Trên một dải đất Trung Bộ, nơi đặc trưng bởi bản sắc văn hóa và truyền thống hiếu học, ba tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An, Thừa Thiên Huế (nay là TP Huế) đã đồng hành cùng hành trình 80 năm xây dựng và phát triển ngành Tư pháp Việt Nam. Từ những bước đi chập chững, ngành Tư pháp ở các địa phương đã khẳng định vị trí là “hàng rào kỹ thuật” đầy tin cậy của chính quyền và là cầu nối đưa pháp luật đến với người dân.
Bài 1: Bền bỉ một hành trình - 80 năm Tư pháp kiến tạo pháp quyền ở miền Trung
Từ những bản lề đầu tiên...
Năm 1983, UBND tỉnh Thanh Hóa chính thức thành lập hệ thống tổ chức Tư pháp cấp tỉnh. Đó là cột mốc quan trọng, đánh dấu sự trưởng thành và từng bước chuyên nghiệp hóa bộ máy Tư pháp ở một tỉnh có diện tích lớn, dân số đông, địa bàn rộng như Thanh Hóa.
“Thời điểm ấy, chúng tôi chỉ có 12 cán bộ, làm việc trong điều kiện rất thiếu thốn. Thế nhưng, lòng yêu nghề và tinh thần phục vụ nhân dân đã giúp ngành vượt qua mọi khó khăn để khẳng định vai trò quan trọng của mình trong bộ máy chính quyền”, ông Lê Ngọc Minh, Phó Giám đốc Sở Tư pháp Thanh Hóa chia sẻ.
Với sự hỗ trợ của chính quyền tỉnh, các thế hệ cán bộ ngành Tư pháp Thanh Hóa đã dày công gây dựng một nền móng pháp lý vững chắc, khẳng định vị thế quan trọng của mình trong sự phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
Cũng từ giai đoạn đầu thập niên 80, ngành Tư pháp tỉnh Nghệ An bắt đầu hình thành và phát triển. Từng là một phần của tỉnh Nghệ Tĩnh cũ, bộ máy Tư pháp nơi đây trải qua nhiều lần chia tách, sáp nhập và tái cấu trúc. Dù vậy, tinh thần gắn bó và năng lực chuyên môn của cán bộ luôn được giữ vững.
Ông Lê Bá Thiệu - Trưởng phòng Phổ biến giáo dục và Theo dõi thi hành pháp luật (Sở Tư pháp Nghệ An) cho biết: “Trong những năm qua, mặc dù đã trải qua những bước thăng trầm nhưng ngành Tư pháp Nghệ An luôn nỗ lực phấn đấu vươn lên, hoàn thành xuất sắc các nhiệm vụ chính trị của ngành và của địa phương. Từ những bước đi đầu tiên đến nay, ngành Tư pháp Nghệ An đã có vị thế vững chắc, là điểm tựa pháp lý cho hệ thống chính trị tại địa phương”.
.jpg)
Sở Tư pháp Nghệ An thường xuyên tổ chức tập huấn kỹ năng tuyên truyền phổ biến giáo dục pháp luật cho đội ngũ cán bộ tư pháp cơ sở, cán bộ làm công tác pháp chế tại các sở, ban, ngành và địa phương.
Với TP Huế, bước ngoặt đến vào năm 1990, khi địa phương được tách ra khỏi tỉnh Bình Trị Thiên. Ngay từ những năm đầu, ngành Tư pháp tỉnh Thừa Thiên Huế (nay là TP Huế) xác định rõ vai trò không chỉ là cơ quan quản lý hành chính, mà còn là “người gác cổng” về thể chế, đồng hành với sự phát triển của đô thị di sản.
Giám đốc Sở Tư pháp TP Huế Nguyễn Văn Hưng khẳng định: “Chúng tôi đặc biệt chú trọng đến công tác xây dựng, thẩm định văn bản pháp luật. Các dự thảo văn bản quy phạm pháp luật quan trọng đều có sự tham gia sâu sát, chủ động của Tư pháp, qua đó giúp UBND TP Huế và các cơ quan chức năng hoàn thiện chính sách phù hợp thực tiễn và luật định”.
Từ hành chính đến thể chế vững mạnh
Trải qua 80 năm, ngành Tư pháp không chỉ trưởng thành về tổ chức mà còn chuyển mình mạnh mẽ về tư duy và phương thức hoạt động. Từ chỗ thực hiện các nhiệm vụ hành chính đơn thuần như hộ tịch, quốc tịch, chứng thực, lý lịch tư pháp…, ngành đã mở rộng vai trò trong tham mưu, thẩm định, kiểm tra hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, hỗ trợ pháp lý doanh nghiệp, phổ biến giáo dục pháp luật, trợ giúp pháp lý miễn phí cho người yếu thế…
Tại Thanh Hóa, 6 tháng đầu năm 2025, ngành đã tham mưu thẩm định gần 250 dự thảo văn bản, rà soát hơn 660 văn bản quy phạm pháp luật. Công tác kiểm tra, tự kiểm tra được duy trì nghiêm túc, đảm bảo tính hợp hiến, hợp pháp, thống nhất của hệ thống pháp luật địa phương. Sở cũng đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, giải quyết thủ tục hành chính theo hướng số hóa, thuận tiện cho người dân.
Ở Nghệ An, công tác thẩm định, kiểm tra, rà soát văn bản quy phạm pháp luật là nhiệm vụ luôn được Sở Tư pháp chú trọng nhằm đảm bảo tính hợp hiến, hợp pháp và thống nhất của hệ thống pháp luật và tình hình thực tiễn của địa phương, tránh tình trạng chồng chéo, mâu thuẫn, thiếu đồng bộ, không có tính khả thi, góp phần thực hiện tốt vai trò của cơ quan thẩm định, “gác cửa” cho HĐND, UBND tỉnh trong việc ban hành các cơ chế, chính sách phù hợp với quy định của pháp luật.
.jpg)
Giám đốc Sở Tư pháp TP Huế Nguyễn Văn Hưng (đứng) họp tổ triển khai cấp Phiếu lý lịch tư pháp qua VNeID.
Đáng chú ý, TP Huế là địa phương tiên phong trong việc triển khai cấp Phiếu lý lịch tư pháp qua ứng dụng VNeID (hiện Bộ Công an đã tiếp nhận nhiệm vụ về lý lịch tư pháp). Đây là bước tiến lớn trong cải cách hành chính, cho phép người dân không cần đến trực tiếp Sở Tư pháp mà vẫn có thể đăng ký và nhận kết quả điện tử một cách nhanh chóng, an toàn. Không dừng lại ở đó, TP Huế còn ứng dụng công nghệ vào xây dựng các cổng tra cứu pháp luật, hệ thống quản lý hộ tịch điện tử và mô hình “Tổ công nghệ số cộng đồng” nhằm đưa pháp luật đến gần hơn với người dân.
Cán bộ là gốc - cơ sở là rễ
Một trong những điểm nổi bật trong ba địa phương là sự đầu tư vào đội ngũ cán bộ làm công tác Tư pháp - Hộ tịch ở cấp xã, nơi trực tiếp tiếp xúc và phục vụ người dân hàng ngày. Đây là lực lượng có vai trò quan trọng trong việc thực hiện cải cách thủ tục hành chính, phổ biến pháp luật và giải quyết những vấn đề thiết thân của nhân dân.
“Chúng tôi đặc biệt chú trọng đến việc đào tạo, nâng cao trình độ cho đội ngũ cán bộ tư pháp cơ sở, cán bộ làm công tác pháp chế tại các sở, ban, ngành và địa phương. Việc bồi dưỡng chuyên môn, trang bị kỹ năng giúp hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ngày càng thống nhất và có tính khả thi cao hơn”, ông Lê Ngọc Minh, Phó Giám đốc Sở Tư pháp Thanh Hóa cho biết.
.jpg)
Ông Lê Ngọc Minh, Phó Giám đốc Sở Tư pháp Thanh Hóa.
Tuy nhiên, cả ba địa phương đều thừa nhận những khó khăn trong việc giữ chân cán bộ cơ sở khi chế độ đãi ngộ chưa tương xứng. Nhiều cán bộ Tư pháp - Hộ tịch xã vẫn kiêm nhiệm nhiều việc, thu nhập thấp, công việc áp lực. Vì vậy, các tỉnh đều kiến nghị Trung ương có chính sách đặc thù để động viên, tạo điều kiện cho đội ngũ này yên tâm công tác lâu dài.
Song hành với nâng cao chất lượng cán bộ, việc tăng cường truyền thông pháp luật cũng được triển khai đa dạng. TP Huế đã thực hiện thành công mô hình truyền thông pháp luật tương tác trên nền tảng mạng xã hội. Thanh Hóa duy trì đều đặn các chuyên mục “Pháp luật đời sống” và “Nhà nước và pháp luật” trên báo chí. Nghệ An đẩy mạnh xây dựng tủ sách pháp luật điện tử và tổ chức cuộc thi tìm hiểu pháp luật trực tuyến với sự tham gia của hàng chục nghìn lượt người dân mỗi năm.
Từ mỗi cán bộ làm hồ sơ kết hôn, viết trích lục khai sinh, chứng thực văn bản... đến người tham mưu điều chỉnh quy hoạch, xây dựng chính sách đất đai, hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp, giải quyết khiếu nại phức tạp..., ngành Tư pháp đã và đang hiện diện ở mọi mặt của đời sống xã hội.
Trong kỷ nguyên chuyển đổi số, hội nhập quốc tế và xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, ngành Tư pháp tại Thanh Hóa, Nghệ An, TP Huế không chỉ là cánh tay nối dài của Chính phủ và Bộ Tư pháp, mà còn là nơi kiến tạo môi trường pháp lý minh bạch, đồng hành cùng người dân và doanh nghiệp.
80 năm nhìn lại là dịp để tri ân lớp người đi trước, củng cố niềm tin với hiện tại và tiếp tục vững bước cho tương lai. Tư pháp miền Trung bền bỉ, bản lĩnh và đổi mới, sẵn sàng bước vào chặng đường mới với tinh thần phụng sự và khát vọng cống hiến.
Thiên Ý