Ngày 21/11, thảo luận ở Tổ về dự án Luật Trí tuệ nhân tạo, một số ý kiến đại biểu đề nghị quy định rõ các hành vi bị nghiêm cấm tại dự thảo Luật, tạo “lá chắn pháp lý” ngăn trí tuệ nhân tạo trở thành công cụ gây hại.
Quy định khung nguyên tắc loại hình được thử nghiệm có kiểm soát
Đại biểu Nguyễn Thị Tuyết Nga (Đoàn Quảng Trị) và nhiều đại biểu khác bày tỏ tán thành với việc xây dựng Luật nhằm hoàn thiện hành lang pháp lý về lĩnh vực trí tuệ nhân tạo.
Đại biểu Nguyễn Thị Lan (Đoàn TP Hà Nội) nhấn mạnh, đây là đạo luật có tính mở đường, tạo nền tảng pháp lý cho một lĩnh vực công nghệ có ý nghĩa quyết định đối với năng lực cạnh tranh quốc gia trong nhiều thập kỷ tới.
“Trong bối cảnh các nước đang đầu tư mạnh mẽ vào trí tuệ nhân tạo, việc ban hành Luật lúc này là hết sức cấp thiết để Việt Nam không tụt lại phía sau và chủ động tận dụng các cơ hội của làn sóng công nghệ mới”, Đại biểu nhận định.
Để hoàn thiện dự án Luật, Đại biểu Nguyễn Thị Tuyết Nga đề nghị làm rõ phạm vi điều chỉnh của dự án Luật liên quan đến hoạt động nghiên cứu trí tuệ nhân tạo để không trùng lặp với hoạt động khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo quy định tại Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.
Đồng thời, rà soát các nội dung tại dự thảo Luật để đảm bảo tính thống nhất đồng bộ với Luật Công nghệ số và các Luật liên quan đang trình Quốc hội tại Kỳ họp này.
Góp ý về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, Đại biểu Nguyễn Thị Lan đánh giá cao việc dự thảo đưa vào cơ chế sandbox, bởi đây là công cụ quan trọng để thử nghiệm công nghệ mới trước khi triển khai rộng rãi.
Tuy nhiên, theo Đại biểu, dự thảo Luật vẫn khá khái quát về nội dung này. Do đó, Đại biểu đề nghị Luật cần quy định khung nguyên tắc rõ ràng loại hình trí tuệ nhân tạo được thử nghiệm; quyền và nghĩa vụ của đơn vị tham gia, bao gồm trường đại học, viện nghiên cứu và startup; thời hạn thử nghiệm; tiêu chí đánh giá rủi ro; và cơ chế bồi thường.
“Bài học quốc tế cho thấy: sandbox của Singapore, Anh hay EU chỉ phát huy tác dụng khi được luật hóa minh bạch, giúp rút ngắn 50-70% thời gian triển khai công nghệ mới. Thực tiễn Việt Nam hiện cũng rất thiếu môi trường thử nghiệm cho trí tuệ nhân tạo trong nông nghiệp, y tế, giáo dục, giao thông hay đô thị thông minh. Do đó, hoàn thiện Điều 22 sẽ mở lối cho nhiều mô hình trí tuệ nhân tạo thế hệ mới, thúc đẩy nghiên cứu, phát triển và đổi mới sáng tạo”, Đại biểu nói.
Nêu quan điểm cân bằng giữa quản lý và thúc đẩy phát triển trí tuệ nhân tạo tại Việt Nam, Đại biểu Trần Văn Khải (Đoàn Ninh Bình) nhận thấy, nội hàm của quan điểm tiếp cận “cân bằng” là chưa rõ và chưa thật sự phù hợp.
.jpg)
Đại biểu Trần Văn Khải phát biểu tại phiên họp.
Theo Đại biểu, quản lý và thúc đẩy không phải là hai mục tiêu đối lập; quản lý minh bạch, hiệu quả chính là nền tảng, là cơ sở để thúc đẩy phát triển bền vững. Đây là vấn đề rất cốt lõi, căn bản và chi phối toàn bộ cách thiết kế các quy định, chính sách trong dự thảo Luật, sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả thực thi và tác động kinh tế - xã hội sau khi Luật được ban hành. Nếu quản lý quá chặt sẽ có nguy cơ kìm hãm sự phát triển mạnh mẽ, hạn chế năng lực và lợi thế cạnh tranh. Nếu quản lý quá lỏng sẽ khó kiểm soát được các rủi ro, tác động bất lợi, khó lường trước hậu quả.
Vì vậy, Đại biểu đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu xác định quan điểm chính sách xây dựng Luật theo hướng thay cụm từ “cân bằng” thành “hài hòa giữa quản lý và thúc đẩy” đối với chuỗi các chủ thể có liên quan để bảo đảm tính khả thi.
Làm rõ các hành vi bị nghiêm cấm
Về đạo đức trong hoạt động trí tuệ nhân tạo, dự thảo Luật đã bước đầu xác định các nguyên tắc cơ bản về đạo đức trong hoạt động trí tuệ nhân tạo, phù hợp với thông lệ quốc tế.
Tuy nhiên, Đại biểu đề nghị bổ sung nguyên tắc “chịu trách nhiệm giải trình của các bên liên quan về tác động đạo đức và xã hội của hệ thống trí tuệ nhân tạo trong suốt quá trình từ nghiên cứu đến sử dụng hệ thống”; làm rõ mối quan hệ giữa quy tắc đạo đức (tính khuyến nghị) và nghĩa vụ pháp lý (tính bắt buộc). Cân nhắc bổ sung nội dung quy định về trách nhiệm đạo đức trong hoạt động trí tuệ nhân tạo khu vực tư nhân, bảo đảm tính toàn diện trong quy định của Luật.
Đại biểu Nguyễn Thị Tuyết Nga cũng chỉ ra rằng, dự thảo Luật có 36 điều nhưng chưa có điều nào quy định về các hành vi bị nghiêm cấm. Trong khi đó, theo Đại biểu, quy định hành vi cấm trong Luật Trí tuệ nhân tạo là “lá chắn pháp lý” để ngăn trí tuệ nhân tạo trở thành công cụ gây hại, bảo vệ quyền con người, thúc đẩy cạnh tranh công bằng và đồng bộ quốc tế - thay vì kìm hãm, sẽ định hướng trí tuệ nhân tạo phát triển có trách nhiệm. Do vậy, Đại biểu đề nghị nghiên cứu bổ sung một điều quy định về các hành vi bị nghiêm cấm trong dự thảo Luật.
Đại biểu Trần Văn Khải cũng đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu bổ sung một điều riêng về “các hành vi bị nghiêm cấm trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo”, như các luật chuyên ngành an ninh mạng, Luật Giao dịch điện tử... để nhận diện rõ và sớm đối với các hành vi vi phạm pháp luật trong hoạt động nghiên cứu, phát triển, triển khai và sử dụng trí tuệ nhân tạo, bao gồm cả hành vi của người sử dụng, tổ chức, cá nhân lợi dụng trí tuệ nhân tạo thực hiện các hành vi bị cấm. Quy định như vậy sẽ góp phần tăng tính răn đe, minh bạch và thống nhất trong áp dụng pháp luật.
Tường Minh