Tổng kết tương trợ tư pháp năm 2015

    Thực hiện vai trò là cơ quan giúp Chính phủ thực hiện quản lý nhà nước về tương trợ tư pháp (TTTP), ngày 21/1/2016, Bộ Tư pháp đã chủ trì, phối hợp với các Bộ ngành tổ chức cuộc họp liên ngành tổng kết công tác tương trợ tư pháp năm 2015 và thảo luận phương hướng hoạt động cho năm 2016. Tham gia cuộc họp có đại diện của các cơ quan đầu mối trong các lĩnh vực TTTP bao gồm: Bộ Công an, Bộ Ngoại giao, Bộ Tài chính, Tòa án nhân dân tối cao (TANDTC), Viện Kiểm sát nhân dân tối cao (VKSNDTC), Tòa án nhân dân Thành phố Hà Nội và các đơn vị có liên quan thuộc Bộ Tư pháp.

Tại cuộc họp, các Bộ ngành đã đánh giá toàn diện kết quả TTTP năm 2015 trên cả 4 lĩnh vực: tương trợ tư pháp về hình sự, tương trợ tư pháp về dân sự, dẫn độ và chuyển giao người đang chấp hành hình phạt tù (chuyển giao NĐCHHPT), trong đó phải kể đến những kết quả đạt được như sau:

Thứ nhất, với sự quan tâm đặc biệt và chỉ đạo sát sao của Chính phủ, các Bộ, ngành đã triển khai và hoàn thành tổng kết, đánh giá thực tiễn công tác TTTP, công nhận và thi hành quyết định trọng tài nước ngoài (CN và THQĐTTNN) nhằm đảm bảo toàn diện và gắn kết chặt chẽ với việc sửa đổi, bổ sung các đạo luật về tố tụng nhất là các quy định về tố tụng liên quan đến yếu tố nước ngoài. Kết quả tổng kết này không chỉ đánh giá thực tiễn và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác TTTP, CN và THQĐTTNN mà còn là cơ sở phục vụ trực tiếp cho việc sửa đổi, bổ sung các đạo luật tố tụng.  

Thứ hai, về công tác hoàn thiện thể chế, trên cơ sở kết quả tổng kết thực tiễn TTTP, Chính phủ và các Bộ, ngành liên quan đã phối hợp chặt chẽ để hoàn thiện các quy định về thủ tục giải quyết vụ việc dân sự, vụ án hình sự có yếu tố nước ngoài. Dự thảo Bộ luật tố tụng dân sự (BLTTDS), Bộ luật tố tụng hình sự (BLTTHS), Luật tố tụng hành chính đã được bổ sung, quy định mới nhiều nội dung tố tụng có liên quan trực tiếp đến TTTP nhằm đảm bảo sự đồng bộ, khả thi của hệ thống pháp luật tố tụng nói chung và pháp luật về TTTP, phù hợp với thực tiễn, mang tính hội nhập quốc tế cao, tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện các điều ước quốc tế mà Việt Nam đã/sẽ ký kết, gia nhập. Những quy định mới này khắc phục được cơ bản những bất cập của các đạo luật tố tụng hiện hành cũng như giải quyết những hạn chế, khó khăn phát sinh từ thực tiễn thực hiện UTTP trong công tác xét xử.

Bên cạnh việc hoàn thiện các quy định về tố tụng ở văn bản luật, thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Tư pháp đã chủ trì phối hợp chặt chẽ với TANDTC và Bộ Ngoại giao triển khai xây dựng Thông tư liên tịch thay thế Thông tư liên tịch số 15/2011/TTLT/BTP-BNG-TANDTC ngày 15/9/2011 hướng dẫn áp dụng một số quy định về tương trợ tư pháp trong lĩnh vực dân sự của Luật Tương trợ tư pháp (dự thảo TTLT) theo đúng kế hoạch. TTLT mới này sau khi được ban hành sẽ không chỉ góp phần tháo gỡ điểm nghẽn trong thực hiện UTTP thời gian qua mà đồng thời còn tạo cơ sở pháp lý trong nước sẵn sàng cho việc thực thi Công ước La Hay về tống đạt giấy tờ một cách chủ động ngay khi Việt Nam chính thức gia nhập.

Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2014, Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014 bắt đầu được triển khai với những quy định mới về chức năng, nhiệm vụ và tổ chức liên quan trực tiếp đến hoạt động TTTP  đã góp phần đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ với các quy định của Luật TTTP, tạo cơ sở pháp lý đầy đủ hơn cho tổ chức thực hiện TTTP.

Thứ ba, về công tác điều ước quốc tế, Chính phủ và các Bộ, ngành đã chủ động chuẩn bị các điều kiện trong nước từ hoàn thiện thể chế đến công tác tuyên truyền, tập huấn để sẵn sàng thực thi điều ước quốc tế đa phương. Điều này có ý nghĩa rất quan trọng, là cơ sở để Việt Nam không chỉ có thể thực hiện nghiêm túc các cam kết quốc tế mà hơn thế nữa là chủ động khai thác, tận dụng tối đa các quyền lợi cho Việt Nam.

Thứ tư, về thực hiện các yêu cầu TTTP, các Cơ quan trung ương đều nghiêm túc thực hiện tốt vai trò đầu mối ở cả bốn lĩnh vực dân sự, hình sự, dẫn độ và chuyển giao NĐCHHPT. Việc phối hợp nội bộ, công tác đôn đốc, rà soát, hướng dẫn nghiệp vụ thực hiện các hồ sơ UTTP được quan tâm, đẩy mạnh giúp cho việc lập hồ sơ UTTP gửi ra nước ngoài được đảm bảo đúng thủ tục, nhanh chóng. Qua số liệu thực hiện UTTP cho thấy, mặc dù chưa được như mong muốn nhưng tỷ lệ số hồ sơ UTTP thực hiện năm 2015 có kết quả đều tăng so với năm trước trong cả bốn lĩnh vực. Kết quả này đã góp phần trực tiếp vào việc giải quyết các vụ việc dân sự, hình sự có yếu tố nước ngoài, trong đó có những vụ án nghiêm trọng, phức tạp , bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức, cá nhân có liên quan, mang lại những đóng góp nhất định cho sự phát triển kinh tế, bảo vệ trật tự an ninh và ổn định xã hội, đồng thời thúc đẩy quan hệ hợp tác giữa Việt Nam với các nước.

Thứ nhất, về công tác chỉ đạo, điều hành và tổ chức thực hiện quản lý nhà nước trong hoạt động TTTP, mặc dù sự phối hợp của các cơ quan đầu mối trong hoạt động TTTP đã có những chuyển biến tích cực, nhưng do tính chất khác nhau của các lĩnh vực TTTP, nhất là giữa lĩnh vực dân sự với lĩnh vực hình sự, dẫn độ và chuyển giao NĐCHHPT, đặc thù về chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn cũng như cơ cấu tổ chức bộ máy giữa các cơ quan đầu mối nên sự phối hợp này vẫn chưa thực sự đem lại hiệu quả như mong muốn.

Vai trò của cơ quan quản lý nhà nước chung về TTTP theo quy định của Luật TTTP khó phát huy hiệu quả; TANDTC chưa kiện toàn đơn vị đầu mối về hoạt động TTTP trong hệ thống các cơ quan Tòa án  nên việc phối hợp giữa TANDTC và các cơ quan có liên quan trong hoạt động TTTP chưa thật sự phát huy được hiệu quả như mong muốn; hoạt động kiểm tra, đôn đốc, rà soát tiến độ thực hiện UTTP chưa được triển khai đều ở cả bốn lĩnh vực và mới tập trung được vào hoạt động thực hiện TTTP trong nước.

Thứ hai, về công tác ký kết và thực hiện điều ước quốc tế về TTTP, trong năm 2015, mặc dù Chính phủ, các Bộ, ngành đều tích cực đẩy mạnh đề xuất việc đàm phán, ký kết, gia nhập các điều ước quốc tế về TTTP trong bốn lĩnh vực ở cả tầm đa phương và song phương. Tuy nhiên, do còn có sự chưa thống nhất về thủ tục nên số lượng điều ước quốc tế được chính thức đàm phán, ký kết lại hạn chế và chậm về tiến độ.
Hoạt động rà soát, định kỳ đánh giá kết quả thực hiện các Hiệp định về TTTP mới chỉ được thực hiện đối với một số hiệp định trong lĩnh vực TTTP về dân sự, các lĩnh vực còn lại hầu như chưa được thật sự quan tâm thực hiện.
Thứ ba, về thực hiện các yêu cầu UTTP về dân sự, những bất cập mang tính “kinh niên” trong thực hiện UTTP vẫn chưa được giải quyết triệt để, cụ thể là: Tỷ lệ yêu cầu UTTP không có trả lời mặc dù đã giảm so với những năm trước nhưng vẫn ở mức cao (như trong lĩnh vực dân sự là gần 40%); thời gian thực hiện UTTP vẫn kéo dài; UTTP cho công dân Việt Nam ở nước ngoài không đáp ứng được yêu cầu của cơ quan tố tụng trong nước. Việc không có hoặc chậm có kết quả thực hiện UTTP đã ảnh hưởng đến tiến độ giải quyết các vụ việc dân sự, vụ án hình sự, một số trường hợp có thể ảnh hưởng đến quan hệ đối ngoại của Nhà nước và uy tín của các cơ quan tư pháp Việt Nam
Trên cơ sở tổng kết hoạt động TTTP năm 2015 và những nhiệm vụ đặt ra cho năm 2016, tại cuộc họp liên ngành, đại diện các cơ quan đầu mối ở Trung ương về TTTP đã trao đổi về những giải pháp và kế hoạch hoạt động cho năm 2016, trong đó tập trung vào một số nội dung như sau:  
Thứ nhất, về thể chế, chủ động nghiên cứu, chuẩn bị tài liệu, phổ biến các quy định mới có nội dung liên quan về tương trợ tư pháp để đảm bảo các cơ quan liên quan hiểu và áp dụng thống nhất trong hoạt động tương trợ tư pháp; Tiến hành nghiên cứu cụ thể các nội dung đề xuất sửa đổi bổ sung Luật Tương trợ tư pháp, đặc biệt là khả năng tách thành các Luật trong từng lĩnh vực để báo cáo Chính phủ làm cơ sở đề xuất đưa vào chương trình xây dựng Luật giai đoạn 2018-2020.
    Thứ hai, về công tác điều ước quốc tế, phối hợp chặt chẽ để chuẩn bị cho việc gia nhập và thực thi Công ước LaHay về tống đạt giấy tờ tư pháp và ngoài tư pháp, đặc biệt là hoạt động tuyên truyền, tập huấn cho địa phương để thực thi Công ước.
    Thứ ba, về công tác phối hợp, xây dựng Quy chế phối hợp giữa các đơn vị trực tiếp thực hiện tương trợ tư pháp về dân sự nhằm xác định rõ trách nhiệm của từng cơ quan để từng bước đảm bảo tiến độ thực hiện và chất lượng hoạt động tương trợ tư pháp về dân sự.
    Thứ tư, về hoạt động kiểm tra liên ngành, tăng cường thành lập đoàn liên ngành kết hợp tập huấn, hướng dẫn và kiểm tra triển khai hoạt động tương trợ tư pháp tại địa phương, đặc biệt là những nơi có nhiều yêu cầu ủy thác tư pháp nhằm đánh giá xác thực những bất cập, khó khăn để có hướng giải quyết kịp thời.

Với việc ban hành các văn mới liên quan đến tương trợ tư pháp sẽ phần nào giải quyết được những bất cập, vướng mắc trong thời gian qua. Đồng thời, việc xây dựng kế hoạch cụ thể hoạt động TTTP 2016, các Bộ, ngành quyết tâm  phối hợp chặt chẽ, thực hiện tốt kế hoạch đặt ra để công tác TTTP ngày càng khẳng định được vai trò quan trọng trong thực tiễn đời sống chính trị - pháp lý của đất nước.

                    Phòng Tư pháp quốc tế, Vụ Pháp luật quốc tế