Kê khai hình thức nên tài sản tham nhũng tha hồ tẩu tán
Một trong những điểm làm yếu nỗ lực PCTN là việc thu hồi tài sản bị tham nhũng như nhận xét của ông Nguyễn Doãn Khánh – Phó Trưởng Ban Nội chính TƯ. Từ năm 2013 về trước, tỷ lệ thu hồi tài sản bị tham nhũng chỉ đạt khoảng 20%. Năm 2014 có chuyển biến hơn nhưng cũng mới khoảng 22%, nghĩa là gần 80% tài sản bị tham nhũng chưa được thu hồi trong khi pháp luật đã qui định rất nhiều biện pháp để tài sản trong các vụ án tham nhũng không bị tẩu tán như kê biên, phong tỏa, kiểm kê tài sản…
Kinh nghiệm ở nhiều nước cho thấy, hình sự hóa hành vi “làm giàu bất chính” là cách để thực hiện chiến lược thu hồi tài sản tham nhũng. Thu hồi tài sản có thể đạt được theo cách thông thường, dựa vào các chế tài mang tính kinh tế như phạt tiền, tịch thu tài sản, bồi thường thiệt hại. Tuy nhiên, để làm được điều đó, các quốc gia cũng có cơ chế kiểm soát tài sản trước, trong và sau khi xử lý tội phạm tham nhũng.
GS.Trần Ngọc Đường cũng cho rằng, vấn đề lớn trong nhiều vụ án tham nhũng ở nước ta là không thi hành được bản án do tài sản bị tẩu tán vì việc quản lý tài sản cán bộ, công chức nói chung và những người có khả năng tham nhũng nói riêng không. Vì vậy, dù “xử lý nghiêm khắc tội phạm nhưng không có khả năng thu hồi tài sản, không thi hành được bản án trên thực tế là vấn đề” – GS. Đường nhấn mạnh.
Theo ông Đặng Đình Luyến – Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp, biện pháp kê khai tài sản hiện còn mang tính hình thức vì phát hiện tham nhũng qua kê khai không đáng kể, cũng như “làm khó” cho việc thu hồi tài sản bị tham nhũng sau bản án. Vì thế, theo các chuyên gia trong và ngoài nước, pháp luật cần qui định rõ hơn và có cơ chế giám sát, kiểm tra việc kê khai, biến động tài sản và quản lý tài sản mới đảm bảo thu hồi tài sản bị tham nhũng.
Dân không tố cáo khó “tìm” được tham nhũng
Nếu ví PCTN như “kiềng ba chân” gồm các cơ quan tiến hành tố tụng, các cơ quan, tổ chức liên quan và người dân thì việc người dân thờ ơ với tố cáo hành vi tham nhũng khiến chiếc “kiềng” không đứng vững. Đại diện Chương trình phát triển của Liên hợp quốc (UNDP) tại Việt Nam cũng nhận thấy, thu hút được sự ủng hộ của cộng đồng vào PCTN là rất quan trọng vì không một chủ thể đơn lẻ nào có thể thực hiện hiệu quả chính sách PCTN. Thực tế Nhật Bản được ông Takeshi Matsumoto - Chuyên gia JICA chia sẻ cho thấy, sự ủng hộ của người dân là một trong những yếu tố giúp nước này thành công trong việc điều tra một số chính trị gia, quan chức cấp cao, thu hồi tài sản tham nhũng.
Tuy nhiên, qua nhiều khảo sát đều cho thấy, người dân chưa nhiệt thành tố cáo, cung cấp thông tin về hành vi tham nhũng vì pháp luật PCTN đang thiếu một cơ chế bảo vệ người làm chứng và người tố giác tham nhũng. Trong khi đó, xuất phát từ bản chất phức tạp, tinh vi và khó bị phát hiện nên khả năng tìm chứng cứ để xử lý tội phạm tham nhũng rất thấp. Vì vậy, ông Trần Văn Dũng – Phó Vụ trưởng Vụ pháp luật hình sự hành chính, Bộ Tư pháp cho rằng “cơ chế khuyến khích và bảo vệ người tố cáo hoặc người là chứng là nhiệm vụ cực kỳ quan trọng trong quá trình xử lý tội phạm tham nhũng”.
Nhìn nhận vấn đề này như một biện pháp bảo đảm cho cơ chế xử lý hình sự đối với tội phạm tham nhũng vận hành tốt, nhiều chuyên gia đề nghị phải có những qui định cụ thể về đối tượng được bảo vệ, thời hạn bảo vệ, quyền và nghĩa vụ của người được bảo vệ… để hiện thực hóa qui định này, giúp người tố cáo hoặc làm chứng trong các vụ án tham nhũng yên tâm, củng cố thêm cơ sở pháp lý cho việc phát hiện, điều tra và xử lý tham nhũng.
Cơ quan PCTN phải “độc lập và rất mạnh”
Trong “cơ cấu” của cơ chế xử lý tội phạm tham nhũng thì “sức mạnh” của các cơ quan PCTN được nhiều chuyên gia quốc tế lưu tâm. Kinh nghiệm từ Nhật Bản cho thấy, “cơ quan điều tra độc lập và rất mạnh” là công cụ PCTN hiệu quả kể cả khi bộ luật hình sự “già cỗi” (BLHS Nhật Bản có tuổi đời đến 100 năm – PV) và không có những qui định mang tính tiến bộ như “thỏa thuận nhận tội”…
Theo các chuyên gia của UNDP, hiệu quả PCTN không chỉ là hình phạt tiền hay tù mà quan trọng là tăng nguy cơ bị phát hiện của chủ thể có khả năng có hành vi tham nhũng bằng khả năng của các cơ quan PCTN vì “nếu người có ý định tham nhũng nghĩ đến khả năng bị phát hiện, bị bắt lớn thì họ sẽ giảm khả năng tham nhũng, ngược lại thì sẽ liều lĩnh hơn” – ông Scott Ciment - Cố vấn chính sách của UNDP cảnh báo.
Do vậy, các chuyên gia quốc tế cùng nhận định, “xây dựng năng lực này cho các cơ quan điều tra, truy tố quan trọng không kém hoàn thiện khung pháp luật để đưa các vụ tham nhũng ra ánh sáng”. Bên cạnh đó, cơ quan điều tra và truy tố cần có công cụ linh hoạt và phối hợp liên ngành, nhất là đảm bảo vai trò quan trọng của VKSND trong việc kiểm sát điều tra tội phạm tham nhũng./.
Huy Anh