Nhằm phát huy và bảo đảm tinh thần thượng tôn Hiến pháp, pháp luật, văn hóa tuân thủ pháp luật, các địa phương, cơ quan chức năng, nhất là Hội đồng Phối hợp phổ biến, giáo dục pháp luật (PBGDPL) các cấp đã sáng tạo nhiều mô hình hiệu quả. Đặc biệt, mô hình “phiên tòa giả định” với cách tiếp cận trực quan, sinh động, giúp pháp luật không còn khô khan mà trở nên gần gũi, dễ tiếp cận.
Thời gian qua, Hội đồng phối hợp PBGDPL, dưới sự chỉ đạo của Bộ Tư pháp và các địa phương, đã và đang tổ chức, hưởng ứng “Ngày Pháp luật nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam” (9/11) với nhiều sáng kiến.
Năm 2025, lễ hưởng ứng tiếp tục được tổ chức với quy mô rộng khắp, đa dạng hình thức, từ các hoạt động mít tinh, hội thảo, tọa đàm, đến tuyên truyền trực tuyến, phổ biến pháp luật qua hệ thống truyền thông, mạng xã hội và các thiết chế văn hóa cơ sở.
Ngày 15/10, Hội đồng Phối hợp PBGDPL TP Hải Phòng tổ chức Phiên họp thứ nhất đánh giá kết quả công tác phối hợp PBGDPL 9 tháng đầu năm, triển khai nhiệm vụ 3 tháng cuối năm 2025. Tọa đàm tại phiên họp thảo luận về việc triển khai PBGDPL trên ứng dụng VNeID, tuyên truyền chuyển đổi số trong hệ thống giáo dục và phối hợp liên ngành trợ giúp pháp lý. Đây là những mô hình hay, phù hợp với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, nhằm xây dựng hệ thống tuyên truyền trên nền tảng số, đáp ứng nhu cầu người dân và doanh nghiệp.
Một trong những mô hình sáng tạo nổi bật nhất là “phiên tòa giả định”, được triển khai rộng rãi tại nhiều tỉnh, thành. Mô hình này tái hiện sinh động trình tự tố tụng của một phiên tòa thực tế, giúp người tham gia - đặc biệt là học sinh, sinh viên và thanh niên - “học luật” qua trải nghiệm trực quan.
Cụ thể, ngày 13/10, tại Trường THPT Lạng Giang số 1 (Bắc Ninh), Hội Luật gia tỉnh phối hợp với Chi hội Luật gia TAND tỉnh tổ chức phiên tòa giả định về vụ án “Tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy”. Quy trình tố tụng được thực hiện nghiêm ngặt theo pháp luật hình sự, phân tích nguyên nhân phạm tội, hậu quả và quyết định xử phạt. Sau phiên tòa, học sinh được giao lưu, đặt câu hỏi với chuyên gia, giúp các em nhận biết tác hại của ma túy và kỹ năng phòng chống.
Có thể thấy, phiên tòa giả định không chỉ phổ biến kiến thức mà còn xây dựng đạo đức, lối sống lành mạnh, đẩy lùi tệ nạn ma túy, bạo lực học đường. Theo bà Huỳnh Thị Hòa Bình, Hiệu trưởng nhà trường, hình thức tuyên truyền pháp luật này rất mới mẻ, thực tế, khiến học sinh hứng thú và tiếp thu kiến thức sâu sắc hơn so với các buổi tuyên truyền truyền thống.
Tương tự, Đoàn Luật sư TP Hà Nội đã đẩy mạnh mô hình này từ năm 2024 và tiếp tục triển khai thực hiện trong năm 2025. Ngày 14/5/2025, tại Trường THCS và THPT Marie Curie (cơ sở Hà Đông), Đoàn Luật sư TP Hà Nội đã tổ chức phiên tòa giả định với các nội dung tuyên truyền pháp luật về an toàn giao thông, an ninh mạng và phòng chống bạo lực học đường.
Luật sư Nguyễn Văn Hà, Phó Chủ nhiệm Đoàn Luật sư TP Hà Nội chia sẻ, trên cơ sở các kế hoạch của TP, Đoàn Luật sư TP đã tổ chức công tác tuyên truyền, PBGDPL cho tất cả các đối tượng trên địa bàn, đặc biệt là các em học sinh ở khối trường THCS và THPT. Nếu tổ chức tuyên truyền với các hình thức phong phú, gắn với các hoạt động ngoại khóa thì đây sẽ là một trong những kênh thông tin rất hiệu quả có thể nhân rộng.
Ngoài phiên tòa giả định, Hội đồng PBGDPL còn triển khai các mô hình khác như tuyên truyền qua mạng xã hội, hội thảo trực tuyến và hỗ trợ pháp lý cộng đồng. Tại Khánh Hòa, phiên tòa giả định về tội phạm thanh thiếu nhi diễn ra ngày 26/9/2025 đã thu hút đông đảo đoàn viên, thanh niên tham gia tương tác, giải đáp thắc mắc trực tiếp.
Ở Gia Lai, ngày 13/9/2025, phiên tòa giả định do Viện Kiểm sát Nhân dân khu vực 13 (tỉnh Gia Lai) phối hợp với TAND cùng cấp, Đội 3 Phòng Cảnh sát giao thông Công an tỉnh Gia Lai, UBND và Công an phường An Bình, Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước tỉnh Gia Lai - Chi nhánh số 2 đã tái hiện vụ án “Cố ý gây thương tích” thu hút sự quan tâm của đông đảo cán bộ, giáo viên và hơn 1.000 học sinh Trường THPT Nguyễn Trãi.
Từ thủ tục khai mạc, phần xét hỏi, tranh luận đến nghị án, tuyên án, tất cả được tái hiện đúng quy định tố tụng, mang lại cho học sinh trải nghiệm chân thực như đang tham dự một phiên tòa thật. Những cách làm này không chỉ sáng tạo mà còn tiết kiệm chi phí, dễ nhân rộng, phù hợp với chủ trương “pháp luật phục vụ Nhân dân”.
Với những cách làm sáng tạo này, pháp luật không còn là những điều khoản xa xôi mà trở thành người bạn đồng hành trong cuộc sống. Đặc biệt, trong Tháng hành động hưởng ứng Ngày Pháp luật Việt Nam năm 2025 sẽ tạo bước chuyển mạnh mẽ, góp phần xây dựng xã hội thượng tôn pháp luật, vì một Việt Nam phát triển bền vững.
Trao đổi với phóng viên Báo Thanh tra, Luật sư Nguyễn Anh Dũng, Giám đốc Công ty Luật Sao Kim, Đoàn Luật sư TP Hà Nội cho biết, việc đưa pháp luật vào cuộc sống với những cách làm sáng tạo luôn là điều quan trọng và cần thiết, nhất là ở vùng sâu, vùng xa.
Theo ông Dũng, thời gian qua, những chương trình, như: Dân hỏi Bộ trưởng trả lời; Hộp thư truyền hình; Quốc hội với cử tri; Pháp luật và cuộc sống; Phổ biến kiến thức; Kinh doanh và pháp luật; Thông tin chính sách pháp luật và Tòa tuyên án… trên VTV và các phương tiện thông tin truyền thông, báo chí, truyền hình ở địa phương với các phương pháp PBGDPL sát thực tiễn đã phát huy hiệu quả.
Trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay, công tác PBGDPL còn được áp dụng với nhiều mô hình, hình thức đa dạng, như thành lập các fanpage, zalo, sử dụng các tin nhắn SMS qua các mạng di động để cung cấp thông tin pháp luật; Bộ Tư pháp vận hành Cơ sở dữ liệu quốc gia về văn bản pháp luật hay mô hình phiên tòa giả định.
Từ thực tế tư vấn pháp luật của Công ty Luật Sao Kim, luật sư Nguyễn Anh Dũng cho rằng, để PBGDPL hiệu quả, đi vào cuộc sống trong thời gian tới cần đa dạng hóa các hình thức chuyển tải và phù hợp với đặc điểm của từng nhóm đối tượng, như: Người dân ở vùng dân tộc thiểu số, miền núi, vùng sâu, vùng xa, biên giới, ven biển, hải đảo, vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn và ngư dân; người lao động trong các doanh nghiệp; người khuyết tật; học sinh trong nhà trường; người đang chấp hành hình phạt tù; người Việt Nam ở nước ngoài…
Đặc biệt, các cơ quan quản lý Nhà nước cần tiếp tục tăng cường các hình thức phổ biến giáo dục pháp luật đa dang, phong phú nêu trên và phát động các cuộc thi viết, sáng tác nhạc, vẽ tranh… về PBGDPL. Mặt khác, phối hợp với các tổ chức hội, nghề nghiệp (như Hội Phụ nữ, Hội Cựu chiến binh) để tăng cường đối tượng tiếp cận và nội dung phù hợp, thiết thực với nhu cầu của người tiếp nhận.
Luật sư Nguyễn Anh Dũng chia sẻ, nhìn chung pháp luật là đề tài khô cứng đòi hỏi các hình thức PBGDPL cần sáng tạo, uyển chuyển, linh hoạt và sinh động dưới nhiều phương thức biểu đạt khác nhau như: Phiên tòa giả định; tiểu phẩm, trò chuyện với luật sư; giao lưu trực tuyến… nhằm nâng cao nhận thức pháp luật cho người dân đồng thời góp phần tăng thêm hiệu quả thực thi pháp luật trên thực tiễn.
Ngoài ra, cần kịp thời phát hiện và biểu dương nhân tố tích cực trong các hoạt động trên nhằm lan tỏa mạnh mẽ tinh thần thượng tôn pháp luật trên mọi miền đất nước. Từ những hạt nhân nòng cốt này sẽ lan tỏa giá trị tích cực, củng cố niềm tin, tăng cường sự đồng thuận của Nhân dân với các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.
Nguồn: Báo điện tử Thanh Tra