Giáo dục pháp luật (GDPL) cho học sinh trung học phổ thông (THPT) là một bộ phận quan trọng của giáo dục công dân, góp phần hình thành ý thức thượng tôn pháp luật và năng lực hành xử công dân trong xã hội hiện đại. Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, yêu cầu đặt ra đối với công tác GDPL không chỉ dừng ở phổ biến quy định pháp luật mà còn hướng tới phát triển phẩm chất và năng lực cho người học.
Trên cơ sở nghiên cứu các quan điểm lý luận về quản lý giáo dục và khảo sát thực tiễn tại Trường THPT Vân Nội (Phúc Thịnh, Hà Nội), nhóm nghiên cứu đã phân tích thực trạng quản lý công tác GDPL và đề xuất một số biện pháp quản lý nhằm nâng cao hiệu quả GDPL cho học sinh. Các biện pháp tập trung vào việc nâng cao nhận thức, đổi mới công tác lập kế hoạch, phát triển đội ngũ giáo viên cốt cán, tăng cường phối hợp các lực lượng giáo dục và xây dựng môi trường GDPL trong nhà trường. Kết quả nghiên cứu cho thấy, việc triển khai đồng bộ các biện pháp quản lý đã góp phần cải thiện nhận thức pháp luật của học sinh, giảm vi phạm nội quy và nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.
Giáo dục phổ thông hiện nay đang chuyển mạnh từ mục tiêu trang bị kiến thức sang phát triển phẩm chất và năng lực người học. Trong định hướng đó, GDPL được xác định là một nội dung quan trọng nhằm hình thành ở học sinh ý thức công dân, tinh thần thượng tôn pháp luật và trách nhiệm xã hội. Đối với học sinh THPT - lứa tuổi chuẩn bị bước vào đời sống xã hội và lao động - GDPL không chỉ giúp các em hiểu biết pháp luật mà còn định hướng hành vi, góp phần phòng ngừa các vi phạm pháp luật và tệ nạn xã hội.
Mặc dù đã có nhiều chủ trương và văn bản chỉ đạo của Đảng, Nhà nước và ngành Giáo dục về công tác phổ biến, GDPL, song hiệu quả GDPL trong các nhà trường phổ thông chưa đồng đều. Ở nhiều nơi, hoạt động GDPL vẫn còn mang tính hình thức, chưa được quản lý một cách hệ thống, thiếu sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục. Từ thực tiễn đó, việc nghiên cứu các biện pháp quản lý nhằm nâng cao hiệu quả GDPL cho học sinh THPT là cần thiết và có ý nghĩa thực tiễn.
Về phương diện lý luận, GDPL trong nhà trường phổ thông được hiểu là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của các chủ thể giáo dục nhằm trang bị cho học sinh tri thức pháp luật cơ bản, hình thành thái độ tôn trọng pháp luật và năng lực vận dụng pháp luật trong đời sống. Quản lý công tác GDPL là sự tác động có tổ chức, có định hướng của cán bộ quản lý nhằm bảo đảm cho hoạt động GDPL được thực hiện thống nhất, hiệu quả và phù hợp với mục tiêu giáo dục.
Kết quả khảo sát cho thấy công tác GDPL tại Trường THPT Vân Nội đã được triển khai theo các văn bản chỉ đạo của ngành Giáo dục, tuy nhiên hiệu quả chưa thật sự bền vững. Nhận thức của một bộ phận cán bộ quản lý và giáo viên về vị trí của GDPL trong giáo dục toàn diện còn chưa đầy đủ; việc lập kế hoạch GDPL còn mang tính chung chung; hình thức tổ chức GDPL chưa đa dạng; đội ngũ giáo viên chưa được bồi dưỡng chuyên sâu về phương pháp GDPL.
Ngoài ra, sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và các lực lượng xã hội trong GDPL chưa thường xuyên; công tác kiểm tra, đánh giá hiệu quả GDPL chủ yếu dựa trên các tiêu chí định tính, chưa phản ánh đầy đủ mức độ chuyển biến về nhận thức và hành vi pháp luật của học sinh.
Để khắc phục các hạn chế nêu trên, nhóm nghiên cứu đề xuất một số biện pháp quản lý nâng cao hiệu quả GDPL cho học sinh trường THPT như sau:
Nâng cao nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về GDPL
Nâng cao nhận thức là điều kiện tiên quyết để đổi mới và nâng cao hiệu quả GDPL. Nhà trường cần quán triệt cho đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh nhận thức đầy đủ về vai trò của GDPL trong giáo dục toàn diện, coi đây là nhiệm vụ xuyên suốt, có tính liên ngành và thường xuyên quan tâm, coi trọng.
Đổi mới công tác lập kế hoạch GDPL theo hướng khoa học và khả thi
Kế hoạch GDPL cần được xây dựng trên cơ sở phân tích điều kiện thực tiễn của nhà trường, xác định rõ mục tiêu, nội dung, lộ trình, hình thức và nguồn lực thực hiện. Việc lồng ghép GDPL trong dạy học, sinh hoạt lớp và hoạt động trải nghiệm giúp nâng cao hiệu quả sử dụng thời gian và tăng tính thực tiễn.
Phát triển đội ngũ giáo viên cốt cán về GDPL
Nhà trường cần lựa chọn và bồi dưỡng đội ngũ giáo viên cốt cán làm nòng cốt trong tổ chức và triển khai các hoạt động GDPL. Đội ngũ này có vai trò tư vấn chuyên môn, xây dựng chuyên đề và lan tỏa kinh nghiệm trong toàn trường.
Tăng cường phối hợp các lực lượng và xây dựng môi trường GDPL
Việc tăng cường phối hợp giữa nhà trường với gia đình, các cơ quan, tổ chức xã hội góp phần tạo môi trường GDPL toàn diện, gắn lý thuyết với thực tiễn. Các mô hình giáo dục trải nghiệm như phiên tòa giả định, câu lạc bộ pháp luật, truyền thông học đường đã cho thấy hiệu quả tích cực trong nâng cao nhận thức và kỹ năng pháp luật cho học sinh, chú trọng xây dựng mô hình phiên tòa giả định. Hướng triển khai là liên kết giữa Tòa án nhân dân, cơ quan Tư pháp, Hội Liên hiệp phụ nữ… với tổ nhóm Giáo dục công dân (Kinh tế - Pháp luật) và lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường như Công đoàn, Đoàn thanh niên, Ban đại diện cha mẹ học sinh, chính quyền địa phương… tạo ra sân chơi đa dạng: Phiên tòa giả định, sáng tạo clip tuyên truyền pháp luật…
Thực tế cho thấy, việc chỉ đạo triển khai thực hiện công tác GDPL ở Trường có nhiều khởi sắc, nhất là công tác chỉ đạo của Ban chỉ đạo GDPL, tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch bồi dưỡng kiến thức về GDPL. Từ đó, giáo viên chú ý tự bồi dưỡng để xây dựng chuyên đề cấp trường, cụm trường. Trong sinh hoạt tổ nhóm chuyên môn, thực hiện chuyên đề tích hợp GDPL - thiết kế các hoạt động tăng cường sự tương tác giữa học sinh với giáo viên, học sinh với học sinh, học sinh với hoạt động tư pháp. Các em có hiểu biết nhất định về hoạt động của Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án và cơ quan Thi hành án trong việc khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án đối với các vụ án hình sự, dân sự, hành chính, kinh tế, lao động và giải quyết các quan hệ pháp luật khác, bao gồm: hoạt động điều tra; hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp; hoạt động xét xử; hoạt động thi hành án và các hoạt động của các cơ quan nhà nước được giao thẩm quyền trong việc tiến hành một số hoạt động tư pháp theo trình tự thủ tục tố tụng trong đó, hoạt động xét xử của Tòa án là trung tâm.
Nhà trường chú trọng đổi mới phương pháp giảng dạy, đổi mới kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực học sinh. Ngoài ra, nhà trường cũng đẩy mạnh việc bồi dưỡng cho giáo viên về cách thức tổ chức các hoạt động giáo dục khác: hoạt động trải nghiệm sáng tạo, nghiên cứu khoa học, giáo dục kỹ năng sống cho học sinh đặc biệt chú ý các chuyên đề GDPL, đi sâu trang bị kỹ năng phòng chống xâm hại tình dục thông qua các tình huống do chính học sinh thực hiện.
Tóm lại, quản lý hiệu quả công tác GDPL cho học sinh THPT là yêu cầu quan trọng trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay. Các trường THPT trong giai đoạn hiện nay cần xây dựng văn hóa nhà trường gắn với chuẩn mực xã hội trên cơ sở tuân thủ pháp luật; các quy định của nhà trường cần tuân thủ, cụ thể hóa các văn bản quy phạm pháp luật; gắn quá trình chuyển đổi các chuẩn mực văn hóa - xã hội truyền thống theo hướng đề cao và thấm nhuần các giá trị thượng tôn pháp luật.
Có thể khẳng định rằng các biện pháp quản lý phù hợp và hiệu quả sẽ là nền tảng để nâng cao chất lượng GDPL cho học sinh trong trường THPT, từ đó thúc đẩy quá trình giáo dục toàn diện và hình thành thế hệ công dân trẻ có hiểu biết pháp luật, trách nhiệm và bản lĩnh.Từ nghiên cứu lý luận và thực tiễn tại trường THPT Vân Nội, nhóm nghiên cứu đã đề xuất một số biện pháp quản lý có tính khả thi nhằm nâng cao hiệu quả GDPL cho học sinh trong trường THPT. Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho các cơ sở giáo dục phổ thông trong việc tổ chức và quản lý hoạt động GDPL.
Đặng Thị Yến
Trường THPT Vân Nội, Phúc Thịnh, Hà Nội
Tài liệu tham khảo
[1] Đảng Cộng sản Việt Nam, Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 14/11/2013 về Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo.
[2] Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2012), Luật số: 14/2012/QH13 về Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật của Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
[3] Quyết định số 1521/QĐ-TTg ngày 06/10/2020 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Kế hoạch thực hiện Kết luận số 80-KL/TW ngày 20/6/2020 của Ban Bí thư về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 32-CT/TW của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của cán bộ, Nhân dân.
[4] Quyết định số 1928/QĐ-TTg ngày 20/11/năm 2009 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án nâng cao chất lượng công tác phổ biến, giáo dục pháp luật trong nhà trường.
[5] Thủ tướng Chính phủ đã ra Quyết định 407/QĐ-TTg phê duyệt Đề án Tổ chức truyền thông chính sách có tác động lớn đến xã hội trong quá trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật giai đoạn 2022 - 2027.
[6] Kế hoạch số 194/KH-BGDĐT ngày 28/02/2022 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về Kế hoạch Công tác phổ biến, giáo dục pháp luật năm 2022 của ngành Giáo dục. Kế hoạch số 599/KH-BGDĐT ngày 28/02/2023 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về Kế hoạch Công tác phổ biến, giáo dục pháp luật năm 2023 của ngành Giáo dục.
[7] Kế hoạch số 117/KH-SGDĐT ngày 17/01/2022 của Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội về tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật của ngành Giáo dục Hà Nội năm 2022; Kế hoạch số 120/KH-SGDĐT ngày 27/01/2023 của Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội về việc Kế hoạch tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật của ngành Giáo dục và Đào tạo thành phố Hà Nội năm 2023.
[8] Bùi Văn Chung (Chủ nhiệm, 2009). Một số vấn đề lý luận và thực tiễn giáo dục pháp luật trong thời kỳ đổi mới, Đề tài khoa học Bộ Tư pháp, Mã số: 92 - 98 - 223, Hà Nội.
[9] Lê Thị Thu Hằng (2019), “Nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về giáo dục pháp luật cho học sinh phổ thông giai đoạn hiện nay”, Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt tháng 4/2019, tr 69-74.
[10] Nguyễn Đặng Đình Lục (2005), Vai trò của pháp luật trong quá trình hình thành nhân cách, Sách tham khảo, Nxb Tư pháp, Hà Nội, tr.56.
[11] Trần Đình Tuấn (2014), “Đổi mới mục tiêu giáo dục trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo”, Tạp chí Khoa học giáo dục, Bộ Giáo dục và Đào tạo, số 105, 6/2014, tr.9-11
[12] TS. Lê Cẩm Hà (Học viện Hành chính Quốc gia), Phát triển nguồn nhân lực theo tinh thần Đại hội XIII của Đảng, Tạp chí Quản lý nhà nước (ngày 01/6/2021).
[13] Bùi Minh Hiền (Chủ biên), Vũ Ngọc Hải và Đặng Quốc Bảo (2006), Quản lý giáo dục, Nxb Đại học sư phạm, Hà Nội.
[14] Bùi Minh Hiền và Nguyễn Vũ Bích Hiền (2015), Quản lý và lãnh đạo nhà trường, Nxb Đại học sư phạm, Hà Nội.
[15] Phạm Đăng Khoa (2017), Quản lý GDPL ở trường THPT theo định hướng phát triển nhân lực thành phố Hồ Chí Minh, Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội.