Hội thảo trực tuyến “Công ước La hay năm 2019 về công nhận và cho thi hành phán quyết nước ngoài trong lĩnh vực dân sự hoặc thương mại: Kết nối công lý toàn cầu”

Sau bài phát biểu giới thiệu về HCCH và bối cảnh ra đời của Công ước của Tổng thư ký HCCH, các đại biểu đã nghe 04 tham luận của các học giả, chuyên gia thực tiễn trong lĩnh vực tư pháp quốc tế và trao đổi về nội dung Công ước.
 

Bà Melissa Ford, Thư ký Ban Thư ký HCCH trình bày tham luận

Báo cáo mở đầu của bà Melissa Ford, Thư ký Ban Thư ký HCCH, trình bày tổng quan cấu trúc và nội dung pháp lý của Công ước La hay năm 2019 về công nhận và cho thi hành phán quyết nước ngoài trong lĩnh vực dân sự hoặc thương mại. Công ước gồm 32 điều được cấu trúc thành 4 chương hướng tới việc thiết lập một khuôn khổ pháp lý chung để các quốc gia thành viên có thể công nhận và thi hành bản án dân sự, thương mại được ban hành tại quốc gia thành viên khác, bao gồm: Phạm vi và Định nghĩa (Chương I), Công nhận và Thi hành (Chương II), Các điều khoản chung (Chương III) và Các điều khoản cuối cùng (Chương IV). Một trong những nguyên tắc cốt lõi của Công ước là quy định tại Điều 4(1), theo đó, bản án được ban hành tại một quốc gia thành viên sẽ được công nhận và thi hành tại một quốc gia thành viên khác; việc công nhận hoặc thi hành chỉ có thể bị từ chối vì các lý do quy định tại Công ước này. Điều 4(2) cũng nhấn mạnh rằng sẽ không có sự xem xét lại về nội dung của bản án. Các Điều 5 và 6 của Công ước thiết lập các cơ sở thẩm quyền gián tiếp, trong khi Điều 7 quy định rõ các căn cứ cụ thể để từ chối công nhận và thi hành bản án. Điều 8 và Điều 9 xác định một số tình huống phát sinh để cân bằng giữa các quy tắc thống nhất trong Công ước và khác biệt với pháp luật quốc tế. Điều 11 cho phép công nhận và cho thi hành các trường hợp hòa giải trong tố tụng do Tòa án chấp thuận tương tự như bản án. Điều 12, Điều 13 quy định về trình tự, thủ tục công nhận và cho thi hành, về cơ bản thực hiện theo pháp luật của nước được yêu cầu trừ các nội dung về hồ sơ yêu cầu đã được quy định trong Công ước.
Nhìn chung, Công ước đóng vai trò bổ trợ cho Công ước năm 2005 về thỏa thuận lựa chọn tòa án, bảo đảm hiệu lực của bản án trong các quan hệ dân sự, thương mại. Báo cáo cũng nhấn mạnh rằng Công ước không áp dụng cho các bản án trong lĩnh vực hình sự, hôn nhân – gia đình, phá sản, trọng tài, thuế và các vấn đề hành chính. Tuy nhiên, phạm vi áp dụng rộng, bao trùm phần lớn các lĩnh vực dân sự và thương mại, cùng với các điều kiện công nhận rõ ràng, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển tư pháp quốc tế.
 

Tiếp theo chương trình hội thảo, Giáo sư Guojian Xu, Hiệu trưởng Đại học Chính trị và Pháp luật Thượng Hải đã trình bày thực tiễn công nhận và thi hành bản án nước ngoài tại Trung Quốc. Theo báo cáo, hệ thống pháp luật Trung Quốc hiện chưa có luật riêng điều chỉnh lĩnh vực này, việc công nhận bản án nước ngoài chủ yếu dựa trên điều 298 của Bộ luật Tố tụng dân sự và nguyên tắc có đi có lại. Ông cho rằng việc thiếu vắng các điều ước song phương hoặc cơ chế công nhận chung đã khiến nhiều bản án quốc tế không thể được thi hành tại Trung Quốc, gây ra những khó khăn cụ thể cho các doanh nghiệp, như thời gian kéo dài, chi phí tốn kém, rủi ro không thể thi hành, đặc biệt trong các vụ việc liên quan đến doanh nghiệp xuyên biên giới. Mặc dù Trung Quốc chưa phê chuẩn Công ước năm 2005 và Công ước năm 2019 nhưng giới học thuật và những người hoạt động thực tiễn đều rất quan tâm thảo luận về chủ đề này. Công ước đã có tác động tích cực, là tài liệu nghiên cứu, tham khảo cho giới chuyên môn. Từ đó, Giáo sư Xu kỳ vọng rằng việc gia nhập Công ước sẽ giúp cải thiện tình trạng này, tạo hành lang pháp lý an toàn và ổn định cho các quan hệ thương mại quốc tế.

Sau phần trình bày chuyên đề của Giáo sư Guojian Xu, Luật sư Jacek Kozikowski, Giám đốc điều hành hãng luật Kozikowski & Partners, trình bày chuyên đề số 3 tập trung vào việc thi hành bản án dân sự giữa Ba Lan và Ukraina trong bối cảnh đặc biệt của xung đột vũ trang. Trong bài trình bày, ông nhấn mạnh vai trò của luật EU hiện hành trong công nhận bản án giữa các quốc gia thành viên, nhưng cũng chỉ ra những lỗ hổng khi phải xử lý bản án từ các quốc gia không thuộc EU hoặc các tình huống khẩn cấp như chiến tranh. Luật sư Kozikowski đánh giá rằng Công ước có thể là công cụ bổ trợ thiết thực, cung cấp cơ sở pháp lý minh bạch và phổ quát, vượt qua giới hạn địa lý – chính trị. Ba Lan, với vị thế là cửa ngõ pháp lý giữa EU và khu vực Đông Âu đang nỗ lực mở rộng đầu tư ra nước ngoài, bên cạnh việc mang đến cơ hội, Công ước còn mang đến cả thách thức cho Ba Lan và quốc tế, chẳng hạn: Công ước loại trừ rất nhiều loại vụ việc khỏi phạm vi áp dụng, sự thành công phụ thuộc vào số lượng quốc gia thành viên, Công ước không áp dụng với các biện pháp tạm thời. Ba Lan đã có các giải pháp thay thế khác như các Hiệp định song phương. Từ đó, Công ước được kỳ vọng sẽ là một công cụ hữu ích cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ, giúp giảm thiểu chi phí và đẩy nhanh quá trình thi hành bản án, có tiềm năng thúc đẩy sự mở rộng quốc tế của các doanh nghiệp Ba Lan và tạo điều kiện thuận lợi cho việc công nhận và thi hành bản án mà không cần phải đánh giá lại nội dung vụ việc. Tuy nhiên, để đảm bảo tương thích với khung pháp lý EU, các quốc gia thành viên như Ba Lan cũng cần xem xét kỹ lưỡng các điều khoản chuyển tiếp và giới hạn áp dụng, tránh xung đột pháp luật.

Cuối cùng, Giáo sư Afifah Kusumadara từ Đại học Brawijaya phân tích một số vụ việc cụ thể, trình bày bức tranh pháp lý tại Indonesia – nơi việc công nhận bản án nước ngoài đang bị giới hạn nghiêm trọng do yêu cầu về thẩm quyền tòa án và quy định khắt khe trong nội luật. Indonesia đang đối mặt với hạn chế nội luật. Theo đó, phán quyết của nước ngoài chỉ có tính chất chứng cứ trong một vụ kiện mới, dẫn đến cách biệt lớn với thực tiễn giao lưu dân sự – thương mại quốc tế. Giáo sư Afifah cho rằng việc tham gia Công ước là một bước đi cần thiết để khắc phục sự cách biệt giữa nội luật và thực tiễn quốc tế, kỳ vọng sẽ mang lại những lợi ích kinh tế và cải thiện môi trường kinh doanh, từ đó thu hút đầu tư. Tuy nhiên, Indonesia cũng nhận thức được những thách thức trong quá trình thực hiện, bao gồm yêu cầu cải cách luật pháp trong nước, đào tạo tư pháp và xây dựng các hướng dẫn về thủ tục.
Công ước năm 2019 về công nhận và thi hành bản án dân sự, thương mại nước ngoài được đánh giá là một công cụ quan trọng trong việc tăng cường hợp tác tư pháp quốc tế, tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại và đầu tư quốc tế, đồng thời bảo vệ quyền và lợi ích của các bên liên quan. Kết luận hội thảo, Giáo sư Yun Zhao, đại diện Văn phòng ROAP tái khẳng định vai trò chiến lược của Công ước trong việc thúc đẩy hợp tác tư pháp toàn cầu, đặc biệt tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương, nơi phần lớn các quốc gia vẫn còn thận trọng trong việc thiết lập cơ chế công nhận bản án xuyên biên giới. Thông qua các bài trình bày khoa học và thảo luận chuyên môn, hội thảo góp phần củng cố nhận thức về tầm quan trọng của hợp tác tư pháp quốc tế, đồng thời đặt nền móng cho các sáng kiến pháp lý tương lai tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Để Công ước phát huy hiệu quả tối đa, các quốc gia trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương cần tích cực hơn trong việc nghiên cứu và xem xét khả năng gia nhập, từ đó tạo ra một hệ thống tư pháp toàn cầu mạnh mẽ và toàn diện./.

 Phòng Tư pháp quốc tế và Tương trợ tư pháp, Vụ Pháp luật quốc tế