Trong buổi sáng ngày 28/7/2009, một số báo chí đã có bài phản ánh những vấn đề lớn của đất nước và những vấn đề liên quan đến công tác tư pháp như sau:
I- THÔNG TIN VỀ NHỮNG SỰ KIỆN NỔI BẬT CỦA ĐẤT NƯỚC
1. Báo Điện tử Đài tiếng nói Việt Nam phản ánh: ngày 27/7 tại tỉnh Bình Định, Văn phòng BCĐ Trung ương về phòng, chống tham nhũng phối hợp với Thường trực BCĐ phòng, chống tham nhũng 15 tỉnh, thành phố khu vực Miền Trung - Tây Nguyên tổ chức Hội nghị giao ban 6 tháng đầu năm 2009.
Tại Hội nghị, các đại biểu đánh giá những kết quả đã đạt được, nêu một số mặt hạn chế, thiếu sót và thảo luận, đề xuất giải pháp phát hiện, xử lý các hành vi tham nhũng cũng như khen thưởng, bảo vệ người tố cáo.
Từ nay đến cuối năm, các địa phương tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền về phòng, chống tham nhũng; chủ động rà soát, xây dựng và hoàn thiện thể chế về phòng, chống tham nhũng trên từng địa bàn; tăng cường chỉ đạo, đôn đốc các cơ quan chuyên trách giải quyết nhanh, dứt điểm những tố cáo về tham nhũng. Bên cạnh đó, các địa phương cũng tập trung nâng cao chất lượng điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án tham nhũng phục vụ việc chuẩn bị Đại hội Đảng các cấp vào năm 2010.
Ông Vũ Tiến Chiến, Uỷ viên Trung ương Đảng, Chánh văn phòng Ban chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng cho biết: “Qua hơn 2 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 3 về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong công tác phòng chống tham nhũng, chống lãng phí và Luật phòng chống tham nhũng, các tỉnh khu vực miền Trung Tây Nguyên đã có sự tập trung chỉ đạo quyết liệt và coi đây là công tác trọng tâm của tỉnh. Đến thời điểm này, có thể nói là công tác phòng chống tham nhũng đã đạt được những kết quả bước đầu, có những chuyển biến hết sức rõ nét”.
Báo cũng có bài: “Công đoàn Việt Nam góp phần tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc”. Theo báo, 80 năm qua, Công đoàn Việt Nam đã đoàn kết tập hợp giai cấp công nhân Việt Nam phát huy vai trò tiên phong trong sự nghiệp cách mạng.
Chiều 27/7, tại Hà Nội, đoàn đại biểu Uỷ ban Trung ương MTTQ Việt Nam do đồng chí Huỳnh Đảm, Uỷ viên TW Đảng, Chủ tịch Uỷ ban Trung ương MTTQ Việt Nam dẫn đầu đã tới chúc mừng Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam nhân kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập Công đoàn Việt Nam (28/7/1929-28/7/2009).
Tại buổi tiếp, Chủ tịch Huỳnh Đảm chúc tổ chức Công đoàn Việt Nam không ngừng lớn mạnh, phát huy tốt vai trò thành viên của MTTQ Việt Nam trong thời kỳ mới và nhấn mạnh: MTTQVN luôn tự hào về giai cấp công nhân và tổ chức công đoàn Việt Nam. 80 năm qua, Công đoàn Việt Nam đã đoàn kết tập hợp giai cấp công nhân Việt Nam phát huy vai trò tiên phong trong sự nghiệp cách mạng; lực lượng nòng cốt trong liên minh giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức làm nền tảng của khối đại đoàn kết toàn dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng; đóng góp trực tiếp, to lớn vào sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ đất nước.
Chủ tịch Huỳnh Đảm tin tưởng, các cấp công đoàn, cùng toàn thể đoàn viên công đoàn, công nhân, viên chức, người lao động trong cả nước tiếp tục nỗ lực học tập và làm theo tấm gương đạo đức Chủ tịch Hồ Chí Minh, phát huy sứ mạng lịch sử to lớn của giai cấp công nhân Việt Nam, góp phần xứng đáng vào sự nghiệp đại đoàn kết toàn dân tộc, đi đầu trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá, hội nhập kinh tế quốc tế, đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, vì dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.
Thay mặt Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, Chủ tịch Đặng Ngọc Tùng đã cảm ơn sự quan tâm của Uỷ ban Trung ương MTTQ Việt Nam tới tổ chức Công đoàn Việt Nam và hứa sẽ luôn luôn làm trò trách nhiệm của mình góp phần cho khối đại đoàn kết toàn dân tộc ngày càng vững mạnh.
2. Trang thông tin VietnamPlus, Thông tấn xã Việt Nam có bài: “Bế mạc Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN”. Theo báo, Sau 5 ngày làm việc, ngày 23/7, Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á lần thứ 42 (AMM-42) đã bế mạc tại đảo Phuket, miền Nam Thái Lan.
Phát biểu bế mạc hội nghị, Ngoại trưởng Thái Lan Kasit Piromya đồng thời là Chủ tịch Ủy ban Thường trực của AMM-42, nhấn mạnh AMM-42 đã thành công trên nhiều phương diện.
Theo Ngoại trưởng Kasit, việc Mỹ tham gia Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác Đông Nam Á (TAC) và các nước tham gia Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF) thông qua Tuyên bố Tầm nhìn ARF, sẽ tạo bước chuyển biến quan trọng trong quá trình gìn giữ sự ổn định, tăng cường hợp tác và phát triển của khu vực trong thời gian tới.
Trong thời gian diễn ra hội nghị, các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN đã thảo luận nhiều biện pháp cụ thể để tiếp tục thúc đẩy việc đưa Hiến chương ASEAN (đã có hiệu lực từ ngày 15/12/2008) vào thực tế cuộc sống.
Các bộ trưởng cũng nhất trí cần tiếp tục ưu tiên hợp tác nhằm thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các nước thành viên, coi đó là nhân tố quan trọng bảo đảm xây dựng thành công Cộng đồng ASEAN, đồng thời tiếp tục thúc đẩy và mở rộng hợp tác với các nước đối thoại nhằm hướng tới mục tiêu hòa bình và ổn định lâu dài trong khu vực.
II- NHỮNG THÔNG TIN LIÊN QUAN ĐẾN CÔNG TÁC TƯ PHÁP
Báo Pháp luật thành phố Hồ Chí Minh có bài: “Nhà ở trong khu quy hoạch: Công chứng cho bán, quận lại không”. Theo báo, Tréo ngoe này phát sinh do các cơ quan công chứng không biết đã có quyết định thu hồi đất (!).
Ông L. có một căn nhà tại phường Bình Khánh, quận 2, thuộc quy hoạch khu đô thị mới Thủ Thiêm. Đây là khu vực mà từ năm 2001, UBND TP.HCM đã ban hành Chỉ thị số 34 cấm việc mua bán, chuyển nhượng nhà đất. Đến năm 2002, UBND TP đã ra quyết định thu hồi đất của khu quy hoạch này.
Tháng 8-2007, ông L. đến Phòng Công chứng số 5 TP.HCM lập hợp đồng ủy quyền cho bà T. thay mình làm thủ tục nhận tiền bồi thường, hỗ trợ khi căn nhà bị giải tỏa. Cùng ngày, ông L. lập hợp đồng bán nhà cho bà T. với giá 700 triệu đồng và hợp đồng này cũng được phòng trên giải quyết ngay.
Làm trong ngành đường sắt, phải đi công tác liên tục nên ông L. giao hẳn việc sang tên nhà cho bà T. Đến khi về hưu vào cuối năm 2008, ông mới phát hiện căn nhà không được quận cho sang tên vì vướng quy hoạch. Hậu quả, ông không được đăng ký mua nhà dành cho người có thu nhập thấp vì vẫn còn đứng chủ quyền nhà.
Đầu năm 2009, ông L. kiện bà T. ra tòa với yêu cầu được hủy bỏ hợp đồng ủy quyền và hợp đồng mua bán nhà nêu trên. Ông đề nghị trả cho bà T. số tiền đã nhận kèm thêm lãi suất. Đổi lại, bà T. phải hoàn trả cho ông số tiền bồi thường mà bà đã nhận thay ông với tư cách của người được ủy quyền...
Vụ án được TAND quận 2 xử sơ thẩm vào tháng 6-2009. Cho rằng tại thời điểm ký kết hợp đồng thì căn nhà không bị tranh chấp, không có quyết định ngăn chặn của cơ quan thẩm quyền, hợp đồng mua bán nhà của hai bên phù hợp cả về nội dung lẫn hình thức, HĐXX đã tuyên xử cho ông L. thua kiện. Theo đó, bà T. được quyền liên hệ với các cơ quan chức năng để nhận trọn số tiền bồi thường của căn nhà.
Vấn đề đặt ra từ vụ án này: Nhà nằm trong khu quy hoạch có được chuyển nhượng hay không? Vì sao phòng công chứng chứng nhận hợp đồng, UBND quận lại từ chối sang tên?
“Không thể giải quyết cho chuyển nhượng”. Viện dẫn quyết định thu hồi đất năm 2002 nêu trên, ông Nguyễn Xuân Hùng, Giám đốc Văn phòng đăng ký quyền sử dụng đất quận 2, quả quyết như vậy.
Ngược lại, một lãnh đạo Phòng Công chứng số 5 khẳng định: “Vẫn được chuyển nhượng bình thường”. Vị này lý giải: “Giao dịch chuyển nhượng giữa ông L. và bà T. là hoàn toàn hợp pháp. Vào thời điểm các bên lập hợp đồng mua bán, căn nhà của ông L. có giấy hồng và hội đủ các điều kiện khác để có thể giao dịch. Căn cứ vào Luật Nhà ở và Luật Công chứng, công chứng viên không có lý do gì để từ chối chứng nhận hợp đồng mua bán của các bên”.
Theo thu thập của Sở Tư pháp TP.HCM, trong các năm 2002-2007, Phòng Công chứng số 3 đã công chứng bốn hồ sơ chuyển nhượng nhà ở trong Khu đô thị mới Thủ Thiêm. Các giao dịch này đều được thực hiện sau khi UBND TP.HCM ban hành quyết định thu hồi đất năm 2002 tại khu đô thị mới Thủ Thiêm.
Điều 106 Luật Đất đai năm 2003 quy định: “Đất phải còn trong thời hạn sử dụng đất thì mới được phép chuyển nhượng”. Điều 107 luật này còn quy định “người sử dụng đất có nghĩa vụ giao đất khi nhà nước có quyết định thu hồi đất”. Cạnh đó, Chỉ thị 30 ngày 24-12-2003 của UBND TP.HCM đã yêu cầu: “Trong khu vực có quy hoạch chi tiết đã được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt và đã có quyết định thu hồi đất, giao đất, cho thuê đất của cơ quan có thẩm quyền, người dân phải giữ nguyên hiện trạng, không xét cấp giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà, quyền sử dụng đất”. Căn cứ vào các điều luật này, Sở Tư pháp TP.HCM nhận định các giao dịch chuyển nhượng trên không phù hợp luật định. Các công chứng viên đã sơ suất khi công chứng hợp đồng.
Tuy nhiên, cũng theo Sở Tư pháp, pháp luật hiện hành không buộc công chứng viên phải kiểm tra việc thu hồi đất hoặc thực hiện quy hoạch khi công chứng hợp đồng, giao dịch về nhà ở. Trong nhiều trường hợp, công chứng viên không thể biết được đất đã có quyết định thu hồi hay chưa. Cơ quan chức năng lại thường không thông tin việc quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất đến các cơ quan công chứng. (Quyết định năm 2002 của UBND TP.HCM không được gửi đến các phòng công chứng.)
Sở Tư pháp TP.HCM đã đề xuất với UBND TP hướng xử lý các giao dịch lỡ công chứng theo hai hướng: Nếu các bên tham gia giao dịch tự thỏa thuận hủy bỏ hợp đồng thì việc hủy bỏ được thực hiện theo quy định pháp luật về công chứng. Nếu họ không hủy bỏ hợp đồng, không tranh chấp về giao dịch đã ký kết và được UBND cấp xã xác nhận đất không có tranh chấp thì việc bồi thường được trả cho người nhận chuyển nhượng nhà theo hợp đồng công chứng.
Riêng những trường hợp có tranh chấp như ông L., bà T., do không thuộc hai tình huống được dự liệu trên nên có thể giành quyền giải quyết cho tòa án vậy.
Báo cũng có bài: “Luật trách nhiệm bồi thường của nhà nước: Công chức sai, nhà nước phải bồi thường”. Theo báo, muốn đòi bồi thường thì phải có văn bản của cơ quan có thẩm quyền xác nhận công chức làm sai.
Ngày 18-6-2009, Quốc hội thông qua Luật Trách nhiệm bồi thường của nhà nước (có hiệu lực ngày 1-1-2010). Trước đó đã có một hệ thống pháp luật điều chỉnh trách nhiệm bồi thường của các cơ quan nhà nước đối với các thiệt hại do cán bộ, công chức gây ra như Hiến pháp 1992, Bộ luật Dân sự 2005, Luật Khiếu nại, tố cáo... Cụ thể hơn cả là Nghị định 47 ngày 3-5-1997 về việc giải quyết bồi thường thiệt hại do công chức, viên chức nhà nước, người có thẩm quyền của cơ quan tiến hành tố tụng gây ra và Nghị quyết 388 ngày 17-3-2003 về bồi thường thiệt hại cho người bị oan do người có thẩm quyền trong hoạt động tố tụng hình sự gây ra.
Tuy nhiên, theo báo cáo đánh giá của Bộ Tư pháp (cơ quan chủ trì soạn thảo Luật Trách nhiệm bồi thường của nhà nước), việc giải quyết bồi thường theo các văn bản trên “còn rất nhiều hạn chế, gây bức xúc trong xã hội, làm giảm sút lòng tin của nhân dân vào tính công bằng của pháp luật”.
Vì vậy, Luật Trách nhiệm bồi thường của nhà nước được kỳ vọng trở thành công cụ pháp lý hữu hiệu giúp người dân thực hiện được một quyền vốn đã được hiến pháp quy định từ lâu nhưng ít được thực thi.
Điều đầu tiên của Luật Trách nhiệm bồi thường của nhà nước quy định: Cá nhân, tổ chức bị thiệt hại do người thi hành công vụ gây ra trong hoạt động quản lý hành chính, tố tụng, thi hành án thì được nhà nước bồi thường. Như vậy, luật khẳng định trách nhiệm bồi thường thiệt hại do cán bộ, công chức nhà nước gây ra là trách nhiệm bồi thường của nhà nước nói chung chứ không phải là của từng cơ quan trực tiếp quản lý công chức đã gây thiệt hại như tinh thần các quy định trước đó.
Quy định này sẽ tạo thuận lợi cho người bị thiệt hại khi thực hiện quyền yêu cầu bồi thường của mình, nhất là trong trường hợp thiệt hại do công chức thuộc nhiều cơ quan khác nhau gây ra.
Một điểm mới khác so với trước đây là luật quy định hành vi không thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của người thi hành công vụ mà gây thiệt hại thì nhà nước cũng phải bồi thường.
Tuy nhiên, luật quy định điều kiện phát sinh quyền được bồi thường là phải có văn bản của cơ quan nhà nước có thẩm quyền xác định hành vi của người thi hành công vụ là trái pháp luật hoặc có bản án, quyết định của cơ quan tiến hành tố tụng xác định người bị thiệt hại thuộc các trường hợp được bồi thường. “Nếu quy định quyền yêu cầu bồi thường phát sinh ngay từ thời điểm người bị thiệt hại cho rằng quyền và lợi ích hợp pháp của mình bị vi phạm thì sẽ gây ảnh hưởng không tốt đến sự hoạt động ổn định của các cơ quan nhà nước” - một thành viên ban soạn thảo lý giải.
Luật này liệt kê cụ thể các trường hợp phải bồi thường trong ba lĩnh vực quản lý hành chính, tố tụng, thi hành án.
Trong đó, ở lĩnh vực quản lý hành chính nhà nước, trong 11 nhóm hành vi mà nếu gây thiệt hại, nhà nước có trách nhiệm bồi thường có hành vi “áp dụng biện pháp buộc tháo dỡ nhà ở, công trình, vật kiến trúc”. Ngoài ra, hành vi ban hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính; cấp, thu hồi giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh, giấy chứng nhận đầu tư, giấy phép và các giấy tờ có giá trị như giấy phép; bồi thường, hỗ trợ, giải phóng mặt bằng, tái định cư... mà gây thiệt hại cũng đều phải bồi thường.
Đây là những hành vi được nhà làm luật đánh giá là có ảnh hưởng lớn đến các quyền cơ bản của công dân như quyền tự do thân thể, quyền tự do kinh doanh, quyền sở hữu...
Đối với hoạt động tố tụng hình sự, nguyên tắc là nhà nước chỉ bồi thường khi người bị thiệt hại bị oan, tức là không thực hiện hành vi phạm tội mà bị điều tra, truy tố, xét xử. Tuy nhiên, luật không đặt vấn đề lỗi của người thi hành công vụ. Nghĩa là nhà nước có trách nhiệm bồi thường nếu người bị thiệt hại bị oan, bất luận công chức có lỗi hay không có lỗi trong việc gây ra tình trạng oan này.
Luật cũng quy định cụ thể từng loại thiệt hại được bồi thường như thiệt hại do tài sản bị xâm phạm, thiệt hại do thu nhập thực tế bị mất hoặc giảm sút, thiệt hại do tổn thất về tinh thần, thiệt hại về vật chất do người bị thiệt hại chết...
Đối với quy định về thiệt hại do tổn thất về tinh thần, luật quy định người bị thiệt hại sẽ được bồi thường hai ngày lương tối thiểu cho một ngày bị tạm giữ hành chính, bị đưa vào trường giáo dưỡng, cơ sở giáo dục, cơ sở chữa bệnh; được bồi thường ba ngày lương tối thiểu cho một ngày bị tạm giữ, tạm giam, bị tù. Những người bị khởi tố, truy tố, xét xử, thi hành án cải tạo không giam giữ hoặc bị phạt tù treo được bồi thường một ngày lương tối thiểu cho một ngày lâm vòng lao lý.
Đặc biệt, mức bồi thường về tổn thất tinh thần cho thân nhân người bị thiệt hại nếu người bị thiệt hại chết được quy định trong luật này cao gấp sáu lần so với quy định trong Bộ luật Dân sự. Cụ thể, mức này có thể tối đa là 360 tháng lương tối thiểu. Tính theo mức lương tối thiểu hiện nay (650.000 đồng), số tiền này là 234 triệu đồng.
Trên đây là điểm báo sáng ngày 28/7/2009, Văn phòng xin báo cáo Lãnh đạo Bộ.
Phòng Tổng hợp - Văn phòng Bộ./.