợp tác liên ngành là yêu cầu tất yếu.
Về giải quyết tranh chấp quyền SHTT ở Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam (VIAC), GS. TS Lê Hồng Hạnh, Chủ tịch VIAC cho biết, VIAC là một trong một trong số 43 trung tâm trọng tài đang hoạt động ở Việt Nam. Theo thống kê của cơ sở dữ liệu pháp luật Việt Nam thuvienphapluat.vn, VIAC là trung tâm trọng tài lớn nhất, có uy tín nhất ở Việt Nam và là một trong những trung tâm trọng tài quốc tế nổi tiếng ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương Mặc dù tranh chấp quyền SHTT được Luật SHTT 2005 quy định có thể tài phán trọng tài lẫn tài phán tư pháp song thực tế VIAC nhận được không đáng kể các vụ kiện về quyền SHTT. Thống kê các các vụ kiện mà VIAC thụ lý giải quyết theo lĩnh vực năm 2024 không cho thấy các vụ kiện liên quan đến tranh chấp về SHTT.
Có nhiều lý do để giải thích thực trạng nêu trên. Thứ nhất, tài phán trọng tài vẫn chưa phải là lựa chọn phổ biến của doanh nghiệp và những cá nhân trong 3 thập kỷ vừa qua. Thứ hai, tranh chấp quyền SHTT thường gắn liền với những nội dung phức tạp, có độ bao phủ phần lớn các quan hệ xã hội phát sinh từ hoạt động khoa học, công nghệ, sáng tạo, đổi mới. Thứ ba, một trong những điều kiện tiên quyết việc giải quyết tranh chấp bằng tài phán trọng tài là cả các bên có thỏa thuận trọng tài và thỏa thuận đó không bị coi là vô hiệu theo Điều 18 Luật Trọng tài thương mại 2010.
Tăng cường hiệu quả thực thi quyền sở hữu trí tuệ.
Từ thực tiễn tại VIAC, GS. TS Lê Hồng Hạnh đưa ra một số ý kiến cụ thể như: VIAC luôn sẵn sàng và hoàn toàn có năng lực giải quyết các tranh chấp về quyền SHTT. Trong giai đoạn hiện tại, VIAC đang chuẩn bị các điều cần và đủ để đáp ứng được yêu cầu của một trung tâm trọng tài quốc tế có khả năng giải quyết các tranh chấp phát sinh từ bất cứ lĩnh vực nào được pháp luật Việt Nam và pháp luật các quốc gia coi là thuộc thẩm quyền của tài phán trọng tài; giải quyết tranh chấp quyền sở hữu trí tuệ bằng tài phán trọng tài rất cần được chú trọng không chỉ ở khía cạnh nâng cao nhận thức của doanh nghiệp mà cả ở việc hoàn thiện thể chế…
Hội thảo diễn ra với 3 phiên tập trung các nội dung về xu hướng phát triển về lệnh cấm, bồi thường thiệt hại và thực thi phán quyết; từ bảo hộ đến thực thi: Các cách tiếp cận chiến lược đối với quyền SHTT và trọng tâm về cơ chế thực thi thông qua hải quan tại Việt Nam; trí tuệ nhân tạo: Quyền tác giả và Tác giả; giải quyết tranh chấp xâm phạm quyền SHTT trực tuyến, đặc biệt trong lĩnh vực nhãn hiệu: Phân tích hành vi xâm phạm, biện pháp khắc phục và vai trò của các bên trung gian trên môi trường mạng; những thách thức mới trong việc thực thi quyền SHTT phát sinh từ hoạt động thương mại trực tuyển; phân định ranh giới và xác định trách nhiệm hình sự đối với tội phạm giả mạo đa khách thể (có sự chồng lấn giữa tội sản xuất hàng giả và tội xâm phạm nhãn hiệu) theo Bộ luật Hình sự Việt Nam; thực thi quyền SHTT và những thách thức từ những công nghệ mới - Góc nhìn từ Việt Nam hiện tại và tương lai.
T.Oanh