Trong buổi sáng ngày 06/01/2010, một số báo chí đã có bài phản ánh những vấn đề lớn của đất nước và những vấn đề liên quan đến công tác tư pháp như sau:
I- THÔNG TIN VỀ NHỮNG SỰ KIỆN NỔI BẬT CỦA ĐẤT NƯỚC
1. Báo Tuổi trẻ phản ánh: Phó thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân vừa ký quyết định phê duyệt kế hoạch tổ chức kỷ niệm các ngày lễ lớn trong năm 2010.
Các sự kiện lớn của đất nước, của dân tộc được tổ chức kỷ niệm gồm: 80 năm ngày thành lập Đảng Cộng sản VN (3-2); giỗ tổ Hùng Vương - lễ hội đền Hùng năm 2010; 35 năm ngày giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước (30-4); 120 năm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19-5), 20 năm Tổ chức Giáo dục - khoa học và văn hóa Liên Hiệp Quốc (UNESCO) công nhận Hồ Chí Minh là “Anh hùng giải phóng dân tộc, nhà văn hóa kiệt xuất VN”; 65 năm Cách mạng Tháng Tám (19-8), Quốc khánh nước CHXHCN VN (2-9); kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội và 80 năm ngày thành lập Mặt trận Dân tộc thống nhất VN (18-11).
2. Báo Pháp luật thành phố Hồ Chí Minh phản ánh: Theo TTXVN, trong hai ngày 4 và 5-1, tại trụ sở Chính phủ, dưới sự chủ trì của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng, Chính phủ họp phiên thường kỳ tháng 12-2009.
Chính phủ dành trọn hai ngày nghe, thảo luận tình hình thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội năm 2009; kiểm điểm sự chỉ đạo, điều hành và chương trình công tác năm 2010 của Chính phủ… Nhìn lại năm qua, trong bối cảnh khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế thế giới tác động trực tiếp đến nền kinh tế nước ta, Chính phủ đã đánh giá đúng tình hình, xác định đúng mục tiêu, nhiệm vụ, quyết sách nhanh nhạy. Trên cơ sở đó, chỉ đạo, điều hành một cách tập trung, quyết liệt. Kết quả là đã thực hiện được mục tiêu ngăn chặn suy giảm, khôi phục đà tăng trưởng và là một trong số ít nước có mức tăng trưởng khá cao trên thế giới; kinh tế vĩ mô cơ bản được giữ vững; an sinh xã hội được bảo đảm tốt hơn.
Tuy nhiên, Chính phủ nghiêm túc nhận thấy những hạn chế, yếu kém trong chỉ đạo, điều hành kinh tế-xã hội như việc triển khai một số cơ chế, chính sách chậm đi vào cuộc sống, hiệu quả thấp; việc điều hành tỉ giá, lãi suất, quản lý thị trường ngoại hối, thị trường vàng, bất động sản có lúc còn chậm; công tác xây dựng và thực hiện quy hoạch, kế hoạch lạc hậu; việc khai thác, sử dụng tài nguyên và nguồn lực chưa hiệu quả; vấn đề ô nhiễm môi trường, nạn phá rừng còn nhiều bức xúc...
Về thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế-xã hội năm 2010, Thủ tướng lưu ý các bộ, ngành, địa phương năm vấn đề quan trọng. Đó là: Mỗi thành viên Chính phủ phải đề cao trách nhiệm trước Đảng, nhà nước và nhân dân; bám sát thực tiễn, làm tốt công tác dự báo tình hình kinh tế-xã hội và các mặt công tác khác, từ đó đề ra các quyết sách đúng; chỉ đạo điều hành phải quyết liệt, năng động, sáng tạo; thực hiện đúng nguyên tắc, đúng pháp luật; phải tạo sự đồng thuận trong toàn xã hội và cả hệ thống chính trị.
3. Báo Sài Gòn giải phóng phản ánh: Hôm qua 5-1, Phó Thống đốc Ngân hàng Nhà nước (NHNN) Nguyễn Văn Bình đã tham dự cuộc họp giao ban báo chí tại Hà Nội, trao đổi với lãnh đạo các cơ quan báo chí về chủ trương dừng hoạt động các sàn vàng, cũng như tăng cường các giải pháp quản lý hoạt động kinh doanh vàng trong thời gian tới.
Về hoạt động của sàn giao dịch vàng, Phó Thống đốc Nguyễn Văn Bình cho biết, sàn giao dịch vàng đầu tiên tại Việt Nam là Sàn giao dịch vàng ACB, được hình thành vào ngày 25-5-2007 với tên gọi ban đầu là Trung tâm Giao dịch vàng Sài Gòn - trực thuộc Ngân hàng Á Châu, gồm 9 thành viên là các ngân hàng thương mại (NHTM) và doanh nghiệp kinh doanh vàng. Ban đầu, Trung tâm Giao dịch vàng ACB là nơi bán buôn giữa các thành viên. Tháng 12-2007, trên cơ sở hoạt động của sàn giao dịch vàng giữa các thành viên, ACB triển khai sản phẩm “Đầu tư vàng tại ACB” dành cho cá nhân. Từ đó khối lượng giao dịch trên sàn đã gia tăng đột biến. Đứng trước nhu cầu tham gia giao dịch vàng của các cá nhân tăng mạnh và sức hấp dẫn về lợi nhuận thu được từ việc tổ chức sàn giao dịch vàng, nhiều NHTM khác và một số doanh nghiệp kinh doanh vàng đã thành lập các sàn giao dịch vàng.
Theo Phó Thống đốc Nguyễn Văn Bình, hoạt động kinh doanh sàn vàng hay còn gọi là kinh doanh vàng trên tài khoản ở trong nước là “loại hình kinh doanh chênh lệch giá mà ngay cả trên thế giới, cũng đánh giá là loại hình kinh doanh tiềm ẩn rủi ro rất cao cho cả nhà đầu tư và cho chính các đơn vị kinh doanh sàn vàng”. Đây không phải là hoạt động sản xuất kinh doanh để tạo ra giá trị gia tăng cho nền kinh tế. Mà ngược lại, một khối lượng vốn lớn được rút ra từ hoạt động sản xuất kinh doanh để phục vụ cho các giao dịch kinh doanh vàng trên sàn vàng. Chỉ riêng Trung tâm Giao dịch vàng Sài Gòn của Ngân hàng ACB ở thời điểm giao dịch sôi động nhất một ngày cũng có doanh số lên đến hơn 8.000 tỷ đồng. Đến nay, mặc dù hoạt động của các sàn giao dịch vàng đã chững lại thì dư nợ cho vay trên các sàn giao dịch vàng tại TP Hà Nội và TPHCM cũng hơn 2.000 tỷ đồng.
Do các sàn giao dịch vàng tự đề ra quy chế giao dịch và các nhà đầu tư, đặc biệt là các nhà đầu tư cá nhân chưa nhận biết rõ các rủi ro có thể gặp phải khi kinh doanh vàng trên tài khoản, thời gian qua đã xảy ra những tranh chấp, khiếu kiện giữa nhà đầu tư và đơn vị tổ chức sàn. “Qua rà soát, việc thành lập và hoạt động của các sàn giao dịch vàng là chưa có cơ sở pháp lý. Đồng thời hoạt động của các sàn giao dịch vàng trong thời gian vừa qua tiềm ẩn một số yếu tố có thể gây bất ổn kinh tế xã hội. Do đó, Thủ tướng đã yêu cầu mọi hoạt động liên quan đến kinh doanh sàn giao dịch vàng và kinh doanh vàng trên tài khoản ở trong nước phải chấm dứt hoạt động” – Phó Thống đốc Nguyễn Văn Bình nói.
II- NHỮNG THÔNG TIN LIÊN QUAN ĐẾN CÔNG TÁC TƯ PHÁP
1. Báo điện tử Vietnamnet có bài Luật áp dụng kiểu gì cũng... đúng (viết tiếp bài: Phó Chủ tịch Hà Nội đề nghị xử lý một luật sư). Bài báo phản ánh: Đã có một số luật sư ở Hà Nội tranh luận xung quanh việc quyết định thu hồi gần 50ha đất nông nghiệp giao cho Tổng Công ty Đầu tư phát triển nhà và đô thị (HUD) đầu tư dự án Khu đô thị mới tây nam hồ Linh Đàm. UBND TP Hà Nội cùng các ban ngành trực thuộc bảo vệ quyết định, trong khi luật sư (LS) Tạ Định cho rằng chưa đúng. Còn Chủ nhiệm đoàn LS Hà Nội nói cần có cơ quan cấp trên thẩm định.
Về dự án khu đô thị này, LS Đặng Văn Trác (đoàn LS Hà Nội) cũng đã có báo cáo “kết quả làm việc với UBND thành phố Hà Nội và Sở Tư pháp”. Báo cáo này thể hiện quan điểm của ông sau khi phân tích các căn cứ pháp lý. Trong bản báo cáo của ông Trác có nhắc đến việc làm của ông là “theo giấy giới thiệu của Đoàn LS Hà Nội”. LS Trác cho rằng quan điểm của Văn phòng LS Tạ Định cho rằng đây là dự án kinh doanh là “chưa đúng, chưa khách quan”, việc chủ đầu tư phải thoả thuận giá với các hộ gia đình là không đúng, không có căn cứ pháp lý. “Tóm lại QĐ 3789 của UBND TP. Hà Nội ban hành là đúng thẩm quyền, đúng pháp luật đất đai, pháp luật về khu đô thị, đúng thông tư 06/2007 của Bộ TN&MT hướng dẫn về thu hồi đất để xây dựng khu đô thị mới”, LS Trác nhấn mạnh. Trong phần kiến nghị, LS Trác đề nghị đoàn LS Hà Nội xem xét có ý kiến chỉ đạo Văn phòng LS Tạ Định kiểm điểm rút kinh nghiệm khi gửi công văn xuống nhân dân trong khi chưa có kết luận, đúng sai của cấp có thẩm quyền đối với một QĐ hành chính. Ông Trác cũng “mạnh dạn” đề nghị thành phố Hà Nội chỉ đạo công an vào cuộc làm rõ: Có phải do văn phòng LS gửi công văn cho dân Bằng A… gây cho nhân dân không nhận tiền đền bù… hay có nguyên nhân nào khác mà phường và quận quy về cho Văn phòng LS Tạ Định. Nếu bên nào sai thì xử lý bên đó theo quy định. Và, LS Trác cũng cho biết sẽ “tình nguyện là LS trợ giúp pháp lý cho UBND TP. Hà Nội nếu ai đó khởi kiện QĐ hành chính trên của thành phố ra toà án".
Còn LS Tạ Định thì nói rằng, hiện ông chỉ mới đồng ý không tiếp tục khiếu nại công văn trên trong trường hợp Thanh tra thành phố và Sở Tư pháp phải có buổi làm việc với ông để làm rõ nội dung của báo cáo số 176 của Sở Tư pháp theo chỉ đạo của thành phố trong công văn số 8004 ngày 18/8/2009. Và nếu không đạt được kết quả ông sẽ tiếp tục khiếu nại, vẫn giữ quan điểm như ban đầu trợ giúp pháp lý cho người dân. Tuy vậy, đã hơn 4 tháng trôi qua, ông vẫn chưa được làm việc với các cơ quan trên để làm rõ bản báo cáo về hoạt động luật sư của ông.
Về phía đoàn LS Hà Nội cũng đã có văn bản bày tỏ quan điểm sau khi có bài báo đăng tải nội dung “Luật sư tư vấn sai luật”. Công văn này cũng đề cập nhiều đến việc UBND TP. Hà Nội có văn bản yêu cầu xử lý LS Tạ Định. Luật sư Nguyễn Trọng Tỵ, Chủ nhiệm đoàn luật sư thành phố Hà Nội đã ký văn bản số 326 ngày 7/7/2009 về việc một tờ báo cho đăng bài “Luật sư tư vấn sai luật”. Bài báo được đề cập đã nêu một số quan điểm trong báo cáo số 176 của Sở Tư pháp Hà Nội, trong đó khẳng định rằng những quan điểm của Văn phòng luật sư Tạ Định là hoàn toàn không có căn cứ pháp luật, từ đó nhân dân không tin tưởng vào chính sách pháp luật, gây khó khăn cho tiến độ dự án. Đây cũng là quan điểm trong công văn số 5500 của UBND TP. Hà Nội và đã đề nghị xử lý luật sư Định.
Luật sư Tỵ nêu vấn đề, trong báo cáo của Sở Tư pháp Hà Nội nói rằng đại diện các ngành đã thống nhất cho rằng QĐ 3789 của UBND TP. Hà Nội là đúng pháp luật là không có sức thuyết phục. “Bởi các ngành này tham mưu cho thành phố ra QĐ, đương nhiên họ phải bảo vệ QĐ ấy, không bao giờ họ nhận sai về họ”, văn bản có đoạn viết. Ông Tỵ cũng đề cập đến việc CV số 5500 ngày 15/6/2009 của UBND TP. Hà Nội gửi cho đoàn LS, trong đó khẳng định việc LS Tạ Định gây cản trở GPMB, giao cho Sở Tư pháp có biện pháp xử lý nghiêm đối với LS Định.
Văn bản của đoàn LS Hà Nội đưa ra lập luận, phải chăng thành phố nhận được báo cáo sai thực tế? Bởi trước khi hơn 200 hộ dân đến nhờ LS tư vấn 8 tháng thì họ đã không đồng ý với quyết định thu hồi đất này. Những yêu cầu nhân dân Bằng A đưa ra không được giải quyết thoả đáng, đã nhiều lần họ tụ tập đông người kéo đến các cơ quan Trung ương để khiếu nại. Riêng vấn đề này, LS Định cũng có ý kiến bác bỏ: Từ khi tôi vào tư vấn pháp luật cho bà con đã khuyên nhủ không nên khiếu nại đông người, chỉ khiếu nại theo đúng các quy định của pháp luật. Và sau đó bà con đã nghe và không còn tình trạng như trước nữa. “Kết luận như vậy là không thoả đáng… Vậy do ai? Phải chăng việc thu hồi đất, đền bù cho dân còn nhiều điều chưa thoả đáng. Đền bù cho dân 252.000 đ/m2 đất nông nghiệp để rồi bán hàng chục triệu/m2 liệu có hợp lý?”, văn bản của LS Tỵ nêu câu hỏi.
Trong các văn bản gửi UBND quận Hoàng Mai, LS Tạ Định đã căn cứ vào Khoản 2, điều 40 Luật Đất đai và ý kiến của Thủ tướng Chính phủ tại Hội nghị Tài nguyên – Môi trường tháng 2/2007 để cho rằng dự án này, chủ đầu tư phải thoả thuận về giá đất với người bị thu hồi bởi đây là dự án sản xuất kinh doanh. Tuy nhiên, Sở Tư pháp Hà Nội lại cho rằng quan điểm trên của LS Định là không có căn cứ pháp luật? Vấn đề trên, Chủ nhiệm đoàn LS Hà Nội phân tích: Trong tổng diện tích gần 50ha mà thành phố thu hồi đất, có hơn 10ha dành để xây dựng nhà ở, giao đất có thu tiền sử dụng đất, thời hạn sử dụng đất lâu dài. Số diện tích này dùng để xây nhà ở thấp tầng, cao tầng biệt thự. Trong đó chủ đầu tư có trách nhiệm bàn giao cho thành phố quỹ đất 20% (diện tích 22.320m2) và được thành phố thanh toán kinh phí theo suất đầu tư hạ tầng kỹ thuật. Chủ đầu tư dành 30% quỹ nhà chung cư còn lại để bán cho các cán bộ công nhân viên các cơ quan theo danh sách giới thiệu của UBND TP. Hà Nội theo giá kinh doanh. “Đặc biệt chủ đầu tư phải bàn giao lại cho thành phố quỹ đất 20% để kinh doanh hay làm công trình công cộng, trong QĐ không nói rõ. Như vậy dự án này vừa có mục đích kinh doanh vừa có xây dựng các công trình công cộng và trên 22.000m2 đất thành phố dùng làm gì chưa rõ”, LS Tỵ tiếp tục đặt câu hỏi.
Cuối văn bản số 326, Chủ nhiệm đoàn LS thành phố Hà Nội đưa ra ý kiến: “Việc dự án Khu đô thị tây nam hồ Linh Đàm có thuộc nhóm B, nhóm C, nhà đầu tư phải thoả thuận với dân hay thuộc nhóm A do Nhà nước quyết định thu hồi. Việc này có lẽ phải nhờ đến cơ quan có thẩm quyền cấp trên của thành phố thẩm định một cách minh bạch để đảm bảo hài hoà lợi ích của Nhà nước và quyền, lợi ích chính đáng của dân bị thu hồi đất”. “Trong trường hợp này chỉ có các ngành của thành phố kết luận, chưa có sức thuyết phục”, LS Nguyễn Trọng Tỵ khẳng định.
2. Báo Tuổi trẻ có bài Công nhân ngăn thi hành án tại doanh nghiệp. Bài báo phản ánh: Sáng 5-1, hàng chục lao động cũ của Công ty TNHH Sin B, Q.12, TP.HCM kéo đến công ty ngăn cản việc thi hành án của Cục Thi hành án dân sự TP.HCM. Công nhân Công ty TNHH Sin B là đối tượng được ngân sách trả nợ lương khi chủ bỏ trốn. Từ khi chủ bỏ trốn tháng 1-2009 đến nay, người lao động vẫn chưa nhận được hỗ trợ trả nợ lương từ cơ quan chức năng TP.HCM.
Trong khi đó, Cục Thi hành án dân sự TP.HCM lại đến thi hành án tài sản của Công ty Sin B cho Công ty cho thuê tài chính Kexim. Do sự ngăn cản của người lao động, việc thi hành án không thành công.
3. Báo Pháp luật thành phố Hồ Chí Minh phản ánh: Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng vừa chỉ đạo huy động thêm 50 luật sư và hơn 100 cán bộ chuyên trách về thủ tục hành chính (TTHC) ở các bộ đến làm việc tại Tổ công tác cải cách TTHC của Thủ tướng.
Đây là những luật sư có trình độ chuyên môn sâu về các ngành, lĩnh vực quản lý. Thời gian làm việc biệt phái từ ngày 1-3 đến ngày 30-6 để tổng hợp, phân tích, đánh giá kết quả rà soát TTHC của các bộ, ngành, địa phương trước khi trình Chính phủ thông qua phương án đơn giản hóa TTHC.
Mục tiêu của tổ công tác là rà soát toàn bộ cơ sở dữ liệu quốc gia về TTHC với hơn 5.700 TTHC, trên 9.000 văn bản quy định và hơn 100.000 biểu mẫu thống kê TTHC để kiến nghị đơn giản tối thiểu 30% trong số các TTHC này. Vì khối lượng việc khổng lồ nên Thủ tướng phải huy động chất xám của cán bộ, luật sư. Ngay trong tháng 1-2010, tổ công tác sẽ trình Thủ tướng kết quả ưu tiên rà soát các TTHC gây bức xúc cho dân.
4. Báo Thể thao và văn hóa có bài Chuyện nhập quốc tịch cho cầu thủ ngoại ở Việt Nam: Cửa không đóng, nhưng hẹp. Bài báo phản ánh: Theo đánh giá của một số chuyên gia, cơ hội để các cầu thủ ngoại đang thi đấu ở Việt Nam được trở thành “nội binh” sẽ trở nên cực kỳ khó khăn, sau khi Chính phủ ban hành Nghị định số 78/2009/NĐ-CP quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Quốc tịch Việt Nam (Nghị định này có hiệu lực thi hành kể từ ngày 10/11/2009). Trong điều kiện bình thường, quá trình để một cầu thủ nước ngoài trở thành công dân Việt Nam sẽ phải trải qua 21 “cửa” (tức là các đơn vị và cơ quan chức năng), và chỉ cần tắc ở một “cửa” thì nỗ lực xin nhập quốc tịch Việt Nam coi như đổ sông đổ bể. Tổng cộng thời gian để hoàn tất quá trình này là 428 ngày.
Theo đánh giá của một luật sư có kinh nghiệm trong lĩnh vực thể thao, bình thường việc xin nhập quốc tịch Việt Nam đã khá chặt chẽ, nhưng nay với Nghị định 78 thì sự sàng lọc càng gắt gao. Vị luật sư này phân tích: “Người muốn nhập quốc tịch Việt Nam phải có thẻ thường trú tại Việt Nam không dưới 5 năm, mà theo tôi được biết, tất cả các cầu thủ nước ngoài ở Việt Nam đều chưa có thẻ thường trú. Và để xin được thẻ thường trú cũng là một vấn đề khó khăn. Cơ quan cấp thẻ thường trú là Bộ Công an, căn cứ theo Pháp lệnh Xuất nhập cảnh để cấp thẻ, mà Pháp lệnh Xuất nhập cảnh chỉ cho cấp thẻ thường trú trong thời hạn 3 năm, thế nên ai muốn có quota 5 năm thì phải xin thẻ 2 lần, và thời gian để chờ cấp thẻ là 6 tháng. Tức là, nếu hôm nay một người xin làm thẻ thường trú thì phải 5 năm 6 tháng anh ta mới đủ điều kiện để xin được nhập quốc tịch Việt Nam”.
Theo vị luật sư này, kể từ khi Nghị định 78 được đưa vào thực hiện, mới chỉ có duy nhất một trường hợp được nhập quốc tịch Việt Nam là ông Menras André Marcel, công dân Pháp vì đã có những hành động ủng hộ Việt Nam trong thời kỳ chiến tranh chống Mỹ (ông Menras đã được đích thân Chủ tịch Nước CHXHCN Việt Nam Nguyễn Minh Triết trao cho quyết định nhập quốc tịch Việt Nam tại Sở Tư pháp TP.HCM vào chiều ngày 1/12/2009).
Ngoài vấn đề thẻ trường trú, yêu cầu “biết tiếng Việt đủ để hòa nhập vào cộng đồng Việt Nam (khả năng này được đánh giá trên cơ sở giao tiếp bằng tiếng Việt với công dân Việt Nam trong cuộc sống) phù hợp với môi trường sống và làm việc của người đó” trong Nghị định 78 cũng sẽ làm không ít cầu thủ ngoại đang có kế hoạch xin nhập quốc tịch Việt Nam cảm thấy lúng túng. Tuy nhiên, yêu cầu này lại được một số nhà chuyên môn ủng hộ, bởi “một người đã sống 5 năm liên tục trong cộng đồng người Việt ở Việt Nam lại không nói được tiếng Việt thì quả thật là điều khó chấp nhận”. Có một sự thực là ngay cả một số ngoại binh đã có quốc tịch Việt Nam cũng chưa chắc đã thành thạo tiếng Việt, và sở dĩ họ qua được kỳ thi phỏng vấn tiếng Việt là bởi đã học thuộc lòng những câu thông dụng.
Vì thế, việc đặt ra yêu cầu này là hoàn toàn hợp lí, bởi ở Mỹ và một số quốc gia EU, người ta còn đưa ra những bài kiểm tra ngôn ngữ mang tính chất khó khăn hơn nhiều để dành cho những người có nguyện vọng xin nhập quốc tịch. Chẳng hạn như ở Mỹ ứng viên xin nhập quốc tịch phải hát được quốc ca Mỹ, có thể không rõ giai điệu nhưng phải đúng và rõ lời.
Tóm lại, với việc ban hành Nghị định 78, cánh cửa để một công dân nước ngoài được nhập quốc tịch Việt Nam đã trở nên khó khăn hơn nhiều. Xét cho cùng đây cũng là một quy định hợp lí để ngăn chặn trào lưu nhập tịch cho ngoại binh đang ngày càng lan rộng, bởi từ khi Luật Quốc tịch Việt Nam được đưa vào thực hiện, đại đa số trường hợp người nước ngoài xin nhập quốc tịch Việt Nam đều là các cầu thủ, và trong số này, có rất ít người mà “việc nhập quốc tịch của họ có lợi cho Nhà nước Việt Nam”.
5. Trang web Diễn đàn doanh nghiệp có bài Khi rường cột chưa thật vững. Bài báo phản ánh: Hệ thống luật pháp vốn được coi là rường cột của một nhà nước pháp quyền. Vậy mà kết quả giám sát việc ban hành văn bản quy pháp pháp luật vừa được trình Ủy ban Thương vụ Quốc hội đã chỉ ra những điểm yếu đáng lo ngại của hệ thống rường cột này.
Theo ông Nguyễn Văn Thuận - Chủ nhiệm UB Pháp luật của Quốc hội, việc thực hiện Nghị quyết 55/2005 của Quốc hội khóa XI về ban hành văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL), đã đem lại nhiều cải thiện rõ rệt đối với công tác này trong thời gian qua. Tuy nhiên, rất nhiều bất cập vẫn còn đó.
Một thực tế rất đáng lưu ý là tình trạng chậm ban hành văn bản quy định chi tiết chưa được khắc phục triệt để, làm hạn chế hiệu quả, tác dụng của các văn bản pháp quy đã được ban hành. Trong khi đó, lại có rất nhiều văn bản ở dạng “khung”, không thể đi vào cuộc sống nếu không có hướng dẫn! Đơn cử, Luật Bảo vệ môi trường có 30 nội dung được giao cho các cơ quan quy định chi tiết, Luật Sở hữu trí tuệ có 22 nội dung, Luật Hàng không dân dụng Việt Nam có 19 nội dung, thậm chí đến Pháp lệnh công an xã cũng có tới 17 nội dung phải chờ hướng dẫn mới có thể thực hiện được! Bên cạnh đó, “đội ngũ thực thi pháp luật các cấp, nhất là ở cơ sở lại có tâm lý chờ đợi văn bản hướng dẫn, thậm chí chỉ cần biết và áp dụng văn bản quy định chi tiết mà không áp dụng trực tiếp luật, pháp lệnh”, ông Nguyễn Văn Thuận bày tỏ mối quan ngại. Vậy mà, theo thống kê của đoàn giám sát, trong 63 luật, 18 pháp lệnh và 1 nghị quyết của Quốc hội đã có hiệu lực thi hành, vẫn còn tới 704 nội dung cần quy định chi tiết; trong đó 437 nội dung đã được quy định, 274 nội dung vẫn bị “nợ đọng”.
Bản báo cáo cũng đã chỉ ra và phân tích khá cụ thể những nguyên nhân dẫn đến bất cập trong công tác xây dựng pháp luật, mà tình trạng “nợ” văn bản hướng dẫn chỉ là một. “Kinh phí phục vụ cho việc xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật rất hạn chế, chẳng hạn kinh phí chi cho hoạt động thẩm định một văn bản của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, tối đa chỉ là 500.000 đồng” - ông Nguyễn Văn Thuận phát biểu. Trưởng Ban Dân nguyện Trần Thế Vượng cũng cho rằng, có trường hợp dự án luật được đầu tư còn ít hơn so với một đề tài khoa học cả về kinh phí lẫn thời gian, trong khi tầm ảnh hưởng của Luật đối với xã hội rộng lớn hơn nhiều. Chính vì vậy, chất lượng của các VBQPPL chưa đảm bảo cũng là điều dễ hiểu. “Công tác xây dựng pháp luật thực sự chưa được đối xử xứng đáng với tầm quan trọng của nó” - Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường nói thẳng. Ông Cường thừa nhận, sự quan tâm của người đứng đầu các cơ quan ban hành VBQPPL đối với công tác này chưa sát sao và thường xuyên. Vẫn theo ông Cường, 2 luật về ban hành VBQPPL nói chung (năm 2008) và ban hành VBQPPL của UBND, HĐND (năm 2005) cần được thay thế bằng một luật chung thống nhất. Mặc dù vậy, vị Bộ trưởng cung cấp thêm thông tin, tại phiên họp thường kỳ gần đây nhất của Chính phủ, Thủ tướng đã yêu cầu các cơ quan còn “nợ” các văn bản quy định chi tiết phải dồn sức “trả” hết trong quý I/2010.
Qua giám sát, Ủy ban Pháp luật của Quốc hội đã nêu ra 7 kiến nghị liên quan đến vấn đề này, trong đó kiên quyết đề nghị không thông qua những dự án, dự thảo không đảm bảo chất lượng, tiến độ, hoặc quá nhiều nội dung chung chung, phải chờ hướng dẫn. Bên cạnh đó, yêu cầu kịp thời sửa đổi, bổ sung những quy định trái luật, trái pháp lệnh của nhiều VBQPPL (được nêu rõ trong phụ lục kèm Báo cáo). Đặc biệt, có không ít văn bản quy định chi tiết có nội dung “ủy quyền tiếp” được ban hành sau ngày 1/1/2009 (thời điểm Luật Ban hành VBQPPL 2008 có hiệu lực). Trong khi đó, theo Luật này thì “cơ quan được giao ban hành văn bản quy định chi tiết không được ủy quyền tiếp”, nhằm đảm bảo tính công khai, minh bạch và dễ thực hiện của VBQPPL.
Dẫn chứng kinh nghiệm từ một số nước phát triển như Thụy Điển, Trưởng Ban Dân nguyện Trần Thế Vượng đề nghị cân nhắc một giải pháp khá táo bạo, đó là gỡ bỏ những gánh nặng quản lý, điều hành cụ thể mang tính chất sự vụ cho các bộ trưởng, trưởng ngành, để họ tập trung trí lực, tâm sức vào hoạch định những chính sách vĩ mô. Phản hồi quan điểm này, Bộ trưởng Cường công nhận một thực tế là nhiều bộ trưởng, thứ trưởng hoặc trưởng ngành là thành viên Ban soạn thảo các dự án luật hiện nay quá nhiều việc. Ông Cường ví dụ: “Ở Bộ Tư pháp, một Thứ trưởng có thể tham gia Ban soạn thảo vài chục dự án luật, chưa kể công việc quản lý nhà nước, như thế thì đúng là ngay cả việc tham dự đầy đủ các phiên họp Ban soạn thảo cũng đã khó, chưa nói đến việc trực tiếp đóng góp ý kiến vào dự án luật một cách có chất lượng”.
Tuy nhiên, theo Bộ trưởng Tư pháp, việc đòi hỏi các bộ trưởng thoát ly hoàn toàn khỏi công tác điều hành để hoạch định chính sách vĩ mô như một số nước là không khả thi trong điều kiện của nước ta. Việc giao cho một cơ quan độc lập của Chính phủ chủ trì soạn thảo VBQPPL chứ không giao cho Bộ chủ quản (để tránh “cài” các nội dung đặc quyền đặc lợi vào chính sách) xem ra cũng không khả thi, bởi Chính phủ đã từng thử nghiệm mô hình Ban Xây dựng chính sách pháp luật, nhưng đã không thành công như mong muốn. Đây cũng là quan điểm của ông Trần Văn Tú - Phó Chánh án Tòa án Nhân dân tối cao. Ông Tú đề nghị khắc phục nhược điểm hiện tại bằng việc tăng cường công tác thẩm định và phản biện VQPPL. Tuy nhiên, việc lãnh đạo Tòa án Nhân dân tối cao đề nghị giao cho Mặt trận Tổ quốc Việt Nam làm đầu mối chịu trách nhiệm chính trong phản biện VBQPPL lại không nhận được nhiều ý kiến đồng tình. Đa số thành viên UBTVQH và đại diện Viện Kiểm sát Nhân dân tối cao cho rằng, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chỉ nên coi là một trong nhiều kênh phản biện.
Dường như ở thời điểm hiện tại, hợp lý hơn cả vẫn là có cơ chế để các bộ trưởng, trưởng ngành thực hiện đến cùng trách nhiệm xây dựng pháp luật. “Các đồng chí tham gia ban soạn thảo các dự án luật phải dành thời gian thích đáng để nghiên cứu, góp ý bằng văn bản đối với dự án luật. Có thể anh vắng mặt trong cuộc họp, nhưng phải theo dõi thường xuyên, liên tục ngay từ lúc khởi thảo dự luật chứ không phải giai đoạn cuối mới tham gia” - Bộ trưởng Hà Hùng Cường đề nghị.