Trong buổi sáng ngày 07/8/2009, một số báo chí đã có bài phản ánh những vấn đề lớn của đất nước và những vấn đề liên quan đến công tác tư pháp như sau:
I- THÔNG TIN VỀ NHỮNG SỰ KIỆN NỔI BẬT CỦA ĐẤT NƯỚC
1. Báo Pháp luật thành phố Hồ Chí Minh phản ánh: Ngày 6-8, lễ khởi công Văn phòng Quốc hội đã được tổ chức tại lô H7, số 22 Hùng Vương, thuộc Trung tâm chính trị Ba Đình, Hà Nội.
Theo thiết kế, tòa nhà có hai tầng hầm, khối đế cao ba tầng và sáu tầng tháp, được xây dựng trên diện tích gần 15.000 m¬2. Tổng mức đầu tư dự kiến xấp xỉ 1.000 tỷ đồng. Đây là nơi tập trung các cơ quan làm việc chuyên trách của Quốc hội và Văn phòng Quốc hội. Dự kiến công trình sẽ hoàn thành trong quý III-2011.
Báo cũng phản ánh: Ngày 6-8, ông Trần Quốc Việt, Cục trưởng Cục Quản lý xây dựng, Bộ Giao thông Vận tải (GTVT), cho biết:Bộ có văn bản yêu cầu Cục phối hợp các đơn vị chức năng rà soát toàn bộ sai sót, vi phạm trong quá trình thực hiện dự án đường Nam Sông Hậu do Ban quản lý dự án Mỹ Thuận (PMU Mỹ Thuận) quản lý. Cục Quản lý xây dựng đã bắt đầu triển khai rà soát, phối hợp thanh tra Bộ Tài chính làm rõ những nội dung, biện pháp xử lý sau kết luận thanh tra của Bộ Tài chính về dự án này.
Dự án đường Nam Sông Hậu có vốn đầu tư 2.767 tỷ đồng (sau được điều chỉnh lên 3.233 tỷ đồng), xây dựng tuyến đường dài 147 km qua TP Cần Thơ, Hậu Giang, Sóc Trăng và Bạc Liêu. Qua thanh tra cho thấy trong quá trình thực hiện, công tác thẩm định, phê duyệt dự toán xây lắp xét thầu của chủ đầu tư không đúng quy định, giá trúng thầu và ký kết hợp đồng vượt giá gói thầu hơn 84 tỷ đồng. Hai gói thầu chi phí bảo đảm giao thông đường thủy cùng dự toán chi phí khảo sát thiết kế được tính tăng không đúng quy định hơn hai tỷ đồng. PMU Mỹ Thuận còn sử dụng sai hơn 8,5 tỷ đồng để bồi thường giải phóng mặt bằng.
Thanh tra Bộ Tài chính đã kiến nghị thu hồi hơn 5,1 tỷ đồng đã chi sai cho hội đồng bồi thường các huyện, thành phố. Thanh tra Bộ Tài chính đề nghị Bộ GTVT chỉ đạo PMU Mỹ Thuận thu hồi ngay hơn 52 tỷ đồng đã thanh toán không đúng cho các đơn vị. Đối với hơn 85 tỷ đồng vốn trái phiếu Chính phủ đã được thanh toán sai quy định, về nguyên tắc phải thu hồi về cho ngân sách, Thanh tra Bộ Tài chính đề nghị các đơn vị liên quan báo cáo Thủ tướng xem xét quyết định.
Trước đó, Bộ GTVT đã quyết định kỷ luật khiển trách đối với ông Dương Tuấn Minh - Tổng Giám đốc PMU Mỹ Thuận vì để xảy ra nhiều sai phạm trong dự án xây dựng cầu Cần Thơ, dự án xây dựng đường cao tốc TP.HCM - Trung Lương.
2. Báo Vietnamnet phản ánh: Ủy ban quốc gia về người Việt Nam ở nước ngoài (UBNVNONN) cho hay đang phối hợp xây dựng Nghị định của Chính phủ hướng dẫn thực thi Luật sửa đổi bổ sung điều 126 của Luật Nhà ở và điều 121 của Luật Đất đai. Theo đó, sẽ cho phép nhiều đối tượng người Việt Nam định cư ở nước ngoài mua và sở hữu nhà ở trong nước.
Tại buổi giao ban trực tuyến giữa lãnh đạo Bộ Ngoại giao với Đại sứ Việt Nam tại Pháp và Singapore chiều 6/8, ông Đặng Hồ Phát, Vụ trưởng Vụ 1 - UBNVNONN khẳng định Luật sửa đổi sẽ tạo điều kiện thông thoáng hơn, cho nhiều đối tượng người Việt Nam ở nước ngoài mua và sở hữu nhà ở trong nước. Ủy ban này cũng đang phối hợp xây dựng Nghị định hướng dẫn thi hành Luật Quốc tịch 2008. Ông Phát cho hay, lẽ ra Nghị định này phải ban hành ngay khi Luật chính thức có hiệu lực (từ 1/7) song do một số vấn đề nên đã bị chậm lại.
Theo quy định, để có thể mua và sở hữu nhà ở trong nước, kiều bào phải chứng minh điều kiện tối thiểu có quốc tịch Việt Nam. Trong khi đó, Luật Quốc tịch ban hành quy định "tất cả mọi công dân Việt Nam đang sống ở nước ngoài trong thời hạn 5 năm phải đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam". Khoảng 70% trong tổng số hơn 3 triệu người Việt Nam đang ở nước ngoài vẫn đang giữ quốc tịch gốc. Trong khi đó, trước khi sửa đổi luật, chỉ có 140 trường hợp kiều bào mua nhà thành công.
Để thực thi các quy định liên quan đến việc kiều bào mua và sở hữu nhà ở trong nước theo luật sửa đổi, cần thiết phải ban hành sớm Nghị định hướng dẫn Luật Quốc tịch. Trong khi đó, từ 1/9 tới, Luật sửa đổi bổ sung điều 126 của Luật Nhà ở và điều 121 của Luật Đất đai sẽ có hiệu lực thi hành. Tại buổi giao ban trực tuyến, ông Phát cũng cho hay UBNVNONN đang chuẩn bị đón đoàn kiều bào về nước tham quan nhân dịp Quốc khánh 2/9. Trong chương trình, kiều bào sẽ đi thăm Điện Biên Phủ, dự lễ cầu siêu tưởng niệm các anh hùng.
Chuẩn bị cho Hội nghị người Việt toàn thế giới lần thứ nhất, UBNVNONN thông báo Đại sứ quán Việt Nam tại Pháp và Singapore cũng như các cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài tổ chức mời rộng rãi các thành phần kiều bào trí thức, doanh nhân, các cá nhân tiêu biểu trong lĩnh vực văn hóa - nghệ thuật, xã hội, tôn giáo, thể dục thể thao, truyền thông, người có công v.v... Những nhân vật cao cấp trong chế độ cũ có tinh thần dân tộc, muốn tham gia Hội nghị trong tinh thần xây dựng và hoà hợp dân tộc cũng sẽ được mời tham dự.
3. Báo Hà Nội mới phản ánh: Theo đặc phái viên TTXVN, ngày 6-8, tại thành phố Pát-tay-a, Thái Lan, Đại hội đồng Liên nghị viện Hiệp hội các nước Đông Nam Á lần thứ 30 (AIPA-30) đã kết thúc tốt đẹp sau 4 ngày làm việc tích cực, với tinh thần hợp tác và trách nhiệm.
Ngay trước phiên bế mạc, trong phiên họp toàn thể lần thứ hai của Đại hội đồng AIPA-30, các đại biểu đã nghe báo cáo kết quả làm việc của các ủy ban: Ủy ban về các vấn đề chính trị, Ủy ban về các vấn đề kinh tế, Ủy ban về các vấn đề xã hội, Ủy ban nữ nghị sỹ AIPA (WAIPA), Ủy ban Thông cáo chung. Các đại biểu cũng đã thông qua 29 nghị quyết, trong đó có 3 nghị quyết do Việt Nam đề xuất. Tại phiên họp, Đại hội đồng đã quyết nghị: Đại hội đồng AIPA-31 sẽ được tổ chức tại Hà Nội, Việt Nam, từ ngày 19 đến 25-9-2010.
Tiếp đó đã diễn ra lễ bàn giao chức Chủ tịch AIPA. Chủ tịch Quốc hội Thái Lan, Chủ tịch AIPA-30 Chai Chít-chốp đã trân trọng trao búa - biểu tượng cao quý của AIPA, cho Trưởng đoàn đại biểu QH Việt Nam, Phó Chủ tịch QH Tòng Thị Phóng và cùng ký biên bản bàn giao.
II- NHỮNG THÔNG TIN LIÊN QUAN ĐẾN CÔNG TÁC TƯ PHÁP
1. Báo Pháp luật thành phố Hồ Chí Minh phản ánh: Chiều 6-8, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc và Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường đã bấm nút công khai bộ thủ tục hành chính thuộc phạm vi chức năng quản lý của Bộ Tư pháp.
Toàn bộ 327 thủ tục hành chính đang áp dụng tại bốn cấp (trung ương, tỉnh, huyện, xã) được đăng tải tại địa chỉ www.moj.gov.vn. Đây là cơ quan thứ ba sau Bộ Ngoại giao và Ngân hàng nhà nước thực hiện việc công bố này.
Theo ông Cường, việc thống kê và công bố này mới chỉ là kết quả bước đầu, tới đây sẽ là giai đoạn rà soát nhằm đơn giản hóa và loại bỏ các thủ tục rườm rà ra khỏi hệ thống thủ tục hành chính. Ông Cường mong muốn người dân và doanh nghiệp đóng góp ý kiến, kiến nghị để hoàn thiện bộ thủ tục này nhằm “tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về chất” trong việc cải cách hành chính trên các lĩnh vực thuộc phạm vi chức năng quản lý của Bộ Tư pháp.
Báo cũng phản ánh: Sáng 6-8, Thi hành án dân sự TP.HCM tập huấn về Luật Thi hành án dân sự cho chấp hành viên, chuyên viên thi hành án của cả thành phố.
Ông Vũ Quốc Doanh, Phó trưởng Thi hành án dân sự TP.HCM, cho biết theo Luật Thi hành án dân sự, chấp hành viên cần lưu ý việc áp dụng thời hiệu yêu cầu thi hành án trong giai đoạn chuyển tiếp từ pháp lệnh cũ sang luật mới. Trường hợp bản án, quyết định được tuyên trước ngày Luật Thi hành án dân sự có hiệu lực (ngày 1-7-2009) thì thời hiệu yêu cầu thi hành án được tính như sau:
- Tính đến hết ngày 30-6-2009 đã đủ ba năm kể từ ngày bản án, quyết định có hiệu lực thì không áp dụng thời hiệu theo luật mới.
- Tính đến ngày 1-7-2009 mà chưa hết thời hạn ba năm kể từ ngày bản án, quyết định có hiệu lực thì áp dụng thời hiệu yêu cầu thi hành án theo luật mới là năm năm (dài hơn quy định cũ hai năm).
Đối với các việc thi hành án đã thi hành được một phần hoặc thi hành chưa xong trước khi luật mới có hiệu lực nhưng đã thực hiện các thủ tục theo quy định cũ thì kết quả thi hành án được công nhận. Các thủ tục thi hành án tiếp theo được tiếp tục thực hiện theo luật mới.
2. Thời báo kinh tế Sài Gòn online có bài Một dự luật, nhiều kỳ vọng. Bài báo phản ánh: Dự thảo Luật Tiếp cận thông tin vừa được Bộ Tư pháp trình Chính phủ và đang thu thập ý kiến từ các cơ quan, tổ chức. Dự luật này ra đời nhằm thực thi quyền hiến định “được thông tin” của người dân, “bảo đảm quyền tiếp cận thông tin của cá nhân, tổ chức; bảo đảm tính công khai, minh bạch trong hoạt động của các cơ quan nhà nước và góp phần phòng, chống tham nhũng”, như dự thảo nêu.
Theo Bộ Tư pháp, hệ thống pháp luật Việt Nam đã có nhiều văn bản quy định về quyền được tiếp cận thông tin và trách nhiệm của các cơ quan nhà nước trong việc cung cấp thông tin do cơ quan nhà nước đang nắm giữ (thông tin về môi trường, về quy hoạch, xây dựng, đất đai, về các dự án, về vệ sinh, an toàn thực phẩm, chi tiêu ngân sách...). Tuy nhiên, hệ thống văn bản này còn chưa bao quát đầy đủ các lĩnh vực của cuộc sống; chưa có một cơ chế pháp lý cụ thể, đơn giản để bảo đảm thực hiện quyền này một cách có hiệu quả, nên việc thực hiện quyền được thông tin của công dân còn hạn chế.
Hầu hết các văn bản hiện hành mới chỉ dừng lại ở việc xác định trách nhiệm cung cấp thông tin của các cơ quan nhà nước cũng như quyền tự do thông tin mang tính nguyên tắc, tính khái quát hơn là tính thực tiễn. Các quy định về tiếp cận thông tin chủ yếu giao quyền tự quyết định việc cung cấp thông tin cho cơ quan quản lý thông tin thuộc lĩnh vực mà cơ quan đó phụ trách và kết quả là mỗi cơ quan, mỗi lĩnh vực lại có những quy định khác nhau về cách thức, quy trình cung cấp thông tin.
Trong tờ trình dự luật lên Chính phủ, Bộ Tư pháp cho rằng trách nhiệm cung cấp thông tin hiện chưa được quy định cụ thể, ví dụ như loại thông tin nào bắt buộc phải công bố rộng rãi, thông tin nào được cung cấp khi có yêu cầu, thông tin nào cơ quan nhà nước không có trách nhiệm cung cấp. Điều này dẫn đến tình trạng một số cán bộ, công chức có thói quen giữ bí mật thông tin do không biết mình có trách nhiệm cung cấp thông tin hay không, hoặc nhằm đảm bảo “an toàn” cho chính bản thân, hoặc dùng để trục lợi. Pháp luật hiện hành cũng đã có quy định về chức danh người phát ngôn của các cơ quan nhà nước song nhiệm vụ phát ngôn chỉ mang tính định kỳ hoặc hình thức, và chủ yếu là phát ngôn với báo chí.
Chính vì thế, việc tiếp cận thông tin do các cơ quan nhà nước nắm giữ vẫn khó khăn, nhất là trong lĩnh vực đất đai, đền bù giải tỏa, dự án ưu đãi, các khoản tín dụng, cứu trợ thiên tai... Việc thiếu các quy định ràng buộc trách nhiệm của các cơ quan nhà nước trong việc công khai thông tin là nguy cơ phát sinh tình trạng lợi dụng điều kiện, vị trí công tác dễ dàng tiếp cận thông tin để trục lợi, gây nên sự bất bình đẳng, thiếu công bằng trong xã hội, đặc biệt là trong lĩnh vực kinh doanh, đầu tư. Việc thiếu minh bạch, công khai trong hoạt động quản lý nhà nước và thiếu cơ chế tiếp cận thông tin chưa tạo cơ chế hữu hiệu để người dân tự bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình; phần nào hạn chế sự tham gia của tổ chức, công dân vào hoạt động quản lý nhà nước với tính chất là người giám sát, phản biện.
Dự thảo lần thứ nhất của Luật Tiếp cận thông tin nhận được nhiều sự cổ vũ do nó đưa ra được các luận điểm cơ bản về yêu cầu được thông tin của các doanh nghiệp, tổ chức, công dân. Về quyền tiếp cận thông tin, điều 7 dự thảo Luật khẳng định mọi công dân, tổ chức được thành lập hợp pháp theo pháp luật Việt Nam, người nước ngoài sinh sống ở Việt Nam, các tổ chức nước ngoài được hoạt động hợp pháp tại Việt Nam đều có quyền tiếp cận đối với các thông tin liên quan đến họ hoặc lĩnh vực hoạt động của họ.
Dự thảo Luật cũng xác định nội hàm của việc tiếp cận thông tin là xem, nghe, đọc, ghi chép, trích dẫn, sao chép, chụp hồ sơ, tài liệu; được trả lời trực tiếp, được nhận bản sao chép, bản chụp hồ sơ, tài liệu (trừ hồ sơ, tài liệu có chứa thông tin thuộc bí mật nhà nước, bí mật đời tư, bí mật kinh doanh). Để thực hiện quyền này, điều 9 dự thảo Luật quy định hai phương thức tiếp cận thông tin, đó là: tiếp cận thông tin được công bố rộng rãi và tiếp cận thông tin theo yêu cầu.
Dự thảo Luật cũng xác định rõ các thông tin được tiếp cận và thông tin không được tiếp cận hoặc chưa được tiếp cận. Theo đó, thông tin được tiếp cận là thông tin được công bố công khai rộng rãi và thông tin tiếp cận theo yêu cầu (điều 5). Thông tin không được tiếp cận gồm các thông tin thuộc bí mật nhà nước, bí mật đời tư, bí mật kinh doanh. Còn thông tin chưa được tiếp cận gồm thông tin trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử; thông tin đang trong quá trình thanh tra, kiểm tra, kiểm toán, giám sát; thông tin có trong hồ sơ, tài liệu đang trong quá trình soạn thảo (điều 6).
Một trong những điểm nổi bật của dự thảo Luật so với các quy định hiện hành về công bố thông tin là đề cao trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức trong việc chủ động công bố thông tin do mình nắm giữ. Theo đó, dự thảo Luật khuyến khích các cơ quan, tổ chức nắm giữ thông tin công bố rộng rãi các thông tin do mình nắm giữ, trừ các thông tin không được tiếp cận và chưa được tiếp cận, trên trang thông tin điện tử và ràng buộc trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức trong việc lập, cập nhật và công bố danh mục thông tin do mình nắm giữ (khoản 3 điều 13).
Bên cạnh đó, nhằm bảo đảm lợi ích cộng đồng thông qua việc tạo điều kiện cho mọi người đều được tiếp cận thông tin, dự thảo Luật quy định việc công bố rộng rãi thông tin vì lợi ích cộng đồng (điều 16). Theo đó, đối với các thông tin không thuộc trường hợp phải công bố rộng rãi song lại cần thiết công bố nhằm bảo vệ an toàn tính mạng, sức khỏe của con người, bảo vệ môi trường, bảo vệ lợi ích cộng đồng thì người đứng đầu cơ quan, tổ chức nắm giữ thông tin có trách nhiệm phải công bố. Một nội dung đáng chú ý khác là dự thảo Luật cũng quy định rõ thông tin được tiếp cận theo yêu cầu, các hình thức cung cấp thông tin theo yêu cầu (điều 17, 18).
Khi nhận được yêu cầu hợp lệ, cơ quan được yêu cầu có trách nhiệm thông báo cho người yêu cầu về quyết định chấp nhận, quyết định từ chối yêu cầu cung cấp thông tin hoặc cần gia hạn thời gian để xem xét việc giải quyết yêu cầu cung cấp thông tin. Trong trường hợp từ chối yêu cầu cung cấp thông tin phải ra quyết định bằng văn bản và nêu rõ lý do của việc từ chối. Các cơ quan nắm giữ thông tin cũng phải chỉ định, bố trí tổi thiểu một cán bộ làm đầu mối tiếp nhận yêu cầu và cung cấp thông tin, vận hành trang thông tin điện tử, lập, cập nhật và công bố rộng rãi danh mục thông tin do mình nắm giữ.
Để hạn chế việc các cơ quan, tổ chức nắm giữ thông tin lạm dụng quyền hạn của mình từ chối hoặc trì hoãn cung cấp thông tin, làm giảm sút lòng tin của người dân đối với Nhà nước, Bộ Tư pháp, cơ quan soạn thảo luật này, cho rằng nếu không có ủy ban độc lập giám sát việc thực hiện quyền này thì vẫn phải có một cơ quan của Quốc hội đảm nhận chức năng giám sát việc thực thi quyền tiếp cận thông tin. Cơ quan này có thể là một trong số các ủy ban của Quốc hội hiện nay hoặc nâng cấp Ban Dân nguyện của Quốc hội lên thành một Ủy ban của Quốc hội và giao cho cơ quan này chức năng giám sát việc thực thi quyền tiếp cận thông tin.
Trong lời đề dẫn để lấy ý kiến về dự luật, Phó chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, Tiến sĩ Nguyễn Sỹ Dũng đã nói rằng điều quan trọng hơn trong dự luật này là nó phải góp phần thể chế hóa quyền tiếp cận thông tin của người dân, chứ không phải việc tiếp cận thông tin đơn thuần (mà cách thiết kế dự luật rất dễ kéo số đông đi theo hướng này). Ông Dũng cho rằng: “Nếu tiếp cận thông tin là một quyền thì các điều kiện để người dân thực thi quyền đó là quan trọng nhất”. Tức, trách nhiệm của các cơ quan công quyền trong việc tổ chức và cung cấp thông tin phải được quy định rõ. Các quyết định đều không chỉ được thông báo mà còn được giải trình (đặc biệt là giải trình cho các cơ quan báo chí). Thủ tục để người dân kiện ra tòa án khi quyền này của mình bị xâm phạm phải được quy định rõ ràng và dễ thực hiện. Hệ thống cơ quan xét xử cũng phải được tăng cường năng lực để làm chỗ dựa cho người dân trong việc bảo vệ quyền tiếp cận thông tin, ngăn chặn công chức áp dụng cách hiểu cứng nhắc để từ chối yêu cầu tiếp cận thông tin.
Theo kế hoạch, dự án Luật Tiếp cận thông tin sẽ được Quốc hội thảo luận tại kỳ họp vào tháng 10 tới. Dự kiến dự thảo Luật sẽ được biểu quyết thông qua vào năm 2010 và có hiệu lực kể từ ngày 1-7-2012.
Trên đây là điểm báo sáng ngày 07/8/2009, Văn phòng xin báo cáo Lãnh đạo Bộ.
Phòng Tổng hợp - Văn phòng.