Tiếp nối dòng chảy bền bỉ của hành trình 80 năm kiến tạo pháp quyền, công cuộc tư pháp ở các tỉnh miền Trung không chỉ được ghi dấu bằng hệ thống thể chế vững chắc, mà còn bởi những sáng kiến gần dân, giàu hơi thở cuộc sống, nơi pháp luật được “gieo trồng” từ thực tiễn đời sống và khát vọng phụng sự.
Bài 2: “Gieo pháp luật” từ thực tiễn - những sáng kiến tư pháp vì người dân miền Trung
“Tư pháp gần dân” trên đất học xứ Thanh
Thanh Hóa, vùng đất địa linh nhân kiệt, không chỉ là cái nôi của truyền thống hiếu học mà còn là địa phương đi đầu trong triển khai công tác tư pháp hướng về cơ sở. Là tỉnh có địa bàn rộng lớn, dân số đông và nhiều đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, công tác tư pháp ở xứ Thanh luôn được coi là nhiệm vụ trọng tâm, gắn chặt với yêu cầu phát triển bền vững.
Với phương châm “đưa pháp luật đến gần dân”, Sở Tư pháp Thanh Hóa đã triển khai nhiều sáng kiến thiết thực nhằm nâng cao nhận thức pháp luật trong cộng đồng. Các mô hình phổ biến, giáo dục pháp luật đa dạng như phiên tòa giả định, thi tìm hiểu pháp luật, các câu lạc bộ pháp luật được tổ chức, hoạt động thường xuyên và có hiệu quả tại nhiều địa phương, đặc biệt là khu vực miền núi và vùng sâu, vùng xa. Không dừng lại ở việc truyền tải pháp luật bằng các hình thức truyền thống, mà việc đổi mới phương thức tiếp cận pháp luật, đa dạng đã giúp người dân hiểu, nhớ và vận dụng pháp luật vào đời sống.
Trợ giúp pháp lý (TGPL) cho người yếu thế là điểm sáng nổi bật của ngành Tư pháp Thanh Hóa. Trung tâm TGPL đã ban hành Kế hoạch triển khai thực hiện chính sách TGPL cho người khuyết tật có khó khăn về tài chính trên địa bàn tỉnh năm 2025; Kế hoạch khai thực hiện chính sách TGPL đối với người cao tuổi, người cao tuổi có khó khăn về tài chính trên địa bàn tỉnh, tất cả đều được đánh giá có chất lượng tốt. Các đợt truyền thông kết hợp tư vấn lưu động không chỉ dừng ở tư vấn mà còn hòa giải nhiều tranh chấp thiết thực liên quan đến đất đai, hôn nhân, chính sách xã hội...
.jpg)
Trợ giúp pháp lý cho người yếu thế là điểm sáng nổi bật của ngành Tư pháp Thanh Hóa. Ảnh: BTH
Cùng với đó, cải cách hành chính trong lĩnh vực tư pháp cũng được đẩy mạnh. Sở đã ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong công tác đăng ký hộ tịch, chứng thực… giúp giảm thời gian, tiết kiệm chi phí cho người dân và doanh nghiệp.
“Chúng tôi xác định rõ vai trò của tư pháp trong việc tạo lập môi trường pháp lý lành mạnh. Mỗi cán bộ tư pháp phải là cầu nối để pháp luật thấm sâu vào đời sống nhân dân”, Phó Giám đốc Sở Tư pháp Thanh Hóa Lê Ngọc Minh nhấn mạnh.
Với những nỗ lực không ngừng, ngành Tư pháp Thanh Hóa vinh dự nhận nhiều danh hiệu cao quý như Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ năm 2022; Bằng khen của Bộ trưởng Bộ Tư pháp năm 2018, 2025 và nhiều Cờ thi đua cấp bộ và tỉnh.
Tư pháp Nghệ An - sáng kiến vì cơ sở
Không rầm rộ, không ồn ào, công cuộc xây dựng nền tư pháp tại Nghệ An lại âm thầm lan tỏa từ cơ sở. Xác định lấy cấp xã, phường làm nền tảng, Sở Tư pháp Nghệ An đã và đang triển khai nhiều mô hình hiệu quả, giúp hệ thống pháp luật không chỉ đi vào đời sống mà còn phát huy vai trò kiến tạo ổn định xã hội.
.jpg)
Mô hình đội tuyên truyền pháp luật lưu động tại Nghệ An được đánh giá cao.
Nhiều sáng kiến từ thực tiễn đã được triển khai như mô hình “Đội truyền thông lưu động” với nhiều thành viên hoạt động tự nguyện, tổ chức truyền thông pháp luật tại cộng đồng; mô hình “Tổ liên ngành” xử lý các tranh chấp, khiếu kiện kéo dài, phức tạp ngay tại địa bàn, giúp giảm đáng kể đơn thư vượt cấp; mô hình “Ngày thứ Bảy vì dân” nhằm tuyên truyền, tư vấn, hướng dẫn pháp luật góp phần phòng ngừa, ngăn chặn các hành vi vi phạm pháp luật phát sinh trong việc thực hiện các thủ tục hành chính liên quan đến đất đai, nhất là các đối tượng lợi dụng sự thiếu hiểu biết của người dân về thủ tục hành chính liên quan đến đất đai để trục lợi, lừa đảo chiếm đoạt tài sản.
Bên cạnh đó, Sở Tư pháp Nghệ An còn sáng tạo nhiều hình thức tuyên truyền pháp luật thu hút đông đảo nhân dân tham gia như cuộc thi sân khấu hóa, cuộc thi trực tuyến, tuyên truyền lưu động bằng tiếng dân tộc thiểu số tại vùng miền núi…
.jpg)
Ông Lê Bá Thiệu, Trưởng phòng Phổ biến giáo dục và theo dõi thi hành pháp luật (Sở Tư pháp Nghệ An).
“Chính sách pháp luật chỉ thực sự phát huy hiệu quả khi được chuyển tải đến mỗi người dân và hình thành ở họ thói quen tuân thủ pháp luật trong đời sống hàng ngày. Bởi vậy, ngành Tư pháp Nghệ An luôn nỗ lực đổi mới, sáng tạo, đa dạng các hình thức tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật, đưa pháp luật đến gần với nhân dân”, ông Lê Bá Thiệu, Trưởng phòng Phổ biến giáo dục và theo dõi thi hành pháp luật (Sở Tư pháp Nghệ An) chia sẻ.
Minh chứng cho những nỗ lực không ngừng nghỉ, ngành Tư pháp Nghệ An nhiều năm liền được ghi nhận bởi những thành tích xuất sắc như Cờ thi đua của Chính phủ năm 2022; Cờ thi đua của Bộ Tư pháp năm 2024; Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ giai đoạn 2021 - 2025 và nhiều năm liền được Bộ Tư pháp tặng Bằng khen trong các lĩnh vực hộ tịch, giám định tư pháp, bồi thường nhà nước.
Tư pháp TP Huế đưa công nghệ và văn hóa vào phổ biến pháp luật
Nếu Thanh Hóa và Nghệ An chú trọng mô hình cộng đồng thì TP Huế lại tạo dấu ấn bằng việc đưa công nghệ và văn hóa vào phổ biến pháp luật. Là một trong hai địa phương đầu tiên cả nước thực hiện cấp Phiếu lý lịch tư pháp qua ứng dụng VNeID, ngành Tư pháp TP Huế đã có bước tiến mạnh mẽ trong cải cách thủ tục hành chính tư pháp.
.jpg)
Sở Tư pháp và Công an TP Huế hướng dẫn người dân làm thủ tục cấp Phiếu lý lịch tư pháp qua ứng dụng VNeID.
Sở Tư pháp TP Huế chủ động số hóa dữ liệu hộ tịch từ năm 2015 đến 2020, tích hợp với Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, từ đó rút ngắn thời gian xử lý thủ tục hành chính. Không chỉ vậy, Sở còn triển khai mô hình “Tổ công nghệ số cộng đồng”, hướng dẫn người dân sử dụng nền tảng điện tử trong khai thác dịch vụ công pháp lý.
Mang đậm dấu ấn văn hóa, TP Huế còn kết hợp phổ biến pháp luật với hoạt động du lịch. Tại các điểm di tích, bảng hướng dẫn không chỉ có thông tin tham quan mà còn lồng ghép nội dung pháp luật về bảo vệ di sản, ứng xử nơi công cộng. Các chương trình sân khấu hóa pháp luật, cuộc thi “Rung chuông vàng”, các phiên tòa giả định cũng được tổ chức đều đặn tại các trường học, góp phần giáo dục pháp luật từ sớm cho thế hệ trẻ.
“Chuyển đổi số không chỉ là xu hướng, mà là trách nhiệm để pháp luật đến được với người dân một cách minh bạch, thuận tiện và bình đẳng”, Giám đốc Sở Tư pháp TP Huế Nguyễn Văn Hưng khẳng định.
Ông Nguyễn Văn Hưng, Giám đốc Sở Tư pháp TP Huế.
Với tinh thần đổi mới và cống hiến, ngành Tư pháp TP Huế vinh dự được Chủ tịch nước tặng Huân chương Lao động hạng Ba và được Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Tư pháp, Chủ tịch Ủy ban nhân dân TP tặng nhiều Bằng khen.
Tư duy cải cách - động lực chuyển mình
Điểm nổi bật trong hành trình đổi mới tư pháp ở các địa phương miền Trung là tinh thần cải cách được dẫn dắt từ tư duy lãnh đạo, lan tỏa đến từng cấp cơ sở. Không chỉ hoạch định chiến lược, cán bộ tư pháp cấp Sở còn trực tiếp đồng hành cùng cơ sở để tháo gỡ vướng mắc, khơi thông thực tiễn.
Tư duy “pháp luật phục vụ” không chỉ được thể hiện qua văn bản hay chỉ đạo, mà còn thấm vào từng mô hình, sáng kiến, từ phổ biến pháp luật trực tuyến, cải cách thủ tục hành chính, đến số hóa dịch vụ công và giáo dục pháp luật học đường. Những chuyển động tích cực ấy bắt nguồn từ sự chủ động, đổi mới và gần dân của đội ngũ cán bộ tư pháp, những người coi sự hài lòng và hiểu biết pháp luật của nhân dân là thước đo cho hiệu quả phục vụ.
Trải qua 80 năm hình thành và phát triển, ngành Tư pháp Việt Nam đang tiếp tục đổi mới để thích ứng và phục vụ tốt hơn. Bởi lẽ, chỉ khi những chính sách xuất phát từ thực tiễn, được triển khai từ nhu cầu của người dân, thì việc “gieo pháp luật” mới thực sự bén rễ, sinh sôi và lan tỏa bền vững trong đời sống xã hội. Những mô hình hôm nay sẽ là nền móng cho một thể chế vững mạnh mai sau, nơi quyền lực pháp luật thực sự đến từ sự đồng thuận và hiểu biết của nhân dân.
Thiên Ý