Trước đó, vào tháng 2/2009, tại Báo cáo của Ủy ban hỗn hợp Việt - Nhật, Chính phủ hai nước đã thống nhất thực hiện các biện pháp phòng chống tham nhũng trong các dự án ODA Nhật Bản. Theo đó, Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH&ĐT) có trách nhiệm thực hiện một số nội dung để đảm bảo thủ tục đấu thầu chặt chẽ và minh bạch hơn đối với các dự án ODA Nhật Bản. Một trong các biện pháp phòng chống tham nhũng trong đấu thầu liên quan đến ODA Nhật Bản là sự tham gia của bên thứ ba trong đánh giá hồ sơ dự thầu.
Thực hiện cam kết nói trên, trong thời gian qua, Bộ KH&ĐT đã phối hợp với JICA xây dựng Quy chế thí điểm về sự tham gia của bên thứ ba trong đấu thầu các dự án ODA Nhật Bản. Trên cơ sở ý kiến tham gia của các Bộ, ngành liên quan và của JICA, Bộ KH&ĐT đã ban hành “Quy chế thí điểm về sự tham gia của bên thứ ba trong đấu thầu các dự án ODA Nhật Bản” làm cơ sở để các tổ chức và cá nhân liên quan đến các dự án ODA Nhật Bản thực hiện.
Theo Quy chế này, sự tham gia của bên thứ ba góp phần phát hiện, ngăn ngừa và xử lý kịp thời hành vi vi phạm pháp luật về đấu thầu, đảm bảo hiệu quả thực hiện dự án. Bên thứ ba là quan sát viên, thực hiện nhiệm vụ trên cơ sở tuân thủ pháp luật về đấu thầu (bao gồm quy định về đấu thầu trong nước và quy định về đấu thầu của nhà tài trợ) và pháp luật có liên quan, đảm bảo chính xác, trung thực, công bằng và khách quan; không làm cản trở hoạt động bình thường của bên mời thầu, tổ chuyên gia đấu thầu.
Quy chế sẽ quy định về sự tham gia của bên thứ ba trong đấu thầu các gói thầu tư vấn, xây lắp áp dụng hình thức đấu thầu rộng rãi quốc tế thuộc dự án sử dụng vốn vay ODA Nhật Bản. Danh sách các gói thầu / dự án có sự tham gia của bên thứ ba trong đánh giá hồ sơ dự thầu sẽ được JICA thông báo cho chủ đầu tư sau khi thống nhất với Bộ Kế hoạch và Đầu tư. Đối tượng áp dụng là các chủ đầu tư, bên mời thầu dự án sử dụng vốn vay ODA Nhật Bản; bên thứ ba do chủ đầu tư lựa chọn và các tổ chức, cá nhân có liên quan.
Việc lựa chọn bên thứ ba do chủ đầu tư quyết định và được thực hiện theo quy định của Luật Đấu thầu và các văn bản hướng dẫn về lựa chọn nhà thầu cung cấp dịch vụ tư vấn. Việc thanh toán cho bên thứ ba căn cứ hợp đồng ký kết giữa chủ đầu tư và bên thứ ba được lựa chọn.
Sau khi được lựa chọn, bên thứ ba sẽ có nhiệm vụ tham gia vào quá trình đánh giá hồ sơ dự thầu của bên mời thầu (bao gồm cả quá trình đánh giá hồ sơ dự thầu của tổ chuyên gia, tư vấn hỗ trợ đấu thầu, tổ chức đấu thầu chuyên nghiệp) từ khi mở thầu, đánh giá hồ sơ dự thầu, đến khi có báo cáo đánh giá hồ sơ dự thầu của bên mời thầu để xác định sự tuân thủ pháp luật đấu thầu của quá trình đó.
Quy chế cũng đưa ra những quy định cụ thể về các điều kiện để có thể trở thành bên thứ ba trong đấu thầu các dự án sử dụng vốn vay ODA, để đảm bảo cá nhân hoặc tổ chức giữ vai trò phải có đầy đủ tư cách, trình độ, năng lực để tham gia vào quá trình đánh giá HSDT. Một số điều kiện chính được đưa ra trong Quy chế là: Có chứng chỉ tham gia khóa học về đấu thầu; Có trình độ chuyên môn liên quan đến gói thầu; Có trình độ ngoại ngữ đáp ứng yêu cầu; Am hiểu các nội dung cụ thể tương ứng của gói thầu; Có tối thiểu 5 năm kinh nghiệm công tác trong lĩnh vực quản lý nhà nước về đấu thầu, quản lý đấu thầu trong các dự án ODA Nhật Bản; Không có mối quan hệ cha mẹ đẻ, cha mẹ vợ hoặc cha mẹ chồng, vợ hoặc chồng, con đẻ, con nuôi, con dâu, con rể, anh chị em ruột với người đứng đầu của bên mời thầu, cá nhân trực tiếp tham gia tổ chức đấu thầu, thành viên của tổ chuyên gia đấu thầu.
Ngoài ra, Quy chế quy định rõ về trách nhiệm và quyền hạn của bên thứ ba; của chủ đầu tư, bên mời thầu đối với bên thứ ba.
Với việc ban hành Quy chế này, theo Cục Quản lý đấu thầu, Bộ KH&ĐT, công tác đấu thầu các dự án sử dụng vốn vay ODA sẽ được tăng cường tính minh bạch, hiệu quả, có sự giám sát cao hơn. Từ đó, có thể góp phần hạn chế tiêu cực, tham nhũng trong đấu thầu – là vấn đề mà các nhà tài trợ rất quan tâm, cũng là yêu cầu quan trọng của nhà tài trợ đối với Chính phủ Việt Nam để có sử dụng hiệu quả nhất nguồn vốn ODA.
Thành Trung