Sợ “quyền im lặng” cản hoạt động điều tra?
Dự thảo BLTTHS (sửa đổi) qui định, “Người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo có quyền tự do trình bày lời khai, trình bày ý kiến, không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc buộc phải nhận mình có tội” mà theo lý giải của Viện kiểm sát nhân dân tối cao nhằm bảo đảm tính minh bạch của pháp luật, tạo sự nhận thức thống nhất trong quá trình lấy lời khai, hỏi cung.
Tuy nhiên, ĐB Nguyễn Văn Pha – Phó Chủ tịch Ủy ban TƯ MTTQ Việt Nam nhận thấy, cách qui định về “quyền im lặng” trong dự thảo BLTTHS chưa ổn, “nửa im lặng, nửa không”. Thực tế, có lo ngại nếu người bị bắt, bị can, bị cáo giữ “quyền im lặng” sẽ khiến cơ quan điều tra “không biết lấy gì viết vào hồ sơ”, ảnh hưởng đến quá trình điều tra, làm rõ vụ án.
Trong khi đó, qui định “lấy lời khai ngay” sau khi bị bắt chính là nguyên nhân dẫn đến bức cung, nhục hình. Hơn nữa, người bị bắt không thể biết lời khai nào là bất lợi cho mình mà không khai báo nên “cần bỏ ngay qui định “lấy lời khai ngay” và qui định rõ ràng về “quyền im lặng” – một số ĐBQH cùng đồng tình. Thậm chí, ĐB Đỗ Văn Đương (TP.HCM) nhận thấy, quan trọng nhất là chống bức cung, nhục hình, không để oan, sai, không để tội phạm lộng hành chứ qui định “quyền im lặng” như vậy là rất nguy hiểm dễ bị hiểu là “không khai báo gì”.
Song ĐB Nguyễn Ngọc Phương (Quảng Bình) nhấn mạnh, người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo thường không hiểu pháp luật, lại có tâm lý lo lắng, trong khi cán bộ điều tra lại “nhiều mánh khóe, có thể dùng nhiều câu hỏi “bẫy” khiến người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo dễ “mắc bẫy” mà trả lời bất lợi cho mình nên “cần qui định rõ không được đặt câu hỏi “bẫy” nếu không qui định cụ thể “quyền im lặng” trong dự thảo BLTTHS”.
Từ kinh nghiệm thực tiễn, với mục đích chính là chống bức cung, nhục hình, Thứ trưởng Bộ Công an Đặng Văn Hiếu đề nghị qui định “không bị ép buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình, không bị ép buộc phải nhận mình có tội” vì đấu tranh để làm rõ những mâu thuẫn trong lời khai cũng là nghệ thuật trong điều tra, nên để người bị bắt, bị can, bị cáo tự do trình bày lời khai cho cán bộ điều tra khai thác.
Không phải ai cũng đi nghe trộm
Trong các quyền của bị can, bị cáo trong dự thảo BLTTHS (sửa đổi), ĐBQH đánh giá “quyền ghi chép tài liệu trong hồ sơ vụ án” là “rất viển vông” bởi bị can, bị cáo không đủ khả năng và cả điều kiện thực hiện. Có những vụ án tài liệu “chất đầy một xe ô tô” như trong vụ “bầu” Kiên thì trong điều kiện giam giữ, không bị can, bị cáo nào có thể tiếp cận đầy đủ số hồ sơ, tài liệu nhiều như vậy.
Do đó, ĐBQH đề xuất tăng cường vai trò của luật sư, người bào chữa thực hiện quyền này cho người bị bắt, bị can, bị cáo. Hơn nữa, “cứ qui định chung chung như vậy, nếu bị can, bị cáo “vin” vào quyền này thì không biết bao giờ kết thúc vụ án” – ĐB Nguyễn Anh Sơn - Phó trưởng đoàn ĐBQH Nam Định nêu.
Cùng với đó, nhiều ĐBQH bày tỏ lo ngại với qui định về áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt trong TTHS. Qua thảo luận, hầu hết ý kiến tán thành phải luật hóa biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt trong Dự thảo BLTTHS (sửa đổi). Nhất trí chỉ áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng cho tội tham nhũng, ma túy…, ĐBQH nhấn mạnh, phải qui định rõ những loại tội được áp dụng, không thể tràn lan, “ai cũng đi nghe trộm, ai cũng nơm nớp bị theo dõi sẽ làm bất ổn…”.
Mặc dù Thiếu tướng Trịnh Xuyên – Giám đốc Công an tỉnh Thanh Hóa nhấn mạnh, “biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt rất cần thiết và qui định trong dự thảo lần này hoàn toàn đúng” song là một trong số một số ĐBQH không tán thành qui định về biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt trong dự thảo, ĐB Hà Văn Chiến (Yên Bái) lo ngại, qui định cho tiến hành các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt ngay khi “có dấu hiệu tội phạm” là ảnh hưởng đến quyền công dân. Hơn nữa, rất khó giám sát việc tiến hành các biện pháp này nên dễ dẫn đến lạm quyền./.
Huy Anh
|
Ghi âm, ghi hình để chống bức cung, dùng nhục hình
Ngoài quy định phải lập biên bản như hiện nay, nhiều ĐBQH tán thành quy định bắt buộc ghi âm hoặc ghi hình hoạt động hỏi cung bị can trong dự thảo nhằm phản ánh trung thực quá trình hỏi cung, hạn chế tối đa các trường hợp bức cung, nhục hình. Đồng thời, đây chính là một trong những căn cứ quan trọng để bảo vệ các cán bộ tư pháp đã tiến hành tố tụng đúng pháp luật.
ĐB Lương Văn Thành (Hải Phòng) phát biểu, thời gian vừa qua có nhiều vụ án oan sai do bức cung, nhục hình nên qui định ghi âm hoặc ghi hình là hoạt động hạn chế tối đa bức cung, nhục hình và cũng là bảo vệ người tiến hành tố tụng trong trường hợp làm đúng nhưng bị tố dùng nhục hình, bức cung. Thực tế, những tội ít nghiêm trọng thường xảy ra bức cung, dùng nhục hình nên biện pháp này cần bắt buộc đối với tất cả các vụ án. Nhưng như ĐB Phạm Hồng Hà (Nam Định), một số ĐBQH quan tâm đến cách thức thực hiện biện pháp giám sát hỏi cung này, “nếu không vẫn có thể tắt máy, dùng nhục hình buộc người bị bắt, tạm giữ, bị can đồng ý khai báo mới bật máy ghi âm, ghi hình”.
Ngược lại, theo một số ĐB khác, trong điều kiện kinh tế còn nhiều khó khăn như hiện nay, quy định như ý kiến thứ nhất sẽ rất khó bảo đảm. Vì vậy, đề nghị tiếp tục kế thừa quy định hiện hành: có thể ghi âm hoặc ghi hình khi xét thấy cần thiết. Trường hợp nào được coi là cần thiết sẽ do cơ quan tố tụng cân nhắc, quyết định. ĐB Nguyễn Doãn Khánh – Phó Trưởng Ban Nội chính TƯ cho rằng, “ghi âm, ghi hình là biện pháp giám sát đảm bảo công bằng, khách quan, toàn diện trong hồ sơ vụ án nhưng chưa thực hiện ngay được vì kinh phí chưa đủ, cần có lộ trình”. |