Để hiểu rõ hơn về Nghị định số 121/2025/NĐ-CP có hiệu lực từ 01/7/2025, theo Luật sư Bùi Bảo Ngọc (Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội), chúng ta cần dựa vào các nguyên tắc pháp lý và thực tiễn ban hành văn bản quy phạm pháp luật ở Việt Nam.
Bài 5: Không thay đổi nguyên tắc thực hiện khi phân quyền, phân cấp trong lĩnh vực luật sư
Ra đời trong bối cảnh đã có sự thay đổi về tư duy quản lý nhà nước
Phân tích tính hợp hiến của Nghị định 121/2025/NĐ-CP, Luật sư Ngọc cho biết, căn cứ Nghị quyết số 190/2025QH15 của Quốc hội về phân cấp tạm thời thẩm quyền để cải cách hành chính dựa trên nguyên tắc “ổn định, liên tục, không gián đoạn”. Trong đó, để đảm bảo tính liên tục về thủ tục hành chính, các cơ quan, cá nhân tiếp nhận chức năng nhiệm vụ sẽ thực hiện thẩm quyền của cơ quan cũ, kể cả khi chưa sửa đổi pháp luật liên quan, phối hợp nhiều cơ quan để giải quyết vấn đề phát sinh sau sắp xếp thông qua cơ chế phối hợp giữa các cơ quan liên quan.
Theo đó, Nghị định 121/2025/NĐ-CP được Chính phủ ban hành để phân quyền, phân cấp trong lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ Tư pháp. Sở Tư pháp có trách nhiệm đánh giá, thẩm định các hồ sơ, chịu trách nhiệm về nghiệp vụ, chuyên môn để Chủ tịch UBND cấp tỉnh giải quyết thủ tục hành chính đối với luật sư, công chứng viên, đấu giá viên, thừa phát lại.
Luật Luật sư 2006 (sửa đổi, bổ sung 2012, 2015) quy định về nguyên tắc, điều kiện hành nghề luật sư, trong đó có việc cấp chứng chỉ hành nghề luật sư. Nghị định 121/2025/NĐ-CP ra đời trong bối cảnh đã có sự thay đổi về tư duy quản lý nhà nước, hướng tới việc phân quyền, phân cấp mạnh mẽ hơn cho chính quyền địa phương, đặc biệt là trong lĩnh vực quản lý hành chính.
Trong thực tiễn xây dựng pháp luật Việt Nam, đôi khi có những điều chỉnh về thẩm quyền quản lý hành chính được thực hiện thông qua các Nghị định của Chính phủ, đặc biệt khi các thay đổi đó không làm thay đổi bản chất của quyền và nghĩa vụ được Luật quy định, mà chỉ là sự thay đổi về cơ quan thực hiện thủ tục hành chính. Đây có thể là một chủ trương lớn về cải cách hành chính và phân định thẩm quyền, được Chính phủ cụ thể hóa thông qua Nghị định.
Luật sư Ngọc nhấn mạnh, trong giai đoạn chuyển tiếp, Nghị quyết 190/2025 là công cụ đặc biệt, tạm thời nhằm tháo gỡ vướng mắc hành chính trong giai đoạn cải cách bộ máy nhà nước 2025 – 2027. Nghị quyết có hiệu lực từ ngày 19/02/2025 đến hết ngày 28/02/2027, trừ một số điều khoản đặc biệt. Căn cứ vào Nghị quyết, Chính phủ đã cụ thể hóa các nội dung phân quyền, phân cấp trong quản lý nhà nước của Bộ Tư pháp bằng việc phân cấp Chủ tịch UBND tỉnh giải quyết thủ tục hành chính.
Nghị định 121/2025 - thay đổi về thủ tục hành chính, không thay đổi nguyên tắc thực hiện
Luật sư Ngọc khẳng định, Nghị định 121/2025/NĐ-CP chỉ thay đổi “ai thực hiện” chứ không thay đổi “cái gì được thực hiện” hay “nguyên tắc thực hiện”.
Theo đó, Nghị định 121/2025/NĐ-CP không thay đổi các điều kiện cơ bản để được cấp chứng chỉ hành nghề luật sư (như có bằng cử nhân luật, đã tập sự hành nghề luật sư, đạt yêu cầu kiểm tra kết quả tập sự...). Những điều kiện này vẫn phải tuân thủ theo Luật Luật sư.
Mặc dù thẩm quyền cấp được chuyển về địa phương, Bộ Tư pháp vẫn có vai trò quản lý nhà nước về luật sư và hành nghề luật sư trên phạm vi toàn quốc. Bộ Tư pháp vẫn sẽ ban hành các hướng dẫn chuyên môn, nghiệp vụ để đảm bảo tính thống nhất trong việc áp dụng các quy định của Luật và Nghị định trên cả nước. Sở Tư pháp có trách nhiệm tiếp nhận và đánh giá, thẩm định các hồ sơ để báo cáo cấp trên.
“Việc phân cấp chỉ là về thủ tục hành chính, không phải là phân cấp về mặt chuyên môn, nghiệp vụ hay tiêu chuẩn. Đây là điều cần lưu ý, xem xét kỹ càng trong giai đoạn chuyển giao “vừa chạy, vừa xếp hàng” theo như quan điểm của Tổng Bí thư Tô Lâm”, Luật sư Ngọc lưu ý.
Việc Chủ tịch UBND cấp tỉnh cấp chứng chỉ hành nghề luật sư là nhằm tăng cường trách nhiệm của chính quyền địa phương trong quản lý nhà nước đối với hoạt động luật sư tại địa phương, từ đó có thể nâng cao hiệu quả quản lý. Không chỉ đối với luật sư, mà công chứng viên, thừa phát lại, đấu giá viên, đều phân quyền, phân cấp về địa phương quản lý. Phân quyền, phân cấp giúp giảm tải công việc đối với cấp Trung ương (Chính phủ, cụ thể là Bộ Tư pháp), rút ngắn thời gian giải quyết thủ tục hành chính, ví dụ giảm thời gian từ 20 ngày trước đây còn 15 ngày đối với cấp chứng chỉ hành nghề luật sư.
Tránh chủ quan trong khi thi hành nhiệm vụ
Luật sư Ngọc chia sẻ, trong giai đoạn chuyển tiếp, cải cách bộ máy hành chính (đến hết ngày 28/02/2027), không tránh khỏi những phát sinh khi giải quyết các vấn đề tồn đọng. Đối với trường hợp có thể xảy ra xung đột lợi ích giữa người cấp chứng chỉ luật sư với luật sư tham gia vụ án “nhạy cảm” nếu bị đơn là người thực hiện thẩm quyền cấp, thu hồi, cấp lại chứng chỉ của luật sư thì ngay từ khâu xét duyệt việc công khai, minh bạch thông tin, hồ sơ rõ ràng là điều rất cần thiết tránh sự chủ quan trong khi thi hành nhiệm vụ.
“Tất cả các quyết định liên quan đến việc cấp chứng chỉ và các thủ tục giải quyết vụ án hành chính cần được ghi nhận rõ ràng, minh bạch trong hồ sơ, bao gồm cả lý do từ chối hoặc việc chuyển giao thẩm quyền”, Luật sư Ngọc đề xuất và cho rằng, khi có sự minh bạch, rõ ràng, công khai thì việc cấp chứng chỉ, thu hồi chứng chỉ sẽ khách quan, thúc đẩy việc giải quyết được công bằng.
Trong trường hợp có dấu hiệu không khách quan, minh bạch, theo Luật sư Ngọc, có thể áp dụng ngay cơ chế ủy quyền cho Bộ Tư pháp khi xảy ra xung đột, dựa trên Nghị quyết 190/2025/QH15 của Quốc hội về phân cấp tạm thời. Hơn nữa, luật sư có quyền khiếu nại quyết định hành chính của Chủ tịch UBND cấp tỉnh liên quan đến hoạt động nghề nghiệp của mình, khiếu nại đến Bộ Tư pháp nếu cấp tỉnh không giải quyết hoặc giải quyết chưa thỏa đáng theo quy định pháp luật.
Ngoài ra, Luật sư Ngọc kiến nghị Liên đoàn Luật sư, Đoàn Luật sư, tổ chức hành nghề tại địa phương cần phát huy vai trò của tổ chức mình, bảo vệ chính đáng quyền lợi luật sư trong trường hợp có xung đột lợi ích với cơ quan, cá nhân thực hiện chưa vô tư, khách quan khi thực hiện thẩm quyền của mình. Giải pháp tối ưu là cần kết hợp ngắn hạn (chuyển giao thẩm quyền tạm thời, giám sát nhiều cấp) và dài hạn (sửa Luật Luật sư, xây dựng cơ chế kiểm soát độc lập), phát huy vai trò tự quản của các tổ chức xã hội nghề nghiệp luật sư, để đảm bảo nguyên tắc tranh tụng công bằng, nhà nước pháp quyền.
Luật sư Ngọc đúc rút, việc phân quyền, phân cấp trong quản lý hành chính nhà nước nói chung, trong lĩnh vực tư pháp nói riêng căn cứ vào Nghị quyết “đặc biệt” của Quốc hội (Nghị quyết 190/2025/QH15), đẩy nhanh thủ tục hành chính, giảm tải cho Trung ương. Theo đó, Nghị định 121/2025/NĐ-CP đã cụ thể hóa việc phân quyền, phân cấp, phân định thẩm quyền của chính quyền địa phương cấp tỉnh trong giải quyết thủ tục hành chính về cấp, thu hồi, cấp lại chứng chỉ hành nghề luật sư, công chứng viên, đấu giá viên, thừa phát lại.
Ông nhấn mạnh một lần nữa, Nghị định thay đổi về thủ tục hành chính, không thay đổi về nguyên tắc thực hiện, nghĩa là các điều kiện để được cấp chứng chỉ vẫn căn cứ vào quy định Luật Luật sư 2006 (sửa đổi, bổ sung 2012, 2015), các bước thẩm định, đánh giá vẫn do Sở Tư pháp thực hiện, chỉ là phân quyền cho Chủ tịch UBND cấp tỉnh thực hiện cấp, thu hồi, cấp lại chứng chỉ, các hồ sơ được công khai, minh bạch trên hệ thống điện tử, tạo sự công bằng cho chủ thể được giải quyết yêu cầu hồ sơ, thủ tục.
Luật sư Ngọc cho rằng, mặc dù mang tính tạm thời (2025-2027), Nghị định 121/2025 đặt nền tảng cho việc sửa đổi dài hạn các luật chuyên ngành như Luật Luật sư, các văn bản luật liên quan khác, đồng thời giải quyết bài toán cải cách thủ tục hành chính và phân quyền, phân cấp cho địa phương, đáp ứng đòi hỏi, yêu cầu cấp thiết trong tình hình đất nước hiện nay.
Thục Quyên